Kuratorstwo archiwum? Przypadek Themersonów
Abstrakt
Artykuł dotyczy warszawskiego Archiwum Themersonów, które przez blisko trzy dekady było przygotowywane do upublicznienia przez Jasię Reichardt. Krytyczka sztuki jednak nie tylko zajęła się uporządkowaniem tych zbiorów, lecz także była pośredniczką pomiędzy artystami, instytucją i odbiorcami. Kuratorowanie archiwum jest w tym przypadku wysiłkiem przybliżenia poszczególnych części zbiorów poprzez wytwarzanie narracji na temat historii pojedynczych artefaktów. Większość materiałów jest przez kuratorkę archiwum obudowana szerokim kontekstem biograficznym. W tekście proponuję własną koncepcję kuratorstwa zbiorów archiwalnych. W rozwinięciu ujęcia opisuję sposoby ekspozycyjne Reichardt, czyli jej strategie prezentacji i obecności w Archiwum Themersonów. Odchodzę od klasycznych ujęć teorii archiwów – w działaniach kuratorki widzę nie tyle próby ograniczania nam dostępu do wiedzy o artystach, chęci strzeżenia ich zbiorów, ile zabiegi organizacyjne, które mają na celu przedstawienie spójnej koncepcji udostępnienia materiałów. Zwracam także uwagę na to, że Reichardt jako wieloletnia kuratorka wystaw sztuki, autorka licznych artykułów oraz dyrektorka Whitechapel Art Gallery w Londynie w sposób wysoce oryginalny przeniosła swoje doświadczenia zawodowe na grunt archiwistyki.
Słowa kluczowe
Franciszka Themerson; Stefan Themerson; archiwum; kuratorstwo; Jasia Reichardt; awangarda
Bibliografia
Derrida Jacques, 2016: Gorączka archiwum. Impresja freudowska. Przeł. Jakub Momro. Instytut Badań Literackich PAN – Wydawnictwo, Warszawa.
Domańska Ewa, 1999: Mikrohistorie. Spotkania w międzyświatach. Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
Foucault Michel, 1977: Archeologia wiedzy. Przeł. Andrzej Siemek. Słowem wstępnym opatrzył Jerzy Topolski. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Gańczarczyk Iga, 2018: Entropia w archiwum. [Wykład]. YouTube, Cricoteka, 30.01.2018. https://www.youtube.com/watch?v=GQEJDnyKwq8&ab_channel=Cricoteka [dostęp: 7.07.1921].
Graham Beryl, Cook Sarah, 2010: Rethinking Curating. Art after New Media. Foreword by Steve Dietz. MIT Press, Cambridge, Massachusetts.
Jakimiak Agnieszka, 2016: Między teatrem a muzeum. Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna im. Ludwika Solskiego w Krakowie. Praca magisterska, udostępniona dzięki uprzejmości autorki.
Kopcińska Klara, 2021: Archiwum Stefana i Franciszki Themersonów doczekało się katalogu. Polska Agencja Prasowa, 5.03.2021, aktualizacja: 5.03.2021, 12:30. https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C827460%2Carchiwum-stefana-i-franciszki-themersonow-doczekalo-sie-katalogu.html [dostęp: 7.07.2021].
Korespondencja Franciszki i Stefana Themersonów z Ludwikiem Walewskim. Archiwum Themersonów, Biblioteka Narodowa w Warszawie. [Materiały archiwalne przedakcesyjne].
Kraskowska Ewa, 2018: „Tyłem, ale naprzód”. Studia i szkice o Themersonach. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
Kraskowska Ewa, 2020: Selfie z Themersonem. „Czas Kultury”, nr 3, s. 161–167. Pobrano z: https://czaskultury.pl/wp-content/uploads/2021/03/EKraskowska_SelfieZThemersonem_CzasKultury_3_2020.pdf [10.02.2021].
Lejeune Philippe, 2001: Wariacje na temat pewnego paktu. O autobiografii. Red. Regina Lubas-Bartoszyńska. Przekł. Wincenty Grajewski et al. Universitas, Kraków.
List Jasi Reichardt do Hanny Segal z 9.08.1998 roku. Archiwum Themersonów, Biblioteka Narodowa w Warszawie. [Materiały archiwalne przedakcesyjne].
Marzec Lucyna, 2019: Archiwum w biografii. Biograf/ka w archiwum. „Poznańskie Studia Polonistyczne”, nr 35, s. 371–391. https://doi.org/10.14746/pspsl.2019.35.17.
