Jeden rosyjski realonim czasownikowy w konfrontacji przekładowej
Abstrakt
Artykuł reprezentuje przekładoznawstwo zorientowane kulturowo, śledzące konfrontację odbiorcy z obcym dla niego kontekstem kulturowym, co wpisuje się w tendencję współczesnych badań humanistycznych kierowania uwagi na kulturowe, obyczajowe zróżnicowanie społeczeństw. Analizie podlega czasownik rosyjski говеть, należący do grupy nazw realiów, a odnoszący się do sfery prawosławnej obyczajowości religijnej, w aspekcie jego przekazu w przekładach. Jako materiał służy 11 utworów literatury rosyjskiej XIX i XX wieku, z których wybrano konteksty zawierające badany leksem na podstawie danych Narodowego Korpusu Języka Rosyjskiego oraz ich przekłady na język polski. Wskazano na nierównomierność stopnia przekazu poszczególnych elementów struktury semantycznej, różnorodność technik przekazu i zastosowanie zmian składniowych jako sposobu umożliwiającego uniknięcie poszukiwania ekwiwalentu dla leksemu rosyjskiego. Stwierdzono, że przekłady polskie wykazują tendencję do adaptacji kulturowej i nie akcentują odmienności prawosławnej obyczajowości religijnej.
Słowa kluczowe
przekład, nazwy realiów, techniki translatorskie, leksyka religijna
Bibliografia
Averintsev, Sergey (ed.). Khristianstvo. Entsiklopedicheskiy slovar' v trekh tomakh, Moskva: Nauchnoye izdatel'stvo Bol'shaya Rossiyskaya entsiklopediya, 1993 [Аверинцев, Сергей (гл. ред.). Христианство. Энциклопедический словарь в трех томах, Москва: Научное издательство Большая Российская энциклопедия, 1993].
Karaulov, Yuriy. Russkiy yazyk i yazykovaya lichnost’, Moskva: Nauka, 1987 [Караулов, Юрий. Русский язык и языковая личность, Москва: Наука, 1987].
Lemaître, Nicole, Quinson, Marie-Thérèse, Sot, Véronique. Słownik kultury chrześcijańskiej, przeł. i uzup. Tadeusz Szafrański, Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1997.
Lewicki, Roman. „Russkaya religioznaya leksika v perevodcheskoy konfrontatsii: izbrannyye priyemy perevoda.” Theolinguistic Studies of Slavic Languages / Teolingvistička proučavanja slovenskih jezika, Beograd: Srpska akademija Nauka i Umetnosti, Otdeljenje Jezika i Književnosti (= Srpski jezik u svetlu savremenih lingvističkih teorija, knj. 5), 2013. 153–167. [„Русская религиозная лексика в переводческой конфронтации: избранные приемы перевода”, Theolinguistic Studies of Slavic Languages / Tеолингвистичка проучавања cловенских језика, Београд: Српска Академија Наука и Уметности, Отдељење Језика и Књижевности (= Cрпски језик у светлу савремених лингвистичких теорија, књ. 5), 2013. 153–167].
Natsional’nyy korpus russkogo yazyka [Национальный корпус русского языка]
Sorokin, Yuriy, Mikhaleva, Irina. „Pretsedentnyy tekst kak sposob fiksatsii yazykovogo soznaniya.” Yazyk i soznaniye: paradoksal'naya ratsional'nost’, Moskva: IYA RAN, 1993. 98-117 [Сорокин, Юрий, Михалева, Ирина. „Прецедентный текст как способ фиксации языкового сознания.” Язык и сознание: парадокcальная рациональность. Москва: ИЯ РАН, 1993. 98-117].
Vlakhov, Sergey, Florin, Sider. Neperevodimoye v perevode, Moskva: Mezhdunarodnyye otnosheniya, 1980 [Влахов, Сергей, Флорин, Сидер. Непереводимое в переводе, Москва: Международные отношения, 1980].
Yevgen'yeva, Anastasiya (ed.). Slovar' russkogo yazyka v chetyrekh tomakh, izd. 2-oye, ispr. i dopoln., Moskva: Russkiy yazyk, 1981 [Евгеньева, Анастасия (гл. ред.). Словарь русского языка в четырех томах, изд. 2-ое, испр. и дополн., Москва: Издательство «Русский язык», 1981].
ŹRÓDŁA
Chekhov, Anton. „Muzhiki.” Chekhov, Anton. Izbrannyye proizvedeniya v 3 tomakh, tom 3, Moskva: Khudozhestvennaya literatura, 1976 [Чехов, Антон. „Мужики.” Чехов Антон. Избранные произведения в 3 томах, том 3. Москва: Художественная литература, 1976].
Czechow, Antoni. Chłopi, przeł. Irena Bajkowska [w:] Czechow, Antoni. Opowiadania, t. 2, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1979.
Dostoyevskiy, Fedor. „Zapiski iz Mertvogo doma.” Dostoyevskiy Fedor. Povesti i rasskazy v dvukh tomakh, tom 1, Moskva: Khudozhestvennaya lityeratura, 1979 [Достоевский, Федор. „Записки из Мертвого дома.” Достоевский, Федор. Повести и рассказы в двух томах, том 1, Москва: Художественная литература, 1979].
Dostojewski, Fiodor. Wspomnienia z domu umarłych, przeł. Czesław Jastrzębiec-Kozłowski, Warszawa: PIW, 1957.
Gogol', Nikolay. „Noch' pered Rozhdestvom.” Gogol', Nikolay. Sochineniya v dvukh tomakh, tom 1, Moskva: Khudozhestvennaya literatura, 1971 [Гоголь, Николай. „Ночь перед Рождеством.” Гоголь, Николай. Сочинения в двух томах, том 1, Москва: Художественная литература, 1971].
