Man Ray, czyli o odzyskiwaniu „pomiędzy” słowem a obrazem
Abstrakt
Tocząca się obecnie debata na temat związków i relacji zachodzących między mediami artystycznymi stała się punktem wyjścia omówienia twórczości Man Raya, jednego z najbardziej rozpoznawalnych przedstawicieli wczesnego modernizmu, którego dokonania, zwłaszcza literackie, są wciąż zbyt mało znane jako przykłady modernistycznej samoświadomości artystycznej. Przywrócenie jego dorobku, obejmującego dzieła wizualne, teksty i multimedialne hybrydy, jako bogatego historycznego źródła może, zdaniem autorki, przysłużyć się uwidocznieniu i „odzyskaniu” dla współczesnego dyskursu o kondycji transmedialnej tego, co Rosalind Krauss nazywa „wewnętrzną podszewką” medium czy formy, a Marjorie Perloff – za Chlebnikowem – „sznurkami alfabetu” skrywanymi przez „widma” czy wittgensteinowskie „wyobrażenia”. Sztuka Man Raya, niesłusznie uważana przez wielu za „wagi lekkiej”, poświadcza słuszność twierdzeń Waltera Benjamina
o znaczeniu danego medium czy formy technologicznej dla, jak pisze Krauss, „rekonfiguracji kondycji wszystkich pozostałych sztuk”. W wizualno-werbalnych realizacjach Man Raya (które artysta nazywał plastyczną poezją) wyczuwalny jest trop, który Perloff od lat odsłania w swoich poszukiwaniach „niespełnionej obietnicy rewolucyjnego, poetyckiego impulsu”, wskazując na to, co, choć trudne do nazwania, istnieje „pomiędzy”, w duchampowskiej sferze inframince. Utrwalona w słowach i obrazach refleksja na ten temat jest wszechobecna w dziełach Man Raya, ale jej głębia i wielorakie sensy w pełni zyskują nowy wymiar, kiedy płótna, kolaże, konstrukcje, fotografie, rayografy czy filmy „czyta” się w kontekście jego zaskakująco bogatej i różnorodnej twórczości pisarskiej. „Odzyskanie” mnogich wątków w niej zawartych jest istotne jako kolejne, choć dla wielu niespodziewane, potwierdzenie trwałości gestu awangardowego.
Słowa kluczowe
awangarda; modernizm; medium; słowo/obraz; Man Ray; pisarstwo artystów
Bibliografia
Aragon Louis, 2015: Wieśniak paryski. Przeł. Artur Międzyrzecki. Posłowia Artur Międzyrzecki, Jan Gondowicz. Wyd. 2. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Baldwin Neil, 1988: Man Ray. American Artist. Da Capo Press, New York.
Benjamin Walter, 1975a: Dzieło sztuki w dobie reprodukcji technicznej [1935]. W: Idem: Twórca jako wytwórca. Red. Hubert Orłowski. Przeł. Janusz Sikorski. Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, s. 66–105.
Benjamin Walter, 1975b: Mała historia fotografii [1931]. W: Idem: Twórca jako wytwórca. Red. Hubert Orłowski. Przeł. Janusz Sikorski. Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, s. 26–45.
Benjamin Walter, 2005: Pasaże. Red. Rolf Tiedemann. Przeł. Ireneusz Kania. Posłowie Zygmunt Bauman. Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Benjamin Walter, 2021: Rozpakowuję swoją bibliotekę [1931]. W: Idem: Podróże wyobraźni. Oprac. i przeł. Bogdan Baran. Wydawnictwo Aletheia, Warszawa, s. 137–148.
Breton André, 1976a: Kryzys przedmiotu [1936]. W: Surrealizm. Teoria i praktyka literacka. Antologia. Oprac. i przeł. Adam Ważyk. Czytelnik, Warszawa, s. 162–168.
Breton André, 1976b: Surrealizm i malarstwo [1928]. W: Surrealizm. Teoria i praktyka literacka. Antologia. Oprac. i przeł. Adam Ważyk. Czytelnik, Warszawa, s. 110–116.
Cabanne Pierre, 1987: Dialogues with Marcel Duchamp. Da Capo Press, Boston.
De Duve Thierry, 1991: Pictorial Nominalism. On Marcel Duchamp’s Passage from Painting to the Readymade. University of Minnesota Press, Minneapolis.
Klein Mason, 2009: Alias Man Ray. The Art of Reinvention. With contribution by George Baker, Lauren Schell Dickens, Merry A. Foresta. Yale University Press, New Haven.
Krauss Rosalind, 1981: The Photographic Conditions of Surrealism. „October”, vol. 19, s. 3–34.
Krauss Rosalind, 1999: „A Voyage on the North Sea”. Art in the Age of the Post-Medium Condition. Thames and Hudson, London.
Lubow Arthur, 2021: Man Ray. The Artist and His Shadows. Yale University Press, New Haven.
Man Ray, 1999: Self Portrait. Little, Brown and Company, Boston.
Man Ray, 2016: Writings on Art. Ed. Jennifer Mundy. Tate Publishing, London.
Perloff Marjorie, 2012: Modernizm XXI wieku. „Nowe” poetyki. Przeł.
Kacper Bartczak, Tomasz Cieślak-Sokołowski. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków.
Perloff Marjorie, 2021: Infrathin. An Experiment in Micropoetics. University of Chicago Press, Chicago.
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie Polska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
