Autork stara się wykazać, że ogólna tendencja rozwoju myśli Mikołaja z Kuzy jest pozytywna, ponieważ dąży do wydobycia z ludzkiej niewiedzy tych elementów wiedzy pozytywnej, które mają największą wartość. Zaletą myśli Kuzańczyka jest to, że odnosi się ona nie tylko do filozofii, lecz także do nauk formalnych (w tym matematycznych), dzięki czemu można ją przedstawić w formie spójnych zdań. Częste odwołania filozofa do matematyki pozwalają dostrzec w jego rozważaniach elementy nowożytnej metodologii badawczej. Według Mikołaja z Kuzy zadaniem matematyki jest stosowanie modeli geometrycznych i analogii matematycznej, gdyż stanowią one najskuteczniejszy sposób przedstawiania doświadczenia w kontekście teoretycznej wizji wszechświata.

Autor niniejszego artykułu stara się wykazać istnienie analogii między ideologicznymi i teoretycznymi założeniami mechaniki kwantowej a tezami teorii recentywizmu.
Fizyka kwantowa zajmuje się pojedynczymi faktami fizycznymi, które w nauce nazywane są funkcjami falowymi. Okazuje się, że recentywizm opiera się na antropologicznych przesłankach osadzonych w kontekście „tutaj-teraz-bycia”. Oznacza to przyjęcie redukcjonistycznej postawy zarówno w teorii kwantowej, jak i w recentywizmie. Autor przywołuje w artykule szereg argumentów potwierdzających zgodność metod badawczych fizyki kwantowej z założeniami recentywizmu.

Niniejszy artykuł stanowi wprowadzenie do najnowszego stanowiska filozoficznego Józefa Bańki, tj. jego kwantowego recentywizmu przedstawionego w książce Ojcze nasz, któryś jest teraz. Stanowisko to odpowiada badaniom prowadzonym przez współczesnych naukowców, polegającym na próbach stworzenia „ogólnej teorii wszystkiego”. Taka teoria powinna być zdolna wyjaśnić idee czystej teraźniejszości oraz filozofię obecności, a także wskazać przyczynę powstania Wszechświata i jego trwałego istnienia.
Kwantowy recentywizm pozwala rozwiązać powyższe problemy na gruncie filozofii, a wprowadzona tu ontologia transcendentalna otwiera nowe możliwości dla tego systemu. Kluczową ideą jest pojęcie „zdarzenia” (Absolutu), które zmieniło zakres swojego oddziaływania. Od tej pory jego obszarem ontologicznym jest zarówno antropiczne Ja niemowlęcia recentialnego, jak i Supermonada pararelacyjnego recentialnego. Dzięki transcendentalnemu „ponownemu sprzężeniu” pomiędzy tymi dwiema sferami zachodzi relacja określana jako „zdarzenie–zderzenie”. Celem artykułu jest omówienie rozwoju pojęcia „zdarzenia” w kwantowym recentywizmie oraz podkreślenie jego oryginalności, gdyż wprowadzenie teorii kwantowej stanowi nowość w filozofii recentywistycznej. W związku z tym konieczne jest zastosowanie nowej terminologii, co również zostało w artykule omówione podczas prezentacji teorii.

W artykule autor podejmuje problemy ontologii w ramach recentywizmu, gdzie ontologia pełni rolę filozofii pierwszej. Z tej perspektywy bada relację ontologii wobec epistemologii. Okazuje się, że mimo przyjętego prymatu ontologii nad teorią poznania, trudno jest je zupełnie rozdzielić i przyznać przewagę jednej z tych dziedzin. Autor ilustruje korelację podmiotu i przedmiotu (resp. ontologiczno-epistemologiczną) na przykładzie relacji między człowiekiem jednopojawieniowym a wielopojawieniowym oraz na przykładzie eutyfronicznego aktu poznania. Ontologiczną konsekwencją odejścia od takiego aktu jest postrzeganie świata jako świata dla nas (aspekt antropologiczny recentywizmu). Mając to na uwadze, autor bada również problem samego istnienia, które w recentywizmie jest poznawczym przesądem, oraz relację między ontologią fundamentalną a regionalną.

