Postkolonialne zapiski z podróży do „kolonii”. Osip Mandelsztam „Podróż do Armenii”. Jurij Karabczijewskij „Tęsknota za Armenią”
Abstrakt
Prosaic notes by Mandelstam and Kаrabtchiyevski selected for critical reading contribute to the Armenian text in the Russian literature (Alexander Pushkin, Valery Bryusov, Sergey Gorodetsky, Andrei Bely, Anna Akhmatova, Vasily Grossman, Andrei Bitov). A methodology adopted in the article enables analyzing the postcolonial awareness of travelling authors expressed in the two works, and its origin one should look for in the position of an outsiders in the Soviet culture. The autobiographic narrators — Mandelstam and Karabtchiyevsky — seem to be fully associated with a frequently tragic experience of a centuries long colonial domination suffered by Armenians. While the attitude of the author of the Journey to Armenia is supported by exceptionally broad knowledge about history and culture of the country, the main role in Longing for Armenia is played by well-motivated ethical emotions of the traveler.
Słowa kluczowe
Osip Mandelsztam; Jurij Karabczewskij; postkolonializm; Armenia; ormiański tekst literatury rosyjskiej
Bibliografia
Abashin, Sergey H. Sovetskiy kishlak: Mezhdu kolonializmom i modernizatsiyey. Moskva: Novoye literaturnoye obozreniye, 2015 [Абашин, Сергей H. Советский кишлак: Между колониализмом и модернизацией. Москва: Новое литературное обозрение, 2015].
Batkin, Leonid. “Toska po Rossii.” Druzhba Narodov, no. 6, 1999, http://magazines.russ.ru/druzhba/1999/6/batkin.html. Accessed 23 April 2016 [Баткин, Леонид. “Тоска по России.” Дружба Народов, № 6, 1999, http://magazines.russ.ru/druzhba/1999/6/batkin.html. Дата обращения: 23 марта 2016].
Bayandur, Anait. “‘Integratsiya — put’ razuma.’ Beseda s Grantom Matevosyanom.” Druzhba Narodov, no. 12, 2000, http://magazines.russ.ru/druzhba/2000/12/inter.html. Accessed 13 April 2016 [Баяндур, Анаит. “‘Интеграция — путь разума.’ Беседа с Грантом Матевосяном.” Дружба Народов, № 12, 2000, http://magazines.russ.ru/druzhba/2000/12/inter.html. Дата обращения: 13 апреля 2016].
Bhabha, Homi. “Mimikra i ludzie. O dwuznaczności dyskursu kolonialnego.” Transl. Dobrogoszcz, Tomasz. Literatura na Świecie, no. 1/2, 2008: 184–195.
Epshteyn, Mikhail. Slovo i molchaniye. Metafizika russkoy literatury. Moskva: Vysshaya shkola, 2006 [Эпштейн, Михаил. Слово и молчание. Метафизика русской литературы. Mосква: Высшая школа, 2006].
Etkind, Aleksandr. et al. Tam, vnutri. Praktiki vnutrenney kolonizatsii v kul’turnoy istorii Rossii. Moskva: Novoye literaturnoye obozreniye, 2012 [Эткинд, Александр. и др. Там, внутри. Практики внутренней колонизации в культурной истории России. Москва: Новое литературное обозрение, 2012].
Etkind, Aleksandr. Vnutrennyaya kolonizatsiya. Imperskiy opyt Rossii. Transl. Markov, Vladimir. Moskva: Novoye literaturnoye obozreniye, 2013 [Эткинд, Александр. Внутренняя колонизация. Имперский опыт России. Перев. Марков, Владимир. Москва: Новое литературное обозрение, 2013].
Gasparow, Michaił. “‘Chitat’ menya podryad nikomu ne interesno…’. Pis’ma M.L. Gasparova k Marii-Luize Bott, 1981–2004 gg.” Adapted by Bott, Mariya-Luiza. Novoye literaturnoye obozreniye, no. 77, 2006, http://magazines.russ.ru/nlo/2006/77/ga19.html. Accessed 12 Feb 2016 [Gasparow, Michaił. “‘Читать меня подряд никому не интересно…’. Письма М.Л. Гаспарова к Марии-Луизе Ботт, 1981–2004 гг.” Подготовка текста и публикация Ботт, Мария-Луиза. Новое литературное обозрение, № 77, 2006, http://magazines.russ.ru/nlo/2006/77/ga19.html. Дата обращения: 12 февраля 2016].
