Głos ze świata. Wersy o koniecznym oporze Szczepana Kopyta
Abstrakt
Autor artykułu podejmuje próbę wpisania Wersów o koniecznym oporze Szczepana Kopyta w teoretyczne ramy kapitałocenu. Punktem wyjścia czyni rekonstrukcję kondycji krytyki w antropocenie. Przeciwstawia się wyrażanym przez niektórych przedstawicieli i niektóre przedstawicielki dyskursu antropocenu przekonaniom o nieskuteczności krytyki wobec planetarnych wyzwań tej epoki. Dowodzi, że krytyka wciąż jest nam potrzebna, co podkreśla także alternatywna wobec antropocenu koncepcja kapitałocenu. Następnie autor przechodzi do dialogu z twórczością Kopyta. Korzystając zarówno z ustaleń teorii krytycznej, jak i z koncepcji (nowo)materialistycznych, wskazuje na uwikłanie Kopyta w obie te tradycje. Dowodzi, że poecie udaje się uniknąć wiązanego z krytyką „mówienia znikąd”. Kopyt mówi „ze świata”, jako jego uczestnik. Perspektywa ta, rekonstruowana w artykule na podstawie Wersów o koniecznym oporze, pozwala poecie zdiagnozować anachroniczność niektórych marksistowskich praktyk heterodoksyjnych (autonomizm), a także odnotować i twórczo rozwinąć pozytywne i negatywne splątania aktorów ludzkich i pozaludzkich w epoce kapitałocenu.
Słowa kluczowe
Szczepan Kopyt; kapitałocen; nowy materializm; teoria krytyczna; autonomizm
Bibliografia
Adorno Theodor W., Horkheimer Max, 2010: Dialektyka oświecenia. Fragmenty filozoficzne. Przekł. Małgorzata Łukasiewicz. Krytyka Polityczna, Warszawa.
Althusser Louis, 2006: Ideologie i aparaty ideologiczne państwa. Przekł. Andrzej Staroń. Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej, Warszawa.
Barad Karen, 2018a: Co jest miarą nicości? Nieskończoność, wirtualność, sprawiedliwość. Przekł. Monika Rogowska-Stangret. W: Feministyczne nowe materializmy: usytuowane kartografie. Red. Olga Cielemięcka, Monika Rogowska-Stangret. E-Naukowiec, Lublin, s. 63–70.
Barad Karen, 2018b: Troubling Time/s and Ecologies of Nothingness: Re-turning, Re-membering, and Facing the Incalculable. W: Eco-Deconstruction: Derrida and Environmental Philosophy. Eds. Matthias Fritsch, Philippe Lynes, David Wood. Fordham University Press, New York, s. 206–248.
Bauman Zygmunt, 2009: Nowoczesność i Zagłada. Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Bednarek Joanna, 2015: Akumulacja pierwotna i czasowości kapitalizmu. „Praktyka Teoretyczna”, nr 16 (2), s. 56–77. https://doi.org/10.14746/prt.2015.2.2.
Bednarek Joanna, 2018: Różnica epistemologiczna i cięcie sprawcze: materializm marksistowski a nowy materializm. W: Feministyczne nowe materializmy: usytuowane kartografie. Red. Olga Cielemięcka, Monika Rogowska-Stangret. E-Naukowiec, Lublin, s. 89–108.
Bennett Jane, 2010: Vibrant Matter: A Political Ecology of Things. Duke University Press, Durham, London.
„Bifo” Berardi Franco, 2021: Dwadzieścia lat po Genui. Przekł. Magdalena Okraska. Nowy Obywatel, 10.10.2021. https://nowyobywatel.pl/2021/10/10/dwadziescia-lat-po-genui/ [dostęp: 19.12.2021].
Bińczyk Ewa, 2018: Epoka człowieka. Retoryka i marazm antropocenu. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Braudel Fernand, 1992: Kultura materialna, gospodarka i kapitalizm. XV–XVIII wiek. T. 1–3. Przekł. Ewa Dorota Żółkiewska et al. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Calarco Matthew, 2022: Zoografie. Kwestia zwierzęca od Heideggera do Derridy. Przekł. Piotr Sadzik, Patryk Szaj. Wydawnictwo WBPiCAK, Poznań.
