Deutsche, polnische und tschechische Katholiken: Kardinal Bertram, Bischof Adamski und ihr Kampf um das Olsaland
Abstrakt
Pełna dynamicznych przemian historia Kościoła na terenie Zaolzia w latach 1938-1945 miała szczególny przebieg z powodu etnicznej różnorodności tego regionu, którą stanowili Polacy, Niemcy i Czesi. Od 1918 Zaolzie znajdowało się pod czeską władzą, a zostało włączone do Polski jesienią 1938 roku w wyniku decyzji podjętej na konferencji w Monachium. Jeśli chodzi o organizację kościelną, stanowiło część dużej niemieckiej diecezji wrocławskiej, znajdującej się pod jurysdykcją kard. Adolfa Bertrama. Zaolzie po włączeniu do Polski znalazło się pod zarządem biskupa katowickiego Stanisława Adamskiego. Istniejące od 1918 roku napięcia w sferze politycznej, wzrosły po roku 1938. Również w katolickich parafiach zdarzały się konflikty, szczególnie podczas niemieckich i czeskich nabożeństw. Po niemieckim ataku na Polskę w 1939 roku Trzecia Rzesza przejęła administrację Zaolzia, wprowadzając ograniczenia dla Polaków i Czechów. W 1940 Zaolzie wróciło do diecezji wrocławskiej. W artykule zostały omówione najważniejsze kierunki przemian.
Słowa kluczowe
Kościół; Zaolzie; II wojna światowa; diecezja wrocławska; diecezja katowicka; kardynał Adolf Bertram; biskup Stanisław Adamski; narodowość; prawo kościelne
Bibliografia
I. Czasopisma
„Der Sonntagsbote. Wochenschrift der deutschen Katholiken in der Diözese Kattowitz“, Ausgaben 1938 bis 1941.
„Wiadomości Diecezjalne. Organ Kurii Diecezjalnej w Katowicach“ (Nachrichten der Diözese Kattowitz), 1938.
II . Opracowania
Bericht des ehemaligen Generalvikars Franz Wosnitza über die nationalsozialistische Zeit im Bistum Kattowitz 1939-1945, mss. Bericht mit 61 S., Köln 1977, Aus dem Nachlass Franz Wosnitzas im Bistumsarchiv Regensburg, 10f.
Bohmann A., Die tschechoslowakischen Gebietsabtretungen an Polen und Ungarn 1938/39, in: „Zeitschrift für Ostmitteleuropaforschung“ 3 (1971), s. 465-496.
Breitinger H., Deutschenseelsorger in Posen und im Warthegau 1934-1945 (Veröffentlichungen der Kommission für Zeitgeschichte, Reihe A), Mainz 1994.
Giela J., Einige Bemerkungen über das Lebenswerk von Wilhelm Kasperlik (Kurzbericht), in: Die konfessionellen Verhältnisse im Teschener Schlesien vom Mittelalter bis zur Gegenwart, hg. von der Stiftung Haus Oberschlesien, Ratingen 2000, s. 253-256.
Grentrup T., Die kirchliche Rechtslage der deutschen Minderheiten katholischer Konfession in Europa, Berlin 1928.
Lempart M., Die Problematik der Deutschen Volksliste in Oberschlesien in den Jahren des Zweiten Weltkrieges, „Via Silesia“ 1999, s. 119-128.
Luft R., „Alte Grenzen“ und Kulturgeographie, Zur historischen Konstanz der Grenzen Böhmens und der böhmischen Länder, in: Hans Lemberg (Hg.); Grenzen in Ostmitteleuropa im 19. und 20. Jahrhundert. Aktuelle Forschungsprobleme, Marburg 2000.
Macała J., Duszpasterstwo a narodowość wiernych. Kościół katolicki w diecezji katowickiej wobec mniejszości niemieckiej 1922-1939, Wrocław 1999.
Olszar H., Duchowieństwo katolickie diecezji śląskiej (katowickiej) w Drugiej Rzeczypospolitej, Katowice 2000.
Myszor J., Stosunki Kościół–państwo okupacyjne w diecezji katowickiej 1939-1945, Katowice 1992.
Myszor J., Administracja kościelna polskiego Śląska Zaolziańskiego 1938-1940, in: Die konfessionellen Verhältnisse im Teschener Schlesien vom Mittelalter bis zur Gegenwart, hrsg. im Auftrag der Stiftung Haus Oberschlesien, Ratingen 2000, s. 215-252.
Samerski S., Die Katholische Kirche in Ostoberschlesien-Grundraster kirchenpolitischer Ordnungsbestrebungen in der Zeit der deutschen Okkupation, „Via Silesia“ 1999,
s. 105-118.
Schmerbauch M., Franz Strzyz-deutscher Generalvikar der Diözese Kattowitz 1940-1942, in: „Zeitschrift für Ostmitteleuropaforschung“ 57 (2008), s. 255-271.
Schmerbauch M., Die Seelsorge für die deutschen Katholiken in der polnischen Diözese Kattowitz und der Sonntagsbote in den Jahren 1925-1939/41, „Arbeiten zur Schlesischen Kirchengeschichte“ 23 (2012), Münster.
Schmerbauch M., Prälat Franz Wosnitza (1902-1979) – ehemaliger Generalvikar von Kattowitz, „Arbeiten zur Schlesischen Kirchengeschichte“ 21 (2010), Münster.
Volk L., Akten deutscher Bischöfe über die Lage der Kirche 1933-1945 (Veröffentlichungen der Kommission für Zeitgeschichte, A 38), Bd.VI:1943-1945, Mainz 1985.
Philosophisch-Theologische Hochschule, Sankt Georgen, Frankfurt am Main Niemcy
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