Gasparov, Mikhail. O russkoy poezii: Analizy. Interpretatsii. Kharakteristiki. Sankt-Peterburg: Azbuka, 2001, http://sobolev.franklang.ru/index.php/nachalo-xx-veka/94-m-gasparov-o-mandelshtame-iii. Accessed 21 April 2016 [Гаспаров, Михаил. О русской поэзии: Анализы. Интерпретации. Характеристики. Санкт-Петербург: Азбука, 2001, http://sobolev.franklang.ru/index.php/nachalo-xx-veka/94-m-gasparov-o-mandelshtame-iii. Дата обращения: 21 апреля 2016].
Gorenshteyn, Vladimir. “Perekrestok Mandel’shtama.” Iyerusalimskiy zhurnal, № 28, 2008, http://magazines.russ.ru/ier/2008/28/go22.html. Accessed 12 March 2016 [Горенштейн, Владимир. “Перекресток Мандельштама.” Иерусалимский журнал, № 28, 2008, http://magazines.russ.ru/ier/2008/28/go22.html. Дата обращения: 12 марта 2016].
“Interv’yu, dannoye Yuriyem Karabchiyevskim Sergeyu Shapovalovu v aprele 1992 goda.” http://old.magazines.russ.ru/novyi_mi/arhiv/karab/interv.html. Accessed 9 April 2016 [“Интервью, данное Юрием Карабчиевским Сергею Шаповалову в апреле 1992 года.” http://old.magazines.russ.ru/novyi_mi/arhiv/karab/interv.html. Дата обращения: 9 апреля 2016].
Istoriya Armenii Favstosa Buzanda. Transl. Gevoryan, M.A. Yerevan 1953, http://www.vehi.net/istoriya/armenia/buzand/. Accessed 12 April 2016 [История Армении Фавстоса Бузанда. Перев. Геворян, M.A. Ереван 1953, http://www.vehi.net/istoriya/armenia/buzand/. Дата обращения: 12 апреля 2016].
Karabchiyevskiy, Yuriy. “Poslesloviye k povesti ‘Toska po Armenii’.” Novyy mir, no. 10, 1993, http://magazines.russ.ru/novyi_mi/1993/10/karab.html. Accessed 2 April 2016 [Карабчиевский, Юрий. “Послесловие к повести ‘Тоска по Армении’.” Новый мир, № 10, 1993, http://magazines.russ.ru/novyi_mi/1993/10/karab.html. Дата обращения: 2 апреля 2016].
Karabchiyevskiy, Yuriy. “Toska po Armenii.” http://old.magazines.russ.ru/novyi_mi/arhiv/karab/toska.html. Accessed 14 April 2016 [Карабчиевский, Юрий. “Тоска по Армении.” http://old.magazines.russ.ru/novyi_mi/arhiv/karab/toska.html. Дата обращения: 14 апреля 2016].
Khomizuri, Georgiy P. Sotsial’nyye potryaseniya v sud’bakh narodov (na primere Armenii). Moskva: Intellekt, 1997, http//26.itmc.ru›social.doc. Accessed 2 April 2016 [Хомизури, Георгий П. Социальные потрясения в судьбах народов (на примере Армении). Москва: Интеллект, 1997, http//26.itmc.ru›social.doc. Дата обращения: 2 апреля 2016].
Kowalska-Paszt, Izabela. “Słowo w poszukiwaniu wolności. Poezja w ‘Metropolu’.” Slavyanskiye yazyki v svete kul’tury. Ed. Alekseyenko, Mikhail. 295–311. Moskva–Shchetsin–Grayfsval’d: OOO “A Temp,” 2006 [Kowalska-Paszt, Izabela. “Słowo w poszukiwaniu wolności. Poezja w ‘Metropolu’.” Славянские языки в свете культуры. Ред. Алексеенко, Михаил. 295–311. Москва–Щецин–Грайфсвальд: ООО “А Темп,” 2006].
