Przedmiotem artykułu jest dystopia My (1920) autorstwa Jewgienija Zamiatina, która została zbadana z wykorzystaniem podejścia interdyscyplinarnego, łączącego narzędzia teorii performatywności oraz analizy semiotycznej. W dystopiach, które zyskały popularność w literaturze rosyjskiej XX wieku i nadal zajmują istotne miejsce w procesie literackim, wymiar estetyczny dzieła ustępuje miejsca kwestiom politycznym i socjologicznym. Z tym przesunięciem dominanty utworu po raz pierwszy mieliśmy do czynienia właśnie w powieści Zamiatina, której wydanie zbiegło się z narodzinami teorii montażu, sformułowanej przez Siergieja Eisensteina. Analiza sposobu przedstawienia dyktatora oraz narzędzi politycznego performansu w powieści pozwala stwierdzić, że Zamiatin w dużej mierze antycypował teatralizację polityki – zabieg, który przybrał na sile w kolejnych dekadach XX wieku.

Siergiej Lebiediew w zbiorze opowiadań Tytan spogląda na radziecką, ewidentnie dystopijną, rzeczywistość z perspektywy postpamięci. Tradycyjnie już opiera się na prawdziwych wydarzeniach, które traktuje jako punkt wyjścia rozważań o przemilczanych krzywdach i traumach. Szuka także odpowiedzi na pytanie o zdolność współczesnego społeczeństwa rosyjskiego do akceptacji oraz przepracowania trudnej historii. Okazuje się, że dla współczesnych to wciąż nierozwiązany problem, postradziecka rzeczywistość jest bowiem nadal obciążona piętnem dystopii. Za ciekawy należy uznać zastosowany przez Lebiediewa zabieg – w procesie konstrukcji utworów autor posiłkuje się chwytami charakterystycznymi dla szeroko pojętej literatury grozy. Mimo całej swojej fantastycznej otoczki zbiór Tytan jest istotnym głosem w debacie zarówno nad kondycją współczesnego społeczeństwa rosyjskiego, jak i nad jego przyszłością.

Celem artykułu jest przedstawienie kontekstu funkcjonowania i znaczenia motywu śmierci Putina w sztuce Esther Bol Pomiot [albo] śmierć putina (Отродье [или] смерть путина, 2023)3. Motyw ów rozumiem nie tyle jako odgrywanie wydarzenia końca doczesnego życia Władimira Putina, ile przede wszystkim jako przyczynek do dyskusji o miejscu Rosji w świecie i jej tzw. naturze. Bol, jak sądzę, stawia się w roli nie tylko komentatorki rosyjskiego uniwersum kulturowego, lecz także autorki koncepcji metafizyki rosyjskiej rzeczywistości. Kluczową rolę odegra tutaj nie śmierć, lecz zmartwychwstanie, nie koncentracja na osobie Putina, lecz ukazanie całej Rosji.

Celem artykułu jest analiza powieści z perspektywy zawartych w niej odniesień do współczesnej Rosji jako państwa neototalitarnego. Autorka dochodzi do wniosku, że tytułowe kadawery (pojawiające się w niejasnych okolicznościach ciała dzieci) odnoszą się do nieprzepracowanych zbiorowych traum, przemilczanych lub zakłamywanych przez władzę, a także ogólnie autodestrukcyjnego kierunku rozwoju sytuacji politycznej w Rosji, który spotyka się z bierną akceptacją społeczeństwa. Powiązanie motywu traumy kolektywnej z indywidualną historią bohaterów ewokuje z kolei pytanie o relacje między losami jednostki a kształtowaną przezeń zbiorowością i o możliwość odseparowania się od zbiorowej otchłani.

This article examines the relationship between queer literature and politics, focusing on the treatment of LGBTQ+ individuals in the Russian Federation. It highlights the intensification of homophobic state rhetoric following Russia’s invasion of Ukraine and explores the challenges faced by queer literature under these extreme conditions. Particular attention is given to two novels published shortly before and after the onset of the war, analysing how the wartime context significantly influences their interpretation. The article presents an interpretation of Pioneer Summer by Kateryna Sylvanova and Elena Malisova, indicating that, paradoxically, the novel may align with Kremlin politics. In contrast, Springfield by Sergei Davydov is discussed as a subversive text, in which the non-hetero­normativity of its characters plays a pivotal role.

