„Weź go gdzieś tam, gdzie wy łazicie z tymi linami” Kuczok – góry – literackość
Abstrakt
Artykuł dotyczy wątków wspinaczkowych i speleologicznych w prozie Wojciecha Kuczoka. Analizie poddano ślady i potencjalne wpływy poetyki literatury alpinistycznej w narracjach oraz esejach Kuczoka – w wybranych szkicach zbiorów Poza światłem, Moje projekcje, w opowiadaniach Spiski. Przygody tatrzańskie oraz dzienniku Rozmemuary. Przedmiotem refleksji jest sposób wykorzystywania przez autora Gnoju konceptów właściwych opowieściom wspinaczkowym w obrębie własnego pisania. Szczególnie interesująca jest relacja
z modelowymi gatunkami narracyjnymi – bujdałką (zapisem taternickim) i opowieścią wyprawową, oraz tryb przywoływania i aktywizowania centralnej jakości literacko-estetycznej relacji alpinistycznej, mianowicie „cielesnej wzniosłości”, będącej odpowiedzią na problem z wyrażalnością specyfiki doświadczenia kinestetycznego skalnej przestrzeni wertykalnej. Kuczok wpisuje się w charakterystyczną dla alpinizmu i speleologii „kulturę kinestetyczną” – operuje leksyką, wiedzą i dyskursem fachowym. Przepisuje własne pozaliterackie praktyki ruchowo-przestrzenne – fikcjonalizuje i konceptualizuje doświadczenie przestrzeni górskiej, łącząc je z wypracowaną przez siebie literackością. Stopniowe przyrastanie wątków wspinaczkowych i speleologicznych w twórczości Kuczoka zbiega się ze wzrostem popularności literatury górskiej i jej pozycją względem literatury głównego nurtu.
Słowa kluczowe
Wojciech Kuczok; wspinaczka; literatura alpinistyczna; speleologia; polska proza
Bibliografia
Anderson Ben, 2020: Cities, Mountains and Being Modern in Fin-de-Siècle England and Germany. Palgrave Macmillan, London. https://doi.org/10.1057/978-1-137-54000-3.
Barratt Paul, 2011: Vertical Worlds: Technology, Hybridity and the Climbing Body. „Social & Cultural Geography”, vol. 12 (4), s. 397–412. https://doi.org/10.1080/14649365.2011.574797.
Bieńczyk Marek, Siwicka Dorota, [s.a.]: Mont Blanc. Nowa Panorama Literatury Polskiej. Atlas Polskiego Romantyzmu. https://nplp.pl/artykul/mont-blanc/ [dostęp: 31.05.2024].
Brown Douglas A., 2007: The Modern Romance of Mountaineering: Photography, Aesthetics and Embodiment. „The International Journal of the History of Sport”, vol. 24 (1), s. 1–34. https://doi.org/10.1080/09523360601005389.
Burkot Stanisław, 2015: W poszukiwaniu tożsamości. Szkice o współczesnej literaturze, o dziełach i autorach. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków.
Czapliński Przemysław, 2002: Galernicy normalności. „Res Publica Nowa”, nr (10), s. 98.
Dutka Elżbieta, 2017: Antologie jako przestrzeń dyskusji na temat literatury górskiej. W: Antologia literacka. Przemiany, ekspansja i perspektywy gatunku. Seria pierwsza. Red. Magdalena Kokoszka, Bożena Szałasta-Rogowska. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 213–228.
Dutka Elżbieta, 2024: Krajobraz i wyobraźnia. O historii fascynacji i anatomii pasji w esejach „Góry niewzruszone” Jacka Woźniakowskiego i „Góry. Stan umysłu” Roberta Macfarlane’a. „Forum Poetyki”, nr (35), s. 24–39. https://doi.org/10.14746/fp.2024.35.43252.
Felsch Philipp, 2009: Mountains of Sublimity, Mountains of Fatigue: Towards a History of Speechlessness in the Alps. „Science in Context”, vol. 22 (3), s. 341–364. https://doi.org/10.1017/S0269889709990044.
Goetel Ferdynand, 1976: Wycieczka – jak się o niej nie pisze. W: Czarny szczyt: proza taternicka lat 1904–1939. Red. Jacek Kolbuszewski. Wydawnictwo Literackie, Kraków, s. 102–109.
Grzęda Ewa, Kolbuszewski Jacek, 2019: Górski plecak z literaturą. „Góry. Górski Magazyn Sportowy”, nr 4, s. 82–85.
Hansen Peter H., 1995: Albert Smith, the Alpine Club, and the Invention of Mountaineering in Mid-Victorian Britain. „Journal of BritishStudies”, vol. 34 (3), s. 300–324. https://doi.org/10.1086/386080.
Hansen Peter H., 2013: The Summits of Modern Man: Mountaineering after the Enlightenment. Harvard University Press, Cambridge.
