Czas snu i rzeczywistość duchowa. Aborygeńska koncepcja wszechświata i naukowość w Trylogii Solarnej Jana Maszczyszyna
Abstrakt
Trylogia Solarna Jana Maszczyszyna jest steampunkową sagą, łączącą retrospektywny charakter wyobrażeń na temat dziewiętnastowieczności z futurologicznymi wizjami kosmosu. W artykule przedstawiono jeden ze sposobów, w jaki polsko-australijski pisarz kreuje swoje uniwersum, w którym świat naukowości dziewiętnastowiecznej i futurologiczne rozważania mieszają się ze światem metafizycznym i aspektami kulturowo-religijnymi. W konfrontacji trylogii z Uranią Kamila Flammariona wskazano aspekty charakterystyczne dla tradycji romantycznej i spirytystycznej Kardeca oraz bezpośrednie odwołania do aborygeńskich wyobrażeń o świecie (Epoka Snu, Dreamtime), których cechami wspólnymi są stan snu, oniryczna wędrówka kosmiczna oraz jedność ze wszechświatem. W artykule zaprezentowano sposób, w jaki pisarz wykorzystuje w swojej twórczości mitologię aborygeńską, łącząc ją bezpośrednio ze światem naukowym. Przywołanie dziewiętnastowiecznej idei postępu i ukazanie roli cywilizacji, a także opozycji pomiędzy „dzikością” a „cywilizacją” pozwala uwidocznić steampunkowa grę, którą Maszczyszyn podejmuje z wiktoriańskimi, kolonialnymi ideałami.
Słowa kluczowe
Aborygeni; Maszczyszyn; retrosentymentalizm; sen; steampunk
Bibliografia
Albrecht Kathe Hicks, 2016: The Machine Anxieties of Steampunk: Contemporary Philosophy, Victorian Aesthetics, and the Future. „Academic Research and Dissertations”, vol. 16. https://digitalmaine.com/academic/16/.
Anczyk Adam, 2018: Konceptualizacje snu i marzeń sennych w kulturach indygenicznych: perspektywa psycho-kulturowa. „Przegląd Kulturoznawczy”, nr 2 (36), s. 242–261. https://doi.org/10.4467/20843860PK.18.015.9193.
Ciupka Stanisław, 2020: Spojrzenie na problematykę Boga i religii u transhumanistów. „Polonia Journal”, nr 11, s. 151–169. https://doi.org/10.36228/PJ.11/2020.9.
Dukaj Jacek, 2017: Inne pieśni. Wyd. 2. Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Eliade Mircea, 1998: Aspekty mitu. Przeł. Piotr Mrówczyński. Wydawnictwo KR, Warszawa.
Eliade Mircea, 2004: Religie australijskie. Wprowadzenie. Przeł. Elżbieta Łagodzka, Włodzimierz Łagodzki. Wydawnictwo KR, Warszawa.
Finn Michael R., 2007: Science et paranormal au 19 siecle: la sciencefiction spiritualiste de Camille Flammarion. „Dalhousie French Studies”, vol. 78, s. 43–51.
Flammarion Kamil, 1873: Wielość światów zamieszkiwanych. Studyjum w którem wykładają się warunki zamieszkalności ziem niebieskich, roztrząsane ze stanowiska astronomii, fizyjologii i filozofii naturalnej. Przeł. Jakub Waga. Drukiem Józefa Ungra, Warszawa.
Flammarion Kamil, 1898: Urania. Przeł. Stanisław Kramsztyk. Nakładem i drukiem S. Lewentala, Warszawa.
Forajter Wacław, 2021: Dusza uraniczna. Inna lektura „Pokolenia Marka Świdy” Andrzeja Struga. „Pamiętnik Literacki”, nr 1 (112), s. 41–56.
Gorliński-Kucik Piotr, 2017: TechGnoza, uchronia, science fiction. Proza Jacka Dukaja. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Górecka Magdalena, 2013: Historie alternatywne w konwencji steampunk i cyberpunk – wariacje na temat powstania styczniowego w powieściach Konrada T. Lewandowskiego i Adama Przechrzty. „Acta Humana”, nr 1 (4), s. 37–48. https://doi.org/10.17951/ah.2013.4.37.
Górecka Magdalena, 2019: Impuls kontrfaktyczny a pamięć kulturowa. Historie alternatywne jako narodowe imaginarium. „Creatio Fantastica”, nr 1 (60), s. 59–74. https://doi.org/10.5281/zenodo.3597812.
Gross Cory, 2007: Varieties of Steampunk Experience: Nostalgic Versus melancholic Steampunk. „SteamPunk Magazine”, vol. 1, s. 60–63.