Obrist Hans Ulrich, 2016: Krótka historia kuratorstwa. Tłum. Martyna Nowicka. Korporacja Ha!art, Kraków.
Polit Paweł, 2020: Franciszki Themerson gry z narracją. „Czas Kultury”, nr 3, s. 154–160. Pobrano z: https://czaskultury.pl/wp-content/uploads/2021/03/PPolit_FranciszkiThemersonGryZNarracja_CzasKultury_3_2020.pdf [10.02.2022].
Przyboś Julian, 2018: Domowe archiwum Przybosia. http://przybos.edu.pl/pl/archiwum_domowe [dostęp: 7.07.2021].
Reichardt Jasia, 2018: Piętnaście podróży z Warszawy do Londynu. Przeł. Joanna Błachnio. Muzeum Sztuki–Żydowski Instytut Historyczny, Łódź–Warszawa.
Reichardt Jasia, Wadley Nick, 2020: The Themerson Archive Catalogue, 3-vol. set. Vol. 1–3. MIT Press–Themerson Estate London, Cambridge, Massachusetts.
Sady Małgorzata, 2020: W londyńskim Archiwum Themersonów i dalej. „Konteksty”, nr 1–2, s. 79–84.
Sendyka Roma, 2015: Obsesja list (Barthes, Shōnagon, Sontag). W: Eadem: Od kultury „ja” do kultury „siebie”. O zwrotnych formach w projektach tożsamościowych. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków, s. 347–380.
Słodkowski Jędrzej, 2015: Niezwykli Themersonowie. Gigantyczne archiwum po artystach jest już w Polsce. Gazeta Wyborcza, 29.01.2015, 01:01. https://wyborcza.pl/7,75410,17327140,niezwykli-themersonowiegigantyczne-archiwum-po-artystach-jest.html [dostęp: 7.07.2021].
Szymańska Agnieszka, 2013: Główne podmioty świata sztuki. Refleksje na temat roli kuratora. „Kultura i Społeczeństwo”, nr 4, s. 167–181. Pobrano z: https://journals.pan.pl/dlibra/publication/100821/edition/86839/content [10.02.2022].
Themerson Franciszka, Themerson Stefan, 1940–1942: Korespondencja wzajemna Franciszki i Stefana Themersonów z lat 1940–1942. [T. 2]. Archiwum Themersonów, Biblioteka Narodowa w Warszawie. Rps akc. 22852. https://polona.pl/item/korespondencjawzajemna-franciszki-i-stefana-themersonow-z-lat-1940-1942-t-2,OTA2NTM1ODE/0/#info:metadata [dostęp: 7.07.2021]. [Materiały archiwalne przedakcesyjne].
Themerson Franciszka, Themerson Stefan, 1947–1974a: Korespondencja wzajemna Franciszki i Stefana Themersonów z lat 1947–1974. [T. 1]. Archiwum Themersonów, Biblioteka Narodowa w Warszawie. Rps akc. 20240. https://polona.pl/item/korespondencjawzajemna-franciszki-i-stefana-themersonow-z-lat-1947-1974-t-1,MzU0MTUxNTE/0/#info:metadata [dostęp: 7.07.2021]. [Materiały archiwalne przedakcesyjne].
Themerson Franciszka, Themerson Stefan, 1947–1974b: Korespondencja wzajemna Franciszki i Stefana Themersonów z lat 1947–1974. [T. 2]. Archiwum Themersonów, Biblioteka Narodowa w Warszawie. Rps akc. 20241. https://polona.pl/item/korespondencjawzajemna-franciszki-i-stefana-themersonow-z-lat-1947-1974-t-2,MzU0MTUxNTU/232/#item [dostęp: 7.07.2021].
Themerson Franciszka, Themerson Stefan, 2019: Niewysłane listy. Przeł. i oprac. Joanna Błachnio. Fundacja Terytoria Książki–Żydowski Instytut Historyczny, Gdańsk–Warszawa.
Themerson Stefan, Grosz Irena, 1966: List Stefana Themersona do Ireny Grosz z 1966 roku. Muzeum Sztuki w Łodzi, Archiwum Biblioteki. Sygn. DS/1013.
Wadley Nick, 2019: Franciszka Themerson. Themerson Estate–Centrum Sztuki Współczesnej Łaźnia w Gdańsku–Muzeum Sztuki, Londyn–Gdańsk–Łódź.
Uniwersytet Warszawski Polska
https://orcid.org/0000-0002-3505-1604
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