Gogol, Mikołaj. Noc wigilijna, przeł. Jerzy Brzęczkowski, [w:] Gogol M., Opowiadania, Warszawa: Czytelnik, 1965, s. 19-70.
Gor'kiy, Maksim. Detstvo. V lyudyakh. Moi universitety, Moskva: Khudozhestvennaya literatura, 1975 [Горький, Максим. Детство. В людях. Мои университеты. Москва: Художественная литература, 1975].
Gorki, Maksym. Wśród ludzi, przeł. Krystyna Bilska, Warszawa: Książka i Wiedza, 1952.
Ostrovskiy, Aleksandr. „Groza.” Ostrovskiy, Aleksandr. Polnoye sobraniye sochineniy, Moskva: GIKHL, 1951 [Островский, Александр. „Гроза.” Островский, Александр. Полное собрание сочинений, Москва: ГИХЛ, 1951].
Ostrowski, Aleksander. Burza, przeł. Jerzy Jędrzejewicz [w:] Antologia dramatu rosyjskiego, 1, red. Maria Mazur, Warszawa: Czytelnik, 1952.
Pasternak, Boris. Doktor Zhivago, Moskva: Knizhnaya palata, 1989 [Пастернак, Борис. Доктор Живаго, Москва: Книжная палата, 1989].
Pasternak, Borys. Doktor Żywago, przeł. Ewa Rojewska-Olejarczuk, Warszawa: PIW, 1990.
Paustovskiy, Konstantin. Dalekiye gody, Moskva: AST–Astrel', 2007 [Паустовский, Константин. Далекие годы, Москва: АСТ–Астрель, 2007].
Paustowski, Konstanty. Dalekie lata, przeł. Jerzy Jędrzejewicz, Warszawa: Czytelnik, 1974.
Sholokhov, Mikhail. Tikhiy Don, Rostov-na-Donu: Rostovskoye knizhnoye izdatel'stvo, 1971 [Шолохов, Михаил. Тихий Дон, Ростов-на-Дону: Ростовское книжное издательство, 1971].
Szołochow, Michał. Cichy Don, przeł. Andrzej Stawar, Wacław Rogowicz, Warszawa: Książka i Wiedza, 1982.
Sholokhov, Mikhail. Podnyataya tselina, Rostov-na-Donu: Rostovskoye knizhnoye izdatel'stvo, 1972 [Шолохов, Михаил. Поднятая целина, Ростов-на-Дону: Ростовское книжное издательство, 1972].
Szołochow, Michał. Zorany ugór, przeł. Andrzej Stawar, Warszawa: Czytelnik, 1954.
Tolstoy, Aleksey. Khozhdeniye po mukam, Moskva: Khudozhestvennaya literatura, 1987 [Толстой, Алексей. Хождение по мукам, Москва: Художественная литература, 1987].
Tołstoj, Aleksy. Droga przez mękę, przeł. Władysław Broniewski, Warszawa: PIW, 1970.
Tolstoy, Lev. „Anna Karenina.” Tolstoy, Lev. Sobraniye sochineniy v 22 tomakh, tom 8-9, Moskva: Khudozhestvennaya literatura, 1983 [Толстой, Лев. „Анна Каренина.” Толстой, Лев. Собрание сочинений в 22 томах, том 8-9, Москва: Художественная литература, 1983].
Tołstoj, Lew. Anna Karenina, przeł. K. Iłłakowiczówna, PIW, Warszawa 1970, tom 2.
Tolstoy, Lev. „Voskreseniye.” Tolstoy, LevN. Sobraniye sochineniy v 22 tomakh, tom 13, Moskva: Khudozhestvennaya lityeratura, 1983 [Толстой, Лев. „Воскресение.” Толстой, Лев. Собрание сочинений в 22 томах, том 13, Москва: Художественная литература, 1983].
Tołstoj, Lew. Zmartwychwstanie, przeł. Wacław Rogowicz, Warszawa: Książka i Wiedza, 1986.
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie Polska
https://orcid.org/0000-0002-6580-5796
Profesor, językoznawca, kierownik Katedry Językoznawstwa Słowiańskiego Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Absolwent rusycystyki Uniwersytetu Leningradzkiego (1977). Zainteresowania naukowe: lingwistyka przekładu, językoznawstwo ogólne, współczesny język rosyjski. Autor ponad 130 prac naukowych oraz licznych przekładów. Publikował w Polsce, Rosji, Czechach, Austrii, Niemczech, Luksemburgu, Hiszpanii, Serbii. Wykładał także na Uniwersytecie w Saarbrücken (Niemcy). Promotor w 12 ukończonych przewodach doktorskich. Ważniejsze publikacje: Przekład wobec zjawisk podstandardowych, Lublin 1986; Konotacja obcości w przekładzie, Lublin 1993; Obcość w odbiorze przekładu, Lublin 2000; Chrześcijaństwo. Słownik rosyjsko-polski. Warszawa 2002; Polsko-rosyjski słownik nazw własnych, Lublin 2008; Zagadnienia lingwistyki przekładu, Lublin 2017 oraz 34 artykułów biobibliograficznych o lingwistach rosyjskich w: Stammerjohann, H. (ed.). Lexicon Grammaticorum. Who’s Who in the History of World Linguistics. Max Niemeyer Verlag, Tübingen 1996, 2nd Ed., revised and enlarged, vol. I–II, Max Niemeyer Verlag, Tübingen 2009. Inicjator i redaktor serii "Przekład – Język – Kultura" (I-V, Lublin 2002-2018).
Kontakt: olaro@vp.pl
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