Kubat’yan, Georgiy. “Begstvo v Armeniyu i drugiye etyudy o Mandel’shtame.” Voprosy literatury, no. 5, 2005, http://voplit.ru/eText/2005/2005-5/2005-5/2005-5.html#179. Accessed 14 April 2016 [Кубатьян, Георгий. “Бегство в Армению и другие этюды о Мандельштаме.” Вопросы литературы, № 5, 2005, http://voplit.ru/eText/2005/2005-5/2005-5/2005-5.html#179. Дата обращения: 14 апреля 2016].
Kubot’yan, Georgiy. “Begstvo v Armeniyu i drugiye etyudy o Mandel’shtame.” Voprosy literatury, no. 3, 2012, http://magazines.russ.ru/voplit/2012/3/kk2.html. Accessed 16 April 2016 [Куботьян, Георгий. “Бегство в Армению и другие этюды о Мандельштаме.” Вопросы литературы, № 3, 2012, http://magazines.russ.ru/voplit/2012/3/kk2.html. Дата обращения: 16 апреля 2016].
Kubat’yan, Georgiy. “Bezvestnyy poet. Zametki o Yurii Karabchiyevskom.” Druzhba Narodov, no. 9, 2010, http://magazines.russ.ru/druzhba/2010/9/ku15.html. Accessed 12 April 2016 [Кубатьян, Георгий. “Безвестный поэт. Заметки о Юрии Карабчиевском.” Дружба Народов, № 9, 2010, http://magazines.russ.ru/druzhba/2010/9/ku15.html. Дата обращения: 12 апреля 2016].
Kubot’yan, Georgiy. “Ot slova do slova. Kommentariy k tsiklu O. Mandel’shtama ‘Armeniya’.” Voprosy literatury, no. 5, 2005: 146–182 [Куботьян, Георгий. “От слова до слова. Комментарий к циклу О. Мандельштама ‘Армения’.” Вопросы литературы, № 5, 2005: 146–182].
Kukulin, Il’ya. “‘Vnutrennyaya kolonizatsiya’: formirovaniye postkolonial’nogo soznaniya v russkoy literature 1970–2000 godov.” Politicheskaya kontseptologiya, no. 3, 2013: 149–185 [Кукулин, Илья. “‘Внутренняя колонизация’: формирование постколониального сознания в русской литературе 1970–2000 годов.” Политическая концептология, № 3, 2013: 149–185].
Loomba, Ania. Kolonializm/Postkolonializm. Transl. Bloch, Natalia. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2011.
Mandel’shtam, Nadezhda. Vospominaniya. Kniga tret’ya. Parizh: YMCA-PRESS, 1978, http://www.belousenko.com/wr_mandelshtamn.htm. Accessed 23 April 2016 [Мандельштам, Надежда. Воспоминания. Книга третья. Париж: YMCA-PRESS, 1978, http://www.belousenko.com/wr_mandelshtamn.htm. Дата обращения: 23 апреля 2016].
Mandel’shtam, Osip. “Chetvertaya proza.” Antologiya samizdata, vol. 1. Ed. Irgunov, Vyacheslav V. Moskva: Mezhdunarodnyy institut gumanitarno-politicheskikh issledovaniy, 2005 [Мандельштам, Осип. “Четвертая проза.”. Антология самиздата, т. 1. Ред. Иргунов, Вячеслав В. Москва: Международный институт гуманитарно-политических исследований, 2005].
Mandel’shtam, Osip. Shum vremeni. Moskva–Augsburg: Im-Werden-Verlag, 2002, http://imwerden.de/pdf/mandelshtam_shum_vremeni.pdf. Accessed 12 March 2016 [Мандельштам, Осип. Шум времени. Москва–Augsburg: Im-Werden-Verlag, 2002, http://imwerden.de/pdf/mandelshtam_shum_vremeni.pdf. Дата обращения: 12 марта 2016].