Caparrós Martin, 2016: Głód. Przekł. Marta Szafrańska-Brandt. Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Clark Timothy, 2015: Ecocriticism on the Edge. The Anthropocene as a Threshold Concept. Bloomsbury, London–New York.
Cuninghame Patrick, 2007: Przyszłość depcze nam po piętach. Autonomia i Autonomistyczne Ruchy Społeczne we Włoszech lat 70. Przekł. Krzysztof Król. W: Autonomia robotnicza. Red. Krzysztof Król. Wydawnictwo Poznańskiej Biblioteki Anarchistycznej, Poznań, s. 38–47.
Dauvergne Peter, 2016: Environmentalism of the Rich. MIT Press, Cambridge–London.
Dolphijn Rick, Tuin Iris van der, 2018: Nowy materializm. Wywiady i kartografie. Przekł. Jacqueline Czajka et al. Fundacja Machina Myśli, Gdańsk–Poznań–Warszawa.
Esposito Roberto, 2015: Pojęcia polityczne. Wspólnota, immunizacja, biopolityka. Przekł. Joanna Ugniewska et al. Universitas, Kraków.
Fanon Frantz, 1985: Wyklęty lud ziemi. Przeł. Hanna Tygielska. Przedmową poprzedziła Elżbieta Rekłajtis. Posłowie Jean Paul Sartre. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Federici Silvia, 2004: Caliban and the Witch: Women, the Body and Primitive Accumulation. Autonomedia, New York.
Foster John Bellamy, 2000: Marx’s Ecology. Monthly Review Press, New York.
Goodland Robert, Anhang Jeff, 2009: Livestock and Climate Change. „World Watch”, November/December. https://awellfedworld.org/wp-content/uploads/Livestock-Climate-Change-Anhang-Goodland.pdf [dostęp: 19.12.2021].
Goody Jack, 2020: Kapitalizm i nowoczesność. Przekł. Mariusz Turowski. Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa.
Graeber David, 2019: Praca bez sensu. Teoria. Przekł. Mikołaj Denderski. Krytyka Polityczna, Warszawa.
Hamilton Clive, 2017: Defiant Earth. The Fate of the Humans in the Anthropocene. Allen&Unwin, Crows Nest.
Haraway Donna, 2015: Anthropocene, Capitalocene, Plantationocene, Chthulucene: Making Kin. „Environmental Humanities”, vol. 6 (1), s. 159–165. https://doi.org/10.1215/22011919-3615934.
Haraway Donna, 2021: Nie uciekajmy przed kłopotami. Antropocen – kapitałocen – chthulucen. Przekł. Krzysztof Hoffmann, Weronika Szwebs. W: Antropocen czy kapitałocen? Historia, natura i kryzys kapitalizmu. Red. Jason W. Moore. Wydawnictwo WBPiCAK, Poznań, s. 49–94.
Haraway Donna, Tsing Anna, 2019: Reflections on the Plantationocene: A Conversation with Donna Haraway and Anna Tsing. „Edge Effects”. https://edgeeffects.net/wp-content/uploads/2019/06/PlantationoceneReflections_Haraway_Tsing.pdf [dostęp: 19.12.2021].
Harvey David, 2008: Neoliberalizm. Historia katastrofy. Przekł. Jerzy Paweł Listwan. Książka i Prasa, Warszawa.
Hickel Jason, 2021: Mniej znaczy lepiej. O tym, jak odejście od wzrostu gospodarczego ocali świat. Przekł. Jerzy Paweł Listwan. Karakter, Kraków.
