„CNOTLIWA” ŻYDÓWKA ZUZANNA. O empatii w opowiadaniu Antoniego Czechowa Grzęzawisko
Abstrakt
This article examines Anton Chekhov’s short story (Quag)mire (Тина, 1886), which gave rise to a great deal of controversy among contemporaneous critics and authors. Some of their commentaries were pejorative, in spite of the fact that Chekhov himself regarded the story as successful. Since the critics frequently referred to the reader’s thoughts and feelings, the article proposes to analyse the story by virtue of cognitively-inspired literary methodology, with emphasis laid on (cognitive) empathy. Particularly useful is also the Deictic Shift Theory, which involves the reader’s engagement in the tracing of “relocated” deictic centres, as well as the Conceptual Metaphor Theory. Accordingly, Kowalczyk argues, debauchery is a mire can be considered the story’s central conceptual metaphor, while the story’s title, Тина (Tina), literally a (quag)mire, provides a key to its interpretation. In the story, told by the third-person narrator, the reader empathically identifies her/himself with Alexandr Sokolsky, a Russian officer, as if “entering” the deictic field created "around" him. Together the protagonist, the reader —via a sequence of consecutive deictic shifts — is empathetically familiarized with Susanna, a Russified Jewish woman. Through several actions and utterances, Susanna attempts to question the negative stereotype of a Jew, commonplace in Russia, but fails. Arguably, the reader’s evoking the biblical story of the genuinely virtuous Susanna, implied in Chekhov’s text, entails her/his negative perception of Chekhov’s fictional female. This cultural undercurrent may be deemed responsible for the story’s unfavourable reception by Jewish readers, who interpreted Тина (Tina) in terms of a literary attack on their society. In light of the cognitive-literary approach delineated above, Chekhov’s story in question indeed proves to be anti-semitic.
Słowa kluczowe
Żydzi; stereotypy; empatia; teoria przesunięcia deiktycznego; Anton Czechow
Bibliografia
Blackburne, Simon. The Oxford Dictionary of Philosophy. Oxford–New York: Oxford University Press, 1994.
Chekhov, Anton P. Polnoye sobraniye sochineniy i pisem v tridtsati tomakh. Sochineniya v vosemnadtsati tomakh, vol. 5: Rasskazy, yumoreski 1886. Moskva: Nauka, 1976 [Чехов, Антон П. Полное собрание сочинений и писем в тридцати томах. Сочинения в восемнадцати томах, т. 5: Рассказы, юморески 1886. Москва: Наука, 1976].
Chekhov, Anton P. Rasskazy. Sankt-Peterburg: A.S. Suvorin, 1888 [Чехов, Антон П. Рассказы. Санкт-Петербург: А.С. Суворин, 1888].
Czechow, Anton. Opowiadania i opowieści (Wybór). Ed. Śliwowski, Rene. Transl. Bajkowska, Irena, Brzechwa, Jan, Brzechwa, Janina, Brzęczkowski, Jerzy et al. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1989.
Frug, Semen G. (Shimen). “Literaturnaya letopis’. V korchme i buduare: ‘Step’,’ ‘Tina’ i ‘Perekati-pole.’ Rasskazy Antona Chekhova.” Voskhod, 1889, oktyabr’ [Фруг, Семен Г. (Шимен). “Литературная летопись. В корчме и будуаре: ‘Степь,’ ‘Тина’ и ‘Перекати-поле.’ Рассказы Антона Чехова.” Восход, 1889, октябрь].
Grishyunin, Andrey L, et al. “Primechaniya.” Chekhov, Anton P. Polnoye sobraniye sochineniy i pisem v tridtsati tomakh. Sochineniya v vosemnadtsati tomakh, vol. 5: Rasskazy, yumoreski 1886. Moskva: Nauka, 1976 [Гришюнин, Андрей Л. и др. “Примечания.” Чехов, Антон П. Полное собрание сочинений и писем в тридцати томах. Сочинения в восемнадцати томах, т. 5: Рассказы, юморески 1886. Москва: Наука, 1976].
Hertz, Aleksander. Żydzi w kulturze polskiej. Introduction by Miłosz, Czesław. Warszawa: Biblioteka “Więzi,” 2004.
Kövecses, Zoltán. Język, umysł, kultura. Praktyczne wprowadzenie. Transl. Kowalcze-Pawlik, Anna, Buchta, Magdalena. Kraków: Universitas, 2011.
Krasnov, Platon. “Osenniye belletristy.” Trud, no. 1, 1895: 203–210. [Краснов, Платон. “Осенние беллетристы.” Труд, № 1, 1895: 203–210].
M-skiy, K. “Zhertva bezvremen’ya.” Russkiy vestnik, no. 8, 1896: 279–293. [М-ский, К. “Жертва безвременья.” Русский вестник, № 8, 1896: 279–293].
Pavlov, Nikolay F. “Romans [Ona bez greshnykh snovideniy…].” http://az.lib.ru/p/pawlow_n_f/text_0080.shtml. Accessed 22 March 2016 [Павлов, Николай Ф. “Романс [Она без грешных сновидений…].” http://az.lib.ru/p/pawlow_n_f/text_0080.shtml. Дата обращения: 22 марта 2016].
Płuciennik, Jarosław. Literackie identyfikacje i oddźwięki: poetyka a empatia. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2004.
Polonskaya, Alina. “Yevreyskiye zhenshchiny v proizvedeniyakh A.P. Chekhova.” Lekhaim, no. 8(160), 2005 [Полонская, Алина. “Еврейские женщины в произведениях А.П. Чехова.” Лехаим, № 8(160), 2005].
Stockwell, Peter. Poetyka kognitywna. Wprowadzenie. Transl. Skucińska, Anna. Kraków: Universitas, 2006.
Śliwowski, Rene. “Jeszcze raz o postaciach Żydów w twórczości Antoniego Czechowa i stosunku pisarza do kwestii żydowskiej.” Studia Rossica, vol. XVI (Dzieło Antoniego Czechowa dzisiaj), 2005: 61–67.
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie Polska
https://orcid.org/0000-0002-1045-6015
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
