This essay is intended as an appreciation of an overlooked element of Chinese material culture: discarded blue bricks from demolished shikumen houses in Shanghai. It contemplates the concept and materiality of a wall from a unique perspective, combining insights from Chinese architecture history and scholarly tradition of appreciating stones. Combining scientific and poetic approaches, the author argues that these bricks can be contemplated analogically to ink landscape paintings and famous Dali dreamstones. The author uses these clay objects as a starting point to reflect on the rapid transformation of Chinese cities and complex relationship between enduring tradition and ongoing modernization.

This paper considers the parallels between the changes in Shanghai’s brick usage through history and the city’s shifting identities. Taking a new angle on studies of the Chinese wall, the author looks at the most basic element of the wall – the brick – in the context of Shanghai’s social and political history and postcolonial theory and proposes that it was the changes in the city’s identity, precipitated by both internal and external forces, that have ultimately driven the selection and subsequent interpretation of brick types during different periods of history. This paper also considers how brick usage is employed today to reinterpret history and define heritage.

W artykule podjęto analizę sposobu funkcjonowania murów w dojrzałej twórczości Witolda Wirpszy. Choć wykorzystywał on ten motyw już we wczesnych tekstach, czego przykładem może być wiersz List o sumieniu z 1953 roku, to rozwinął go w pełni w utworach z lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych powstałych pod wpływem doświadczeń z czasu spędzonego w Berlinie Zachodnim. Fragmenty poematów Faeton i Traktat skłamany czy Wykorzenienie są przyczynkiem do istotnej refleksji nad obrazem miasta w kulturze i funkcjonowaniem granicy. Problem dzielenia przestrzeni najpełniej zostaje jednak wyrażony w utworze Mury z 1978 roku, w którym najbardziej znane bariery w historii (Wielki Mur Chiński, mur berliński, mury getta, Ściana Płaczu) stanowią punkt wyjścia rozważań nad antropologicznymi przyczynami potrzeby tworzenia granic, funkcjonowaniem pamięci w nawiedzanym przez widma przeszłości mieście, czy wreszcie nad relacją wnętrze – zewnętrze. Za pomocą kształtowania obrazu ruchomych murów Wirpsza ukazuje paradoksalność tych pojęć, uwidacznia, że ta twarda opozycja jest nie do utrzymania, podkreśla jednak, że nie możemy się od niej uwolnić.

Artykuł Gdzie się kończy otwarty świat? O granicach grywalnej rzeczywistości poświęcony jest analizie problemu światotwórczego związanego ze strategiami delimitowania obszaru otwartego świata oraz rolą granicy w zawężaniu zarówno pola eksploracji, jak i doświadczenia rozgrywki. Skorzystawszy z narzędzi dostarczanych przez kognitywną i transmedialną narratologię, jak również z badań empirycznych w obszarze wykorzystania map ciepła w badaniu eksplorowania świata gier wideo, autor stara się rozważyć, czy wykorzystanie fokalizacji oraz wiedzy o narracyjnym polu widzenia może przysłużyć się pogłębieniu doświadczeń imersywnych w eksploracji i zwiększeniu swobody dokonywania wyborów – aspektów kluczowych dla pełnej satysfakcji odbiorczej z prawdziwie otwartego świata. Tezy artykułu zilustrowane są analizami światocentrycznymi wybranych gier wideo (Cyberpunk 2077, Skyrim, Total War: Warhammer II, Divinity II: Ego Draconis i innych). Celem analiz jest uwydatnienie najważniejszych komponentów otwartego świata gry i, co najistotniejsze, rozstrzygnięcie tego, do czego w gruncie rzeczy odnosić się może owo otwarcie.

Artykuł przynosi reinterpretację Kopisty Bartleby. Historii z Wall Street – słynnej noweli Hermana Melville’a, której poświęcono niezliczoną ilość analiz. Autor przedstawia działanie „fabryki Bartleby’ego” i odnosi się polemicznie do tych wszystkich lektur, które przypisują wywrotowy i wspólnototwórczy potencjał idiosynkratycznej formule oporu powtarzanej przez bohatera. Kluczowa dla argumentacji pozostaje figura muru, rozumiana jako projektowany przez protagonistę obraz zewnętrznych konieczności – niepodlegających zmianie reguł świata społecznego. Suplementowanie marksistowskich ujęć (zwłaszcza propozycji Leo Marxa) pojęciami zaczerpniętymi z pism Jacques’a Rancière’a umożliwia wypracowanie perspektywy, w której osłabieniu ulega deterministyczna wizja jednostki ulegającej socjoekonomicznemu przeznaczeniu. Bartleby okazuje się ofiarą własnego fatalizmu, z kolei adwokat-narrator, na ogół przedstawiany jako uosobienie systemu władzy, jawi się jako podmiot polityczny bezskutecznie projektujący wspólną płaszczyznę rozumienia i działania.