Hoffmann Krzysztof, Kopyt Szczepan, 2018: Szczepan Kopyt: „Jestem nieheterodoksyjnym komunistą. Rozmowa celowo nieautoryzowana”. Wyborcza.pl, Tygodnik Poznań, 6.04.2018. https://poznan.wyborcza.pl/poznan/7,105531,23225416,szczepan-kopyt-jestemnieheterodoksyjnym-komunista-rozmowa.html [dostęp: 25.04.2022].
hooks bell, 2013: Teoria feministyczna. Od marginesu do centrum. Przeł. Ewa Majewska. Przekł. przejrz. Ewa Klekot. Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa.
IPCC, 2019: Special Report: Climate Change and Land. https://www.ipcc.ch/srccl/ [dostęp: 19.12.2021].
Kaczmarski Paweł, 2014: Domniemanie naiwności. W: Tajne bankiety. Red. Paweł Kaczmarski et al. Wydawnictwo WBPiCAK, Poznań, s. 84–93.
Kaczmarski Paweł, 2018: Wysoka łączliwość. Szkice o poezji współczesnej. Fundacja na rzecz Kultury i Edukacji im. Tymoteusza Karpowicza, Wrocław.
Kallis Giorgos, 2017: In Defense of Degrowth: Opinions and Minifestos. Ed. Aaron Vansintjan. https://indefenseofdegrowth.com/ [dostęp: 19.12.2021].
Kałuża Anna, 2014: Kiedy poezja? O możliwości poezji we współczesnym świecie komunikatów. W: Tajne bankiety. Red. Paweł Kaczmarski et al. Wydawnictwo WBPiCAK, Poznań, s. 33–46.
Kałuża Anna, 2018: Komentarz: Wiersz jako materiał dowodowy dla historii kulturowej. „Kontent. Kwartalnik Literacki”, nr 8, s. 48–49. http://kontent.net.pl/files/KONTENT_kwartalnik_nr_8.pdf [dostęp: 19.12.2021].
Kopyt Szczepan, 2011: buch. Wydawnictwo WBPiCAK, Poznań.
Kopyt Szczepan, 2013: kir. Wydawnictwo WBPiCAK, Poznań.
Kopyt Szczepan, 2016: z a b i c. Wydawnictwo WBPiCAK, Poznań.
Kopyt Szczepan, 2017: wypisy dla klas pracujących. Wydawnictwo WBPiCAK, Poznań.
Kopyt Szczepan, 2019: na giełdach nadprodukcji pikują akcje przetrwania. WBPiCAK, Poznań.
Kopyt Szczepan, 2021: konfetti. Wydawnictwo WBPiCAK, Poznań.
Kujawa Dawid, 2016: Forma konieczna. O „z a b i c” Szczepana Kopyta. Wakat/Notoria. http://wakat.sdk.pl/forma-konieczna-o-z-a-b-i-cszczepana-kopyta/ [dostęp: 19.12.2021].
Latour Bruno, 2004: Why Has Critique Run out of Steam? From Matters of Fact to Matters of Concern. „Critical Inquiry”, vol. 30 (2), s. 225–248. https://doi.org/10.1086/421123.
Latour Bruno, 2011: Nigdy nie byliśmy nowocześni. Studium z antropologii symetrycznej. Przekł. Maciej Gdula. Oficyna Naukowa, Warszawa.
Latour Bruno, 2014: Czekając na Gaję. Komponowanie wspólnego świata poprzez sztukę i politykę. Przekł. Agnieszka Kowalczyk. W: Ekologie. Red. Aleksandra Jach, Piotr Juskowiak, Agnieszka Kowalczyk. Muzeum Sztuki, Łódź, s. 157–174.
Lymbery Philip, Oakeshott Isabel, 2015: Farmagedon. Rzeczywisty koszt taniego mięsa. Przekł. Ryszard Oślizło. Vivante, Białystok.
Marcuse Herbert, 1991: Człowiek jednowymiarowy. Badania nad ideologią rozwiniętego społeczeństwa przemysłowego. Przekł. Stanisław Konopacki. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Marzec Andrzej, 2021: Antropocień. Filozofia i estetyka po końcu świata. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Moore Jason W., 2017a: Anthropocenes & the Capitalocene Alternative. „Azimuth”, vol. 9. https://www.academia.edu/es/38631190/Anthropocenes_and_the_Capitalocene_Alternative [dostęp: 13.05.2022].