Mandel’shtam, Osip. Sochineniya v chetyrekh tomakh, vol. 3. Moskva: Art-biznes-tsentr, 1994 [Мандельштам, Осип. Сочинения в четырех томах, т. 3. Москва: Арт-бизнес-центр, 1994].
Mandel’shtam, Osip. Sochineniya v dvukh tomakh, vol. 2. Moskva: Khudozhestvennaya literatura, 1990 [Мандельштам, Осип. Сочинения в двух томах, т. 2. Москва: Художественная литература, 1990].
Markish, Shimon. Babel’ i drugiye. Iyerusalim: Mosty kul’tury — Gesharim, 1997 [Маркиш, Шимон. Бабель и другие. Иерусалим: Мосты культуры — Гешарим, 1997].
Matevosyan, Grant. “Moyemu chitatelyu.” http://modernlib.ru/books/grant_matevosyan/moemu_chitatelyu/read_1/. Accessed 22 April 2016 [Матевосян, Грант. “Моему читателю.” http://modernlib.ru/books/grant_matevosyan/moemu_chitatelyu/read_1/. Дата обращения: 22 апреля 2016].
Mogil’ner, Marina. Homo imperii: istoriya fizicheskoy antropologii v Rossii (konets XIX — nachalo XX v.). Moskva: Novoye literaturnoye obozreniye, 2008 [Могильнер, Марина. Homo imperii: история физической антропологии в России (конец XIX — начало XX в.). Москва: Новое литературное обозрение, 2008].
“Moskovskiy dogovor 1921 goda zakrepil za Turtsiyey zavoyevannyye armyanskiye territorii.” http://www.panarmenian.net/rus/details/176913. Accessed 2 March 2016. [“Московский договор 1921 года закрепил за Турцией завоеванные армянские территории.” http://www.panarmenian.net/rus/details/176913. Дата обращения: 2 марта 2016].
Nerler, Pavel. “‘Puteshestviye v Armeniyu’ i puteshestviye v Armeniyu Osipa Mandel’shtama: popytka rekonstruktsii.” Znamya, no. 11, 2015, http://magazines.russ.ru/znamia/2015/11/23n.html. Accessed 12 March 2016 [Нерлер, Павел. “‘Путешествие в Армению’ и путешествие в Армению Осипа Мандельштама: попытка реконструкции.” Знамя, № 11, 2015, http://magazines.russ.ru/znamia/2015/11/23n.html. Дата обращения: 12 марта 2016].
Polyan, Pavel. “Prichernomor’ye kak amfiteatr genotsida i deportatsiy.” Neprikosnovennyy zapas, no. 1, 2012, http://magazines.russ.ru/nz/2012/1/pp8.html. Accessed 9 April 2016 [Полян, Павел. “Причерноморье как амфитеатр геноцида и депортаций.” Неприкосновенный запас, № 1, 2012, http://magazines.russ.ru/nz/2012/1/pp8.html. Дата обращения: 9 апреля 2016].
Pratt, Mary Louise. Imperialne spojrzenie. Pisarstwo podróżnicze a transkulturacja. Transl. Nowakowska, Ewa Elżbieta. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2011.
Rohoziński, Jerzy. Bawełna, samowary i Sartowie. Muzułmańskie okrainy carskiej Rosji 1795–1916. Warszawa: Dialog, 2014.
Said, Edvard V. Oriyentalizm. Zapadnyye kontseptsii Vostoka. Transl. Govorunov, Aleksandr V. Sankt-Peterburg: Russkiy Mir’’, 2006 [Саид, Эдвард В. Ориентализм. Западные концепции Востока. Перев. Говорунов, Александр В. Санкт-Петербург: Русский Мiръ, 2006].
Said, Edward. Kultura i imperializm. Transl. Wyrwas-Wiśniewska, Monika. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2009.
Shklovskiy, Viktor. Gamburgskiy schet. Stat’i, esse,vospominaniya (1914–1933). Moskva: Sovetskiy pisatel’, 1990, http://lib.co.ua/memoir/shklovskiyvictor /gamburgskiyschet.jsp. Accessed 20 March 2016 [Шкловский, Виктор. Гамбургский счет. Статьи, эссе, воспоминания (1914–1933). Москва: Советский писатель, 1990, http://lib.co.ua/memoir/shklovskiyvictor /gamburgskiyschet.jsp. Дата обращения: 20 марта 2016].