Stocznia Gdańska pełni wiele funkcji we współczesnych praktykach i dyskursach pamięci. Jest punktem wyjścia różnorodnych poszukiwań animacyjnych, antropologicznych i artystycznych przetwarzających doświadczenie polskiej transformacji oraz jego konsekwencji społecznych i politycznych. Wieloznacznie odczytywane są też mury Stoczni – jako miejsce znaczeniowo szczególnie gęste dla kulturowego imaginarium: symbolizujące inicjatywy obywatelskie pozwalające otwarcie negocjować reguły życia społecznego lub zamknięty i coraz bardziej odległy nam kulturowo świat pracy społeczności fabrycznych skazanych po 1989 roku na społeczną peryferyzację. Autorka tekstu przygląda się działaniom animacyjno-artystycznym związanym z murami Stoczni po 2012 roku, głównie projektowi Stocznia jest kobietą Stowarzyszenia Arteria oraz działaniom animacyjno-muralowym Iwony Zając. Przyjmuje perspektywę antropologii słowa i historii mówionej, aby zadać pytania o inicjowane przez działania artystyczne wokół Stoczni procesy tożsamościowe związane z płcią, klasą, ciałem i techniką oraz o obecność i nieobecność muru jako ważnego katalizatora tych procesów.

W artykule zaproponowano spojrzenie na mur berliński przez pryzmat wybranych filmów fabularnych i dokumentalnych odnoszących się do wydarzeń roku 1989. Punktem wyjścia rozważań jest założenie, że wymiar medialny był szczególnie istotny na końcowym etapie historii muru berlińskiego. Telewizja odegrała ważną rolę między innymi w dokumentowaniu kolejnych etapów przełomu politycznego roku 1989, co odzwierciedlone zostało w analizowanych filmach. Sposoby prezentowania w nich telewizyjnego medium w kontekście upadku muru berlińskiego nie tylko odnoszą się do historycznych okoliczności, w jakich to medium funkcjonowało, lecz także mają symboliczny potencjał, pozwalają bowiem również w murze dostrzec swoiste medium określające niezwykły charakter granicy niemiecko-niemieckiej.

Z Tomaszem Bąkiem, autorem książek poetyckich, Zuzanna Sala rozmawia między innymi o jego najnowszych książkach, sposobach myślenia o przyszłości, czasie popandemicznym i kryzysie klimatycznym.

Prezentacja twórczości poetyckiej Tomasz Bąka (wiersze: Uroki cyfryzacji, Turniejowy czerwiec, Shredder shredder (Niszczarka), Path of Wellness, Próbuję skupić się na oddechu, Pamiątka po poprzednim właścicielu „Anty-Edypa”).

W krytycznych syntezach dotyczących rodzimej poezji najnowszej Tomasz Bąk jest wymieniany wśród najważniejszych autorów debiutujących w ostatniej dekadzie. Badacze wpisują projekt tego twórcy we wciąż aktualizowaną dyskusję nad formami poetyckiego zaangażowania, natomiast często pomijają aspekt pracy autora Bailoutu w językach, która w jego wierszach organizowana jest na przynajmniej dwóch płaszczyznach. W niniejszym artykule podjęto próbę prześledzenia mechanizmów „mówienia językami” w kolejnych książkach Bąka. Pierwszy poziom pracy poety w językach wynika z zastosowania debordiańskiego détournement, dzięki któremu autor „przechwytuje” obce rejestry, języki mediów, dyskursów społecznych, neoliberalnej ekonomii. Drugi poziom dotyczy sequeliczności, objawiającej się czerpaniem z tradycji, blagowaniem formuł, powtarzaniem fraz innych poetów, a wreszcie własnych idiomów. Ta echolaliczność dykcji łączy się w konstrukcie podmiotu określanego „kolektywem schizofrenicznym”, co stanowi poświadczenie niezwykle konsekwentnej synchroniczności całego projektu Bąka.