Powszechnie wiadomo, że redukcjonizm i holizm to przeciwstawne stanowiska, leżące na dwóch krańcach spektrum. Pojawia się zatem pytanie, jak te opozycyjne pojęcia mogą odnosić się do założeń recentywizmu. Autor świadomie sięgnął po te skrajne idee, aby wykazać, że cała koncepcja recentywizmu jawi się jako nurt redukcjonistyczny. Ostatecznym celem autora artykułu było pokazanie, że teorie globalizujące (holistyczne) nie opisują rzeczywistości tak precyzyjnie jak koncepcje redukcjonistyczne, do których zalicza się właśnie filozofia recentywizmu. Należy przyznać, że redukcjonizm stanowi dominujące stanowisko. Autor celowo zestawił go z holizmem, by uwypuklić cechy charakterystyczne redukcjonizmu. To właśnie holizm jest najbliższy różnym programom unifikacji władzy.

Niniejszy artykuł przedstawia koncepcję człowieka samorealizującego się według A.H. Maslowa, głównego reprezentanta nurtu psychologii humanistycznej. Autor stwierdza, że etyka prostomyślności, opracowana przez J. Bańkę, jest etyką człowieka samorealizującego się. Każda osoba podążająca za zasadami tej etyki wykorzystuje w pełni swoje możliwości. Taki człowiek kontrastuje z neurotykiem – w terminologii Bańki nazwanym „łżeczłowiekiem” – który nie zaspokaja swoich potrzeb, nie rozwija się, nie daje wyrazu własnej osobowości i woli ukrywać się za „maską”.
W artykule autor podkreśla wzajemne zależności i podobieństwa między koncepcjami filozoficznymi a psychologicznymi, które występują bez cienia wątpliwości.

Artykuł omawia antropologiczno-etyczny wymiar jednego z najpilniejszych problemów współczesności – globalizacji i społeczeństwa planetarnego. Autor prezentuje wybrane dylematy globalizacji, a następnie stawia tezę, że według etyki prostomyślności te ambiwalentne procesy da się w pewnym zakresie łagodzić. Życie ludzkie ważne jest tu i teraz, a człowiek nie może nieustannie odkładać rozwiązania własnych, palących problemów, w tym możliwości doświadczania szczęścia. Pokazano tu postulaty ochrony sfery prywatności i intymności jednostki – realizowalne niemal natychmiast, a recentiori – niezależnie od skali działań makroetycznych. Jednocześnie przypomina się konieczność rozwiązań w skali globalnej: recentywistyczna filozofia historii wskazuje na potrzebę budowania optymalnych prognoz społecznych zgodnie z dyrektywą historyzmu i zasadą recentywizmu: „cokolwiek jest, jest teraz”.

Autor niniejszego artykułu podjął próbę wskazania punktu centralnego, wokół którego można byłoby usystematyzować zarówno badania ontologiczne Greków, jak i fundamentalne problemy filozofii europejskiej. W tym celu rozważył pierwsze zdanie z poematu Peri Physeos: „To samo jest bycie i myślenie”. Według autora formuła ta wyraża zasadniczy związek między bytem a myślą, przypisując im wzajemną przynależność. Istotnym jest fakt, że formuła – choć sama w sobie nie jest uzasadniona – uzasadnia nie tylko wszystkie tezy Parmenidesa, lecz także stanowi fundament całej filozofii greckiej i dalszej refleksji filozoficznej.

Niniejszy artykuł stanowi próbę analizy stosunku Emmanuela Lévinasa do filozofii starożytnej na przykładzie poglądów Parmenidesa z Elei. Krytykując ontologiczną tradycję filozofii zachodniej, Lévi­nas identyfikuje jej źródło w myśli Parmenidesa, obarczając go pośrednią odpowiedzialnością za totalizujący sposób myślenia negujący transcendencję. Ostrą kontrę wobec tej tradycji stanowi metafizyka Nieskończoności, w której odmienność zastępuje tożsamość, a heteronomia – autonomię. Warto więc rozważyć genezę tej krytyki oraz zarzuty, jakie Lévi­nas stawia zachodniej ontologii.

Celem artykułu jest przedstawienie zarysu henologii platońskiej i arystotelesowskiej w świetle różnic ontologicznych oraz odmiennych konsekwencji, jakie z nich wynikają. Autor twierdzi, że istotą henologii platońskiej, opartej na zasadzie różnicy (binarności), jest dialektyczne badanie relacji jednego z wieloma oraz ukazanie jej podstawowej roli w strukturze rzeczywistości. Z kolei henologia arystotelesowska, oparta na systematycznej analizie różnych znaczeń jedności, polega na idei tożsamości i doktrynie substancji.