Johnston Susan et al., 2019: Allohistorie i kontrfaktyczności. Przeł. Sylwia Borowska-Szerszun, Mateusz Tokarski. „Creatio Fantastica”, nr 1 (60), s. 199–212. https://doi.org/10.5281/zendo.3597832.
Kaku Michio, 2012: Tunele czasoprzestrzenne: bramy do innego wszechświata? W: Idem: Hiperprzestrzeń. Wszechświaty równoległe, pętle czasowe i dziesiąty wymiar. Przeł. Ewa L. Łokas, Bogumił Bieniok. Prószyński i S-ka, Warszawa 2012, s. 273–335.
Kardec Allan, 1934: Księga duchów. Zasady spirytyzmu i praw moralnych z niego wynikających – Istnienie duchów – ich stosunek do ludzi. – O nieśmiertelności duszy. – O obecnem i przyszłem życiu człowieka. – podane przez wyższe duchy za pośrednictwem różnych medjów. Przeł. J.Ch. Nakładem „Hejnału”, Wisła.
Klik Marcin, 2016: Teorie mitu. Współczesne literaturoznawstwo francuskie (1969–2010). Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Kukulak Szymon P., 2016: Długi cień. Proza Jacka Dukaja wobec twórczości Stanisława Lema w perspektywie rozwoju techniki i ewolucji gatunku. W: Wyjść poza tekst. Literatura wobec tradycji i rzeczywistości. Red. Szymon P. Kukulak, Józef Olejniczak. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 77–96.
Kuper Adam, 2009: Wymyślanie społeczeństwa pierwotnego. Transformacje mitu. Przekł. Tomasz Sieczkowski, Alicja Dąbrowska. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Lemann Natalia, 2019: Historie alternatywne i steampunk w literaturze. Archipelagi badawczo-interpretacyjne. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Lemann Natalia, 2020: Posthumanizm w wersji vintage: koncepcje posthumanistyczne w historiach alternatywnych i steampunku. „Sensus Historiae”, nr 1 (38), s. 135–147.
Leś Mariusz M., 2016: Nostalgia retrofuturystów. „Białostockie Studia Literaturoznawcze”, nr 9, s. 143–151. https://doi.org/10.15290/bsl.2016.09.10.
Maj Krzysztof M., 2015: Allotopie. Topografia światów fikcjonalnych. Universitas, Kraków.
Maszczyszyn Jan, 2019a: Hrabianka Asperia. [Trylogia Solarna, T. 3]. Stalker Books, Olsztyn.
Maszczyszyn Jan, 2019b: Światy Alonbee. [Trylogia Solarna, T. 2]. Stalker Books, Olsztyn.
Maszczyszyn Jan, 2019c: Światy Solarne. [Trylogia Solarna, T. 1]. Stalker Books, Olsztyn.
Mazurkiewicz Adam, 2014: „Jak być mogło?...” O historii alternatywnej w polskiej literaturze fantastycznonaukowej (rekonesans). W: Literatura i kultura popularna. Badania i metody. Red. Anna Gemra, Adam Mazurkiewicz. Pracownia Literatury i Kultury Popularnej oraz Nowych Mediów, Wrocław, s. 101–118.
Mudrooroo, 1997: Mitologia Aborygenów. Przeł. Mirosław Nowakowski. Dom Wydawniczy „Rebis”, Poznań.
Olkusz Ksenia, 2017: Materializm kontra ezoteryka. Drugie pokolenie pozytywistów wobec „spraw nie z tego świata”. Ośrodek Badawczy Facta Ficta, Kraków.
Perschon Mike D., 2012: The Steampunk Aesthetic: Technofantasies in a Neo-Victorian Retrofuture. University of Alberta, Edmonton.
Piasecka Maria, 1992: Mistrzowie snu. Mickiewicz – Słowacki – Krasiński. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Rose Frederick, 1973: Pierwotni mieszkańcy Australii. Przeł. Gabriela Mycielska. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Szyjewski Andrzej, 2000: Religie Australii. Zakład Wydawniczy Nomos, Kraków.
Tokarz Bożena, 2014: Świadomość formy w powieści Jacka Dukaja „Inne pieśni”. „Zagadnienia Rodzajów Literackich”, T. 57, z. 2, s. 163–176.
Vandermeer Jeff, Chambers S.J., 2011: The Steampunk Bible. Abrams Image, New York.
Wąsowicz Magdalena, 2016: Historie alternatywne w literaturze polskiej: typologia, tematyka, funkcje. „Zagadnienia Rodzajów Literackich”, T. 59, z. 2, s. 91–105.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