Rok 2021, w którym przypada dziesięciolecie pracy twórczej Tomasza Bąka, zachęca do oglądania dorobku poety z wielu perspektyw. Autorka artykułu w swoich rozważaniach skupiła się na analizie i interpretacji twórczości Tomasza Bąka przez pryzmat otrzymanych przez poetę nagród poetyckich; instytucję nagrody potraktowała jako punkt węzłowy, który jednocześnie pozwala na czytanie tekstu z bliska, ale też z oddalenia. Przyjęta rama umożliwia usytuowanie poezji Bąka w szerszym kontekście poetyckiego pola, odsłania, choćby częściowo, mechanizmy jego działania. Nagrody literackie nie są bowiem punktowym wydarzeniem w rocznym porządku życia literackiego, ale funkcjonują na prawach instytucji zarządzającej przepływem prestiżu autora, działalnością wydawnictw, gustami czytelników (w tym krytyków i jurorów), a nawet kształtem wspólnoty (dzięki temu, że wpływają na tworzenie kanonu literackiego). Poezja Bąka jest w tym ujęciu niemal modelowym przykładem: zaistniała, rozwija się i ewoluuje dzięki nagrodom – dzięki nim jest również petryfikowana.

W artykule twórczość poetycka Tomasza Bąka analizowana jest pod kątem odzyskania wyobraźni na temat przyszłości. Poeta krytykuje system kapitalizmu postfordowskiego i jednocześnie eksploruje pole myślenia utopijnego. Autor tekstu przedstawia sposób, w jaki poezja może być odpowiedzią na kryzys wyobraźni spowodowany paraliżem realizmu kapitalistycznego Marka Fishera. Poemat Bailout Tomasza Bąka jest jasną deklaracją pozytywnej przyszłości, która będzie realną alternatywą dla procesu kasowania przyszłości, czyli bardzo ważnego paradygmatu semiokapitalizmu i kapitalizmu postfordowskiego.

In this article, the author explains the connection between literature and economy on a philosophical level, especially in case of logic of exchange and concept of mimesis in novels. Basic tools for his arguments are derived from Georges Bataille’s concept of Accursed Economy (from the essay “The Accursed Share”). The French philosopher argues that in our everyday reality we use logic imposed on us by capitalism, which means that the value of everything is measured by its utility and, at the same time, values of all things can easily be accumulated. Because of that blind belief something important is omitted – surplus, a particle which does not fit into the global system of exchange. In the author’s opinion this phenomenon (and all its consequences) can be used to interpret the novel Bartleby, the Scrivener by Herman Melville, showing the main character’s activities (or their lack) in different contexts. This interpretation also proves the usefulness of applying some tools and terms from the language of economics into literary studies.

The vast majority of Holocaust victims and survivors were Ashkenazim. Their main language was Yiddish. Yiddish is very close to German, the main difference being that the former is written in Hebrew letters, while the latter in Latin ones. Postwar Europe’s moral foundation is Holocaust remembrance. But this remembrance to be effective, it must be active in the absence of Holocaust survivors. A way to ensure that could be the novel school and university subject of Yiddish for reading purposes. As a result, researchers and interested Europeans would start reading documents and books in Yiddish again. Germany’s premiere cultural organization, Goethe-Institut, is uniquely well-placed and morally obligated to facilitate the relaunch, popularization and cultivation of the skill to read Yiddish-language sources and publications for both the sake of research and for pleasure.

W artykule przedstawiono kategorię i pojęcie normalności jako centralne dla dyskursów krytycznoliterackich lat dziewięćdziesiątych XX wieku i początku XXI wieku. Udokumentowano funkcje i sensy tego pojęcia, a równocześnie przedstawiono je w szerszej perspektywie społeczno-politycznej, w kontekście rozważań nad tą kategorią jako kluczową dla transformacji całego obszaru Europy Środkowo-Wschodniej (Alexander Kiossev, Magda Szcześniak, Iwan Krastew–Stephen Holmes). Centralnym problemem rozważanym w artykule jest specyfika samego pojęcia – niemającego konkretnej treści, nazywającego raczej samo pragnienie czy oczekiwania niż to, co upragnione lub oczekiwane. Tak rozumiana kategoria normalności sprzyja wygaszaniu dyskusji, pozoruje porozumienie. W artykule prześledzono konsekwencje popularności tej kategorii dla narracji o literaturze najnowszej. Pokazano, że w historii polskiej krytyki po 1989 roku normalność przybrała początkowo funkcję ogólnego określenia na stan pożądanej rzeczywistości literackiej / życia literackiego (zorientowany głównie na różnorodność, wielość, horyzontalność), natomiast około roku 2000 zmienił się zakres znaczeniowy kategorii i zaczęła ona obejmować stan faktyczny (marginalizację znaczenia literatury, brak platformy dla krytyki, komodyfikację książki).