Moore Jason W., 2017b: The Capitalocene, Part I: On the Nature and Origins of Our Ecological Crisis. „The Journal of Peasant Studies”, vol. 44, s. 594–630. https://doi.org/10.1080/03066150.2016.1235036.
Moore Jason W., 2018: The Capitalocene, Part II: Accumulation by Appropriation and the Centrality of Unpaid Work/Energy. „The Journal of Peasant Studies”, vol. 45, s. 237–279. https://doi.org/10.1080/03066150.2016.1272587.
Moore Jason W., 2021: Narodziny Taniej Natury. Przekł. Krzysztof Hoffmann. W: Antropocen czy kapitałocen? Historia, natura i kryzys kapitalizmu. Red. Jason W. Moore. Wydawnictwo WBPiCAK, Poznań, s. 97–136.
Morton Timothy, 2013: Hyperobjects: Philosophy and Ecology After the End of the World. University of Minnesota Press, Minneapolis–London.
Morton Timothy, 2016: Dark Ecology: For a Logic of Future Coexistence. Columbia University Press, New York.
Morton Timothy, 2018: Being Ecological. The MIT Press, Cambridge.
Orska Joanna, 2014: Muzyka i zaangażowanie. W: Tajne bankiety. Red. Paweł Kaczmarski et al. Wydawnictwo WBPiCAK, Poznań, s. 71–83.
Patel Raj, Moore Jason W., 2019: Tania natura. Przekł. Przemysław Czapliński, Andrzej W. Nowak. W: O jeden las za daleko. Demokracja, kapitalizm i nieposłuszeństwo ekologiczne w Polsce. Red. Przemysław Czapliński, Joanna B. Bednarek, Dawid Gostyński. Książka i Prasa, Warszawa, s. 311–331.
Rogowska-Stangret Monika, 2021: Być ze świata. Cztery eseje o etyce posthumanistycznej. Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk.
Run The Jewels, 2020: RTJ 4. CD. Jewel Runners.
Scott-Heron Gil, 1971: Pieces of a Man. CD. Flying Dutchman.
Sikora Agata, 2019: Wolność, równość, przemoc. Czego nie chcemy sobie powiedzieć. Karakter, Kraków.
Srnicek Nick, Williams Alex, 2019: Wymyślając przyszłość. Postkapitalizm i świat bez pracy. Przekł. Ewa Bińczyk, Jakub Gurzyński, Krzysztof Tarkowski. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
Stengers Isabelle, 2014: Propozycja kosmopolityczna. Przekł. Agnieszka Kowalczyk. W: Ekologie. Red. Aleksandra Jach, Piotr Juskowiak, Agnieszka Kowalczyk. Muzeum Sztuki, Łódź, s. 136–156.
Szaj Patryk, 2021: Antropocen i kapitałocen: w poszukiwaniu fuzji horyzontów. „Porównania”, nr 2 (29), s. 371–386. https://porownania.amu.edu.pl/assets/Porownania/741/21-Szaj.pdf [dostęp: 19.12.2021].
Świeściak Alina, 2020: Co robić? Poezja najnowsza wobec teorii wspólnych światów. „Teksty Drugie”, nr 5, s. 156–175. https://doi.org/10.18318/td.2020.5.10.
Tsing Anna, 2018: Krnąbrne krawędzie: grzyby jako gatunki towarzyszące. Przekł. Monika Rogowska-Stangret. W: Feministyczne nowe materializmy: usytuowane kartografie. Red. Olga Cielemięcka, Monika Rogowska-Stangret. E-Naukowiec, Lublin, s. 71–87.
Ubertowska Aleksandra, 2020: Historie biotyczne. Pomiędzy estetyką a geotraumą. Wydawnictwo IBL PAN, Warszawa.
Wielgosz Przemysław, 2021: Gra w rasy. Jak kapitalizm dzieli, by rządzić. Karakter, Kraków.
Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie Polska
https://orcid.org/0000-0002-6315-3317
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