Autor artykułu poddał analizie strukturę narracyjną debiutanckiej powieści Michaiła Szyszkina Записки Ларионова („Notatki Łarionowa”), skoncentrował się przy tym na złożoności i wieloznaczności narracji pierwszoosobowej. We wnioskach dotyczących autoportretu narratora i skomplikowanej relacji między narratorem, głównym bohaterem i domniemaną publicznością wskazał, jak za pomocą samousprawiedliwienia i samooszukiwania Łarionow tworzy obraz samego siebie. W tym opartym na podejściu narratologicznym artykule odsłonił dualizm narracji Łarionowa – tekstu, który oscyluje między „skromnym świadectwem” zwyczajnego życia a zakamuflowaną manipulacją prawdą. Szczególną uwagę poświęcił omówieniu konstrukcji literackiej tożsamości, niewiarygodności narratora oraz ambiwalencji wyborów moralnych i egzystencjalnych. Usytuował też twórczość Szyszkina w szerszym kontekście rosyjskiej literatury postmoderni­stycznej, by pokazać intertekstualne odniesienia powieści, kwestie etyczne oraz psychologiczną głębię.

W „Czasie kobiet” Jeleny Czyżowej totalitaryzm polityczny ukazany jest na poziomie relacji rodzinnych: podstawowych i elementarnych. W pierwszej części artykułu odwołano się do problemu pamięci i metapamięci. W drugiej, rozwinięto metaforę „tkania tekstu”. Szycie i dzierganie, wyrażone zmysłowo i haptycznie poprzez medium tkaniny i włóczki, staje się procesem scalania wspomnień, obrazów, bajek i snów, czyli intertekstualną siecią pamięci bohaterek. W trzeciej części  przedstawiono kontaminacje baśni, któte tworzą rodzaj narracji hipertekstowej.

Niniejszy artykuł zawiera analizę postępowania głównego bohatera Nominacji Aleksandra Beka – Aleksandra Leontjewicza Onisimowa, wysokiego rangą pracownika resortu przemysłu w latach 1938–1953, podczas apogeum rządów Stalina. Autor artykułu wykazuje, że takie cechy charakteru jak służalczość, ostrożność czy bezwzględność, a także całkowite podporządkowanie się kierownictwu partii ze Stalinem na czele pozwoliły Onisimowowi przetrwać na wysokim stanowisku w okresie terroru i czystek. Postawę głównego bohatera wyróżnia jednak osobista uczciwość, skromność i wrażliwość na losy ludzi represjonowanych. Głównymi czynnikami odpowiedzialnymi za przebieg kariery zawodowej Onisimowa są strach oraz bezwarunkowa realizacja poleceń kierownictwa partii. To właśnie życie w ciągłym strachu staje się powodem śmiertelnej choroby bohatera. Jak wynika z przeprowadzonej analizy, postawa Onisimowa była typowa dla beneficjentów epoki stalinowskiej – pisarzy, artystów, badaczy i uczonych, którzy na różne sposoby wspierali totalitarny Związek Radziecki. Ci współtworzący i czerpiący korzyści ze zbrodniczego systemu często stawali się później jego ofiarami. Taki też los przypadł w udziale Onisimowowi, chociaż sam zdołał on uniknąć bezpośrednich represji.

W artykule przypowieść Charles’a Louisa de Montesquieu o dzikusach posłużyła do podjęcia próby zbadania jednego z aspektów totalitaryzmu, tego, który opiera się na mitach o przeszłości niemających szans na dalszy rozwój. W odniesieniu do sytuacji kulturalnej w początkach wieków XIX i XXI, odpowiednio na przykładzie dzieł ­literackich Aleksandra Turgieniewa (1784–1845) i Dmitrija Głuchowskiego (1979–), badane są właściwości myślenia postępowego i kryzys myślenia konserwatywnego. W obu typach myślenia występuje zjawisko wiedzy retrospektywnej (ros. знание задним числом, ang. the wisdom of hindsight, hindsight bias, creeping determinism), które aktualizuje myślenie mitotwórcze i zamienia opisaną rzeczywistość w dystopijną. W metodzie retrospektywnej wykorzystuje się przemyślane idee i koncepcje Bernarda Stieglera i Vardana Hayrapetyana: porządek prometejski i epimetejski, czasowość êpimêtheia i promêtheia, myślenie postępowe, konserwatywne, mitotwórcze.