Główne tezy niniejszego artykułu można sprowadzić do przedstawienia czterech zasadniczych celów:
1. Omówienia strategii wyboru formy jestestwa oraz rekonstrukcji dwóch podstawowych znaczeń Dasein jako:
-egzemplarycznego bytu (Sein),
- bezpośredniego bycia-tu (Da-sein).
2. Zwrócenia uwagi na dwa różne sensy terminu „różnica ontologiczna”. W konsekwencji kategoria „ontyczna” jest przez Heideggera używana albo jako wewnętrzna kategoria ontologii fundamentalnej (ontyczna = egzystencjalna), albo jako kategoria zewnętrzna względem tej ontologii, należąca do tradycyjnej metafizyki (ontyczna = bytowa).
3. Podjęcia polemiki z derridiańską interpretacją egzemplarycznego charakteru jestestwa.
4. Ukazania spójności dyskursu filozoficznego Heideggera i zwłaszcza faktu, że analiza Dasein stanowi pewnego rodzaju prolegomenę do późniejszej myśli autora Bycia i czasu, to jest do analizy prawdy bycia i wydarzenia (Ereignis).

Artykuł przedstawia zarys poglądów filozoficznych Adolfa Reinacha (1883–1917). Obok fenomenologii trans-cendentalnej Husserla i egzystencjalnej Heideggera szczególnie systematycznie rozwinięta została fenomenologia ontologiczna reprezentowana przez uczniów Husserla z Monachium i Getyngi. Najwybitniejszym przedstawicielem tego nurtu był Adolf Reinach. Jego projekt ogólnej ontologii motywowany był idealizmem Husserla, a pojęcia „stan rzeczy” i „materialne a priori” stały się fundamentem współczesnej ontologii.

Niniejszy artykuł zawiera szczegółową analizę dotychczas nigdzie niepublikowanego, kompleksowego stanowiska Mieczysława Porębskiego wobec dzieła sztuki. Jego podejście, tutaj nazwane ikonicznym, cechuje traktowanie dzieła sztuki jako obrazu – elementu ogólnej ikonosfery – będącego reakcją na utrwalony w tradycji sposób pojmowania dzieła jako tekstu z perspektywy semiotycznej. Artykuł ukazuje strukturę dzieła sztuki i analizuje jego kolejne warstwy. Wyróżniono trzy sposoby rozumienia dzieła jako obrazu: w sensie projekcji świata przedstawionych przedmiotów, jako złożony ślad motywacji i działań twórcy oraz jako własną strukturę przedstawieniową wraz z jej kontekstem systemowym. Autor stara się również zdefiniować istotę dzieła sztuki, odnosząc ją do jego wymiarów przestrzennych i czasowych jako atrybutów tego zjawiska.

Sposoby argumentacji analizowane w niniejszym artykule mają zaspokoić postulat badania tego, co jest pierwsze; opierają się na założeniu, że możliwe jest dotarcie do tego, co pierwsze, i opisując to, odnoszą się do opozycji światłość vs. ciemność. Takie sposoby argumentacji można znaleźć między innymi w dziełach przedsokratyków, w platońskiej metaforze jaskini, w tekstach Arystotelesa, gdzie rozwija on teorię dochodzenia do tego, co jest pierwsze, w wizji Plotyna oraz w wielu późniejszych koncepcjach nawiązujących w mniejszym lub większym stopniu do wspomnianych źródeł greckich. Ponadto autor uwzględnia różne problemy wynikające ze współczesnych zmian w filozofii i związane z tradycyjnymi pytaniami o funkcję opozycji między światłością a ciemnością oraz pokrewnych jej pojęć z kręgu metafizyki i teorii poznania. Kluczowe w argumentacji pierwszych filozofów jest odnoszenie się do par przeciwstawnych idei, takich jak światłość vs. ciemność czy skończone vs. nieskończone. Wspomniane relacje stanowią jedno ze źródeł kategorii używanych w metafizyce i w teorii poznania. Grecy przedstawili model świata, w którym światłość jest częściowo odpowiedzialna za porządek widzialny; sprawili też, że światło przeniknęło sferę poznania. Wiele podstawowych pojęć filozoficznych (takich jak „światło rozumu”, „idea”, „teoria”, „intuicja”, „jasność”, „oczywistość”) przesyconych jest metaforami wywodzącymi się z opozycji światłość–ciemność. Pojęcia te pochodzą z figur związanych z działaniem światła, relacją między mrokiem a jasnością, funkcją wzroku i efektami optycznymi. Rola omawianej opozycji jest szczególnie widoczna w nurcie myślenia zwanym „metafizyką światła”. Zmiany w metaforach światła ściśle wiążą się ze zmianami w modelach ontologicznych. Korelację tę można prześledzić już od greckich koncepcji. Opozycja światłość–ciemność od zawsze interpretowana była w ramach określonego paradygmatu metafizycznego.

