Intra et extra muros - figura murów i (ze)wnętrza w twórczości Witolda Wirpszy
Abstrakt
W artykule podjęto analizę sposobu funkcjonowania murów w dojrzałej twórczości Witolda Wirpszy. Choć wykorzystywał on ten motyw już we wczesnych tekstach, czego przykładem może być wiersz List o sumieniu z 1953 roku, to rozwinął go w pełni w utworach z lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych powstałych pod wpływem doświadczeń z czasu spędzonego w Berlinie Zachodnim. Fragmenty poematów Faeton i Traktat skłamany czy Wykorzenienie są przyczynkiem do istotnej refleksji nad obrazem miasta w kulturze i funkcjonowaniem granicy. Problem dzielenia przestrzeni najpełniej zostaje jednak wyrażony w utworze Mury z 1978 roku, w którym najbardziej znane bariery w historii (Wielki Mur Chiński, mur berliński, mury getta, Ściana Płaczu) stanowią punkt wyjścia rozważań nad antropologicznymi przyczynami potrzeby tworzenia granic, funkcjonowaniem pamięci w nawiedzanym przez widma przeszłości mieście, czy wreszcie nad relacją wnętrze – zewnętrze. Za pomocą kształtowania obrazu ruchomych murów Wirpsza ukazuje paradoksalność tych pojęć, uwidacznia, że ta twarda opozycja jest nie do utrzymania, podkreśla jednak, że nie możemy się od niej uwolnić.
Słowa kluczowe
mur; granica; Wirpsza; miasto; centrum
Bibliografia
Antoniak Piotr, 2008: Mur miejski – przyczynek do rozważań o tożsamości miasta. „Teksty Drugie”, nr 4, s. 231–242.
Barańczak Stanisław, 1995: Pomyślne przepaście. Osiem interpretacji. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Bogalecki Piotr, 2016: Szczęśliwe winy teolingwizmu. Polska poezja po roku 1968 w perspektywie postsekularnej. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas–Uniwersytet Śląski, Kraków–Katowice.
Bogalecki Piotr, 2018: Przerób miasto. W: Nauka chodzenia. T. 1: Teksty programowe późnej awangardy. Red. Wojciech Browarny, Paweł Mackiewicz, Joanna Orska. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 185–208.
Cembrzyńska Patrycja, 2012: Wieża Babel. Nowoczesny projekt porządkowania świata i jego dekonstrukcja. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków.
Certeau Michel de, 1988: The Practice of Everyday Life. Trans. Steven Rendall. University of California Press, Berkeley.
Foucault Michel, 2009: Nadzorować i karać. Narodziny więzienia. Tłum. Tadeusz Komendant. Wydawnictwo Aletheia, Warszawa.
Heidegger Martin, 1974: Budować, mieszkać, myśleć. Tłum. Krzysztof Michalski. „Teksty. Teoria literatury, krytyka, interpretacja”, nr 6 (18), s. 137–152.
Heidegger Martin, 1994: Bycie i czas. Tłum. Bogdan Baran. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Kafka Franz, 2016: Opowieści i przypowieści. Tłum. Alfred Kowalkowski. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Kałuża Anna, 2008: Wola odróżnienia. O modernistycznej poezji Jarosława Marka Rymkiewicza, Julii Hartwig, Witolda Wirpszy i Krystyny Miłobędzkiej. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków.
Pawelec Dariusz, 2013: Wirpsza wielokrotnie. Instytut Mikołowski, Mikołów. Pawlikowska Michalina, 2005: Myśl Derridy a architektura postmodernistyczna (dekonstrukcja – poza konstrukcją i destrukcją). W: Czytanie Derridy. Red. Bartosz Małczyński, Rafał Włodarczyk. Chiazm, Wrocław, s. 35–40.
Pieszczachowicz Jan, 1971: Poezja skrajności. „Odra”, nr 5, s. 53–61. Simmel Georg, 2006: Most i drzwi. Wybór esejów. Tłum. Małgorzata Łukasiewicz. Oficyna Naukowa, Warszawa.
Sławek Tadeusz, 2006: Żaglowiec, czyli sprzeciw swojskości. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Sławek Tadeusz, 2010: Miasto. Próba zrozumienia. W: Miasto w sztuce – sztuka miasta. Red. Ewa Rewers. Universitas, Kraków, s. 17–69.
Wirpsza Witold, 1956: Z mojego życia. Czytelnik, Warszawa.
Wirpsza Witold, 1976: Drei Berliner Gedichte. Literalische Colloqium, Berlin.
Wirpsza Witold, 2005: Spis ludności. Instytut Mikołowski, Mikołów.
Wirpsza Witold, 2006: Liturgia. [Wyd. 2]. Instytut Mikołowski, Mikołów.
Wirpsza, Witold, 2010: Traktat skłamany. Instytut Mikołowski, Mikołów.
Wirpsza Witold, 2011: Przesądy. Instytut Mikołowski, Mikołów.
Wirpsza Witold, 2018: Apoteoza tańca. Oprac. i wstępem opatrzył Dariusz Pawelec. Instytut Mikołowski, Mikołów.
Wirpsza Witold, Kunstmann Heinrich, 2015: „Salut Henri! Don Witoldo!” Witold Wirpsza – Heinrich Kunstman. Listy 1960–1983. Wstęp, przekł. i oprac. Dorota Cygan, Marek, Zybura. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
