Spór o uposażenie diecezji katowickiej (w świetle materiałów z Watykańskiego Archiwum Sekretariatu Stanu)
Abstrakt
Powstanie Administracji Apostolskiej dla Śląska Górnego (1922) - diecezji katowickiej pociągało za sobą znaczne wydatki. Władze w Katowicach uważały, że wraz z podziałem terytorialnym diecezji wrocławskiej winno dokonać się również podziału jej majątku. Najważniejsza część „dóbr wrocławskich” znalazła się na terenie Czechosłowacji. Podział majątku kościelnego był skomplikowany gdyż wpisywał się w szerszy problem dotyczący istnienia i roli Kościoła katolickiego na tym terenie. Ostatecznie diecezja katowicka nie doczekała się uposażenia z dóbr diecezji wrocławskiej. Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie sporu oraz sposobu jego rozwiązania. Poznajemy również działania głównych zainteresowanych podziałem wspomnianych dóbr którymi byli biskup katowicki działający w porozumieniu z rządem polskim, biskup wrocławski, rząd w Czechosłowacji, a w końcu Stolica Apostolska.
Słowa kluczowe
Ślask; Stanisław Adamski; Adolf Bertram; Wrocław; Watykan; Czechosłowacja
Bibliografia
Bibliografia
Archiwalia
Archiwum Akt Nowych, MSZ, Spór kościelno-majątkowy pomiędzy diecezjami: katowicką i wrocławską. Raporty, pismo, zespół: MSZ w Warszawie, sygn. 2/322/0/4.2/2837.
Archiwum Archidiecezji Katowickiej, Administracja Apostolska Górnego Śląska, sygn. ARZ 694.
Centre des Archives diplomatiques de Nantes (CA DN), sygn. 576PO/1/1065.
Città del Vaticano, Archivio Storico della Segreteria di Stato – Sezione per i Rapporti con gli Stati, Congregazione degli Affari Ecclesiastici Straordinari, sygn. Germania III, pos. 1719, fasc. 899; Germania III, pos. 1720, fasc. 900; Germania IV, pos. 493, fasc. 5, 6, 7, 9; Rapporti delle Sessioni, IV, 1934, sessione 1356; Pius XII, parte I, Polonia, pos. 197.
Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, Ambasada RP przy Stolicy Apostolskiej, sygn. A.44/122/2; A.44/122/3; A.44/122/11; A.44/122/12; A.44/122/13; A.44/122/14; A.44/122/16; A.44/122/17, A.44/122/18.
Źródła drukowane
Blet Pierre, Graham A. Robert, Martini Angelo, Schneider Burkhart, Actes et documents du Saint Siège relatifs à la seconde guerre mundiale, vol. 3a, Vaticano 1967.
Kłakus M., Źródła do dziejów diecezji katowickiej (1923–1926), [w:] Biskup August Hlond i jego diecezja, pod red. J. Myszora, Katowice 2013, s. 121–211.
Pamiętnik III Śląskiego Zjazdu Katolickiego, Katowice 1924.
Słowniki
Słownik biograficzny duchowieństwa (archi)diecezji katowickiej 1922–2008, pod red. J. Myszora, Katowice 2009.
Opracowania
Dębiński J., Uposażenie diecezji włocławskiej i duchowieństwa diecezjalnego w II Rzeczypospolitej, „Studia Włocławskie” 2009, nr 11, s. 271–290.
Falęcki T., Dekret Adolfa kardynała Bertrama w sprawie udziału duchowieństwa w akcji plebiscytowej z 21 listopada 1920 roku, [w:] Kościoły i związki wyznaniowe a konflikt polsko-niemiecki na Górnym Śląsku w latach 1919–1921, pod red. Z. Kapały, J. Myszora, Bytom 2005, s. 149–167.
Hrabovec E., Slovensko a Svätá stolica v kontexte vatikánskej východnej politiky (1962–1989), Bratislava 2017.
Januszewska-Jurkiewicz Joanna, Zaolzie w polityce rządu i opinii społeczeństwa polskiego (1925–1937), Katowice 2001.
Januszewska-Jurkiewicz J., Zaolzie w polityce rządu i opinii społeczeństwa polskiego (1925-1937), Katowice 2001.
Kamiński M.K., Odpowiedź Kazimierza Papéego na ankietę rządu polskiego na uchodźstwie dotyczącą polskiej polityki zagranicznej wobec Czechosłowacji w 1938 r., „Dzieje Najnowsze” 1998, nr 30/4, s. 145–158.
Klenczar T., 1904–1929 Kopalnia Eminencja, ostatni etap rozwoju górnictwa dotacji kościelnej Chorzów-Dąb, Katowice 1930.
Köhler J., Der Beitrag der Prager Nuntiatur zur Festigung der Katholizismus in Ostmitteleuropa, „Historisches Jahrbuch” 1973, nr 93, s. 336-346.
Książek S., Granice i podział diecezji wrocławskiej na komisariaty i dekanaty w latach 1914–1945, „Prawo Kanoniczne: kwartalnik prawno-historyczny” 1976, t. 19, nr 3–4, s. 123–152.
Kuś J., Szkice z dziejów kościelnych Ziemi Cieszyńskiej, Kraków 1983.
Majewski P.M., Mniejszość niemiecka w Czechosłowacji 1918–1938. Szkic statystyczny, „Dzieje Najnowsze” 1998, nr 30/3, s. 29–58.
Myszor J., Historia diecezji katowickiej, Katowice 1999.
Myszor J., Stosunki Kościół–Państwo okupacyjne w diecezji katowickiej (1939–1945), Katowice 1992.
Olszar H., Duchowieństwo katolickie diecezji śląskiej (katowickiej) w Drugiej Rzeczypospolitej, Katowice 2000.
Piela M., Powstanie metropolii wrocławskiej w 1930 roku, „Wrocławski Przegląd Teologiczny” 2015, nr 23/2, s. 269–288.
Sahanek W., Spór o dobra cieszyńskie, „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku” 1931, nr 3, s. 168–256.
Trąba M., Zaangażowanie władz diecezji katowickiej oraz dyplomacji polskiej w proces podziału dóbr diecezji wrocławskiej w okresie międzywojennym, w: Górny Śląsk po podziale w 1922 roku. Co Polska, a co Niemcy dały mieszkańcom tej ziemi?, t. 2, red. Z. Kapała, W. Lesiuk, M.W. Wanatowicz, Bytom 1997, s. 229-239.
Vodicková S., Un cardinal indésirable. Biographie de S. Em. Josef Beran (1888–1969), Paris 2020.
Institut Diocésain de Formation Pastorale (diocèse de Fréjus-Toulon), France Francja
https://orcid.org/0000-0002-0012-7525
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