Tematem niniejszego artykułu jest historyczno-filozoficzne badanie źródła cywilizacji oraz jej przebiegu rozwoju. Historia myśli społecznej to historia wciąż nierozstrzygniętych sporów o to, czy rozwój cywilizacji jest przerywany czy ciągły, deterministyczny czy woluntarystyczny. Pojawiają się też podobne problemy, takie jak: czy rozwój cywilizacji zmierza ku uniwersalnemu, jednolitemu wzorcowi, czy ma charakter pluralistyczny? czy podlega prawom konieczności, czy przypadkowi? czy jest zgodny z uniwersalnymi prawami natury, czy rządzi się własnymi prawami? czy czerpie energię twórczą z samego siebie, czy z jakiegoś czynnika zewnętrznego? czy można go ocenić jako postęp, czy jest jedynie procesem zmian o określonym kierunku, którego ocena jest ryzykowna?
Niemożliwe jest przedstawienie w tym artykule wszystkich odpowiedzi na postawione pytania, zwłaszcza że w odniesieniu do poruszanych zagadnień trudno udzielić jednoznacznych odpowiedzi. Mając to na uwadze, autorka (autor) stara się unikać arbitralnych sądów i zamiast tego przytacza argumenty wybranych myślicieli na temat rozwoju cywilizacji. Z uwagi na napięcia i sprzeczności towarzyszące nowoczesnej cywilizacji, spory te nie zamierają, lecz przeciwnie – ożywiają się na nowo. Myśli wybranych filozofów przedstawione są w sposób zwięzły i uproszczony, ale autorka (autor) uważa, że nawet taka forma prezentacji pozwoli czytelnikowi dostrzec kluczowe znaczenie poruszanych problemów i ukazać omawianych myślicieli jako prekursorów pewnych aktualnych idei.

Niniejszy artykuł zawiera przegląd wybranych aspektów współczesnego filozofowania, mających kluczowe znaczenie dla odpowiedzialności filozofa, o której mowa w tytule. Autor zwraca uwagę na takie zjawiska, jak alienacja filozofa – będąca skutkiem braku lub niewłaściwego przebiegu początkowego „samoustanawiania się” – oraz podkreśla negatywny wpływ dominującego dziś aprioryzmu myślenia filozoficznego, uniemożliwiającego filozofowi nawiązanie kontaktu z rzeczywistością istniejących bytów.
Różnorodność problemów poruszanych przez współczesną filozofię nie ukrywa jej zasadniczych niepowodzeń, wynikających m.in. z niedostatecznego poczucia odpowiedzialności samych filozofów. Wielkie projekty odnowy filozofii okazały się niewykonalne, gdyż ich uniwersalistyczne założenia stały w sprzeczności z wykluczającym i indywidualistycznym charakterem tych przedsięwzięć. Oscylując między neoszientyzmem a neognostycyzmem, myśl filozoficzna XX wieku doświadczała stopniowej alienacji, tracąc zdolność wyrażania istotnych i powszechnie dzielonych doświadczeń ludzkiego życia.
Bez wchodzenia w szczegółowe opisy (znane z licznych prac z zakresu „metafilozofii” i historyczno-krytycznych analiz), autor koncentruje się na osobistych „warunkach moralnych” odpowiedzialności współczesnego filozofa. Uwzględnia przy tym aspekt dydaktyczno-wychowawczy rozumowania filozoficznego, który można traktować jako kryterium jego ważności, oraz tylko zarysowuje możliwości przezwyciężenia obserwowanej w filozofii rozbieżności między „obiektywnością” a „aksjolog

Autor pokazuje, że postulat racjonalności w nauczaniu filozofii wydaje się tak oczywisty, iż trudno byłoby podnieść wobec niego jakiekolwiek zastrzeżenia. Jednakże dotyczy to jedynie tych odmian filozofii, które są ściśle związane z nauką. W przypadku szerszego rozumienia filozofii — wychodzącego poza granice czystej nauki — mogą pojawić się pewne problemy. W takiej konwencji szczególną wagę w kształceniu filozoficznym przykłada się do roli doświadczenia, intuicji, a nawet uczuć i emocji. Przypisuje się im inne znaczenie w teorii edukacji, a inne w pragmatyce dydaktycznej. Zgodnie z tym szerszym rozumieniem procesu nauczania filozofii, opis racjonalności w kontekście czynników edukacyjnych zyskuje na znaczeniu. To właśnie te ostatnie stanowią przedmiot obecnej analizy autora.