Slezkin, Yuriy. “SSSR kak kommunal’naya kvartira, ili kakim obrazom sotsialisticheskoye gosudarstvo pooshchryalo etnicheskuyu obosoblennost’.” Amerikanskaya rusistika: Vekhi istoriografii poslednikh let. Sovetskiy period: antologiya. Ed. Devid-Foks, Maykl. 329–374. Samara: Izdatel’stvo “Samarskiy universiteta,” 2001 [Слезкин, Юрий. “СССР как коммунальная квартира, или каким образом социалистическое государство поощряло этническую обособленность.” Американская русистика: Вехи историографии последних лет. Советский период: антология. Ред. Дэвид-Фокс, Майкл. 329–374. Самара: Издательство “Самарский университет,” 2001].
Suni, Ronal’d G. “Uroki imperii: Rossiya i Sovetskiy Soyuz.” Perev. Smirnov, Artem. Prognozis, no. 8, 2006, http://www.intelros.ru/2007/08/09/uroki_imperii_rossija_i_sovetskijj_sojuz.html. Accessed 12 Feb 2016 [Суни, Рональд Г. “Уроки империи: Россия и Советский Союз.” Перев. Смирнов, Артем. Прогнозис, № 8, 2006, http://www.intelros.ru/2007/08/09/uroki_imperii_rossija_i_sovetskijj_sojuz.html. Дата обращения: 12 февраля 2016].
Thompson, Ewa M. Trubadurzy imperium. Literatura rosyjska i kolonializm. Transl. Sierszulska, Anna. Kraków: Universitas, 2000.
Tlostanova, Madina V. Dekolonial’nyye gendernyye epistemologii. Moskva: Maska, 2009 [Тлостанова, Мадина В. Деколониальные гендерные эпистемологии. Москва: Маска, 2009].
Torkunov, Anatoliy. Ed. Glavy iz istoriimoskovskogo vostokovedeniya. Lazarevskiy institut — Moskovskiy institut vostokovedeniya — MGIMO. Moskva: Izdatel’stvo “Aspekt Press,” 2014 [Торкунов, Анатолий. Ред. Главы из истории московского востоковедения. Лазаревский институт — Московский институт востоковедения — МГИМО. Москва: Издательство “Аспект Пресс,” 2014].
Vratsyan, Simon. Armeniya mezhdu bol’shevistskim molotom i turetskoy nakoval’ney. Perevod sarmyanskogo izdaniya 1941 g., Boston. Yerevan 1992 [Врацян, Симон. Армения между большевистским молотом и турецкой наковальней. Перевод с армянского издания 1941 г., Бостон. Ереван 1992].
Zholkovskiy, Aleksandr. “‘Ya p’yu za voyennyye astry…’: poeticheskiy avtoportret Mandel’shtama.” Izbrannyye stat’i o russkoy poezii. 60–82, Moskva: RGGU, 2005, http://www-bcf.usc.edu/~alik/rus/ess/bib31.htm. Accessed 16 April 2016 [Жолковский, Александр. “‘Я пью за военные астры…’: поэтический автопортрет Мандельштама.” Избранные статьи о русской поэзии. 60–82, Москва: РГГУ, 2005, http://www-bcf.usc.edu/~alik/rus/ess/bib31.htm. Дата обращения: 16 апреля 2016].
Zubov, Andrey. “Politicheskoye budushcheye Kavkaza: opyt retrospektivno-sravnitel’nogo analiza.” Znamya, no. 4, 2000, http://magazines.russ.ru/znamia/2000/4/zubov.html. Accessed 11 April 2016 [Зубов, Андрей. “Политическое будущее Кавказа: опыт ретроспективно-сравнительного анализа.” Знамя, № 4, 2000, http://magazines.russ.ru/znamia/2000/4/zubov.html. Дата обращения: 11 апреля 2016].
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