Haupt Zygmunt, 2016: Baskijski diabeł. Opowiadania i reportaże. Red. Aleksander Madyda. Wyd. 2. zm. i popr. Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Hołata Danuta, 1991: O pochodzeniu książki wyprawowej. „Bularz”, s. 73–83.
Jujka Zuzanna, 2023: Egzystencjalny i religijny wymiar speleologii w twórczości Wojciecha Kuczoka. „Polonistyka. Innowacje”, nr 16, s. 83–92. https://doi.org/10.14746/pi.2022.16.7.
Kaliszuk Przemysław, 2021: „Integralna część dawno zakończonej wspinaczki”. Krótkie prozy współczesnych polskich alpinistów. „Studia Filologiczne UJK”, nr 34, s. 221–241. https://doi.org/10.25951/4689.
Kolbuszewska Ewa, 2018: Szczyt górski jako miejsce transgresji. Wersja romantyczna. „Góry, Literatura, Kultura”, T. 11, s. 57–67. https://doi.org/10.19195/2084-4107.11.5.
Kolbuszewski Jacek, 1976: Przedmowa. W: Czarny szczyt. Proza taternicka lat 1904–1939. Red. Jacek Kolbuszewski. Wydawnictwo Literackie, Kraków, s. 5–23.
Kolbuszewski Jacek, 2016: Literatura i Tatry. Studia i szkice. Wydawnictwa Tatrzańskiego Parku Narodowego, Zakopane.
Kuczok Wojciech, 2009: Moje projekcje. Lęki i pragnienia widza kinowego. Wydawnictwo W.A.B., Warszawa.
Kuczok Wojciech, 2011: Spiski. Przygody tatrzańskie. Wydawnictwo W.A.B., Warszawa.
Kuczok Wojciech, 2012: Poza światłem. Wydawnictwo W.A.B., Warszawa.
Kuczok Wojciech, 2019: Rozmemuary. Wielka Litera, Warszawa.
Kulesza Dariusz, 2011: Z historią literatury w tle. Daty, osoby, miejsce. Wydawnictwo Uniwersyteckie Trans Humana, Białystok.
Lewis Neil, 2000: The Climbing Body, Nature and the Experience of Modernity. „Body and Science”, vol. 6, s. 58–80. https://doi.org/10.1177/1357034X00006003004.
Lisak-Gębala Dobrawa, 2018: Podziemia, jaskinie, piwnice w twórczości Wojciecha Kuczoka. W: Przestrzeń w kulturze współczesnej. T. 3: Podziemia – literatura. Red. Beata Morzyńska-Wrzosek, Daria Mazur. Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz, s. 64–78.
Mallory George, 1923: Climbing Mount Everest Is Work for Supermen. [Interview]. The New York Times, 18.03.1923. Pobrano z: https://graphics8.nytimes.com/packages/pdf/arts/mallory1923.pdf [20.08.2024].
Matuszyk Andrzej, 1993: Czy ideologia jest koniecznie do wspinania potrzebna? (Kilka słów o istocie i funkcjach ideologii wspinaczkowych). W: Materiały z teorii i dydaktyki sportów wspinaczkowych. Z. 2. Red. Andrzej Matuszyk. Akademia Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha, Kraków, s. 105–122.
McNee Alan, 2014: The Haptic Sublime and the ‘cold stony reality’ of Mountaineering. „19: Interdisciplinary Studies in the Long Nineteenth Century”, vol. 19. https://doi.org/10.16995/ntn.697.
Mirek Andrzej, 2020: Chwilowa moda czy trwały fenomen? Literatura górska w Polsce. „Nowy Napis Co Tydzień”, nr 30 [2.01.2020]. https://nowynapis.eu/tygodnik/nr-30/artykul/chwilowa-moda-czy-trwaly-fenomen-literatura-gorska-w-polsce [dostęp: 13.09.2021].
Nęcka Agnieszka, 2014: Między Erosem i Tanatosem. O twórczości Wojciecha Kuczoka. W: Skład osobowy. Szkice o prozaikach współczesnych. Cz. 1. Red. Dariusz Nowacki, Agnieszka Nęcka, Jolanta Pasterska. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 167–197. https://rebus.us.edu.pl/handle/20.500.12128/2128 [dostęp: 30.05.2024].
Niepytalska-Osiecka Anna, 2014: Socjolekt polskich alpinistów: analiza leksykalno-semantyczna słownictwa. Wydawnictwo Libron, Kraków.
Nowacki Dariusz, 2011: Kto im dał skrzydła. Uwagi o prozie dramacie i krytyce (2001–2010). „Śląsk”–Uniwersytet Śląski, Katowice.
Pacukiewicz Marek, 2010a: „Inaccessible Background”. Prolegomena to the Studies of Polish Mountaineering Literature. W: Metamorphoses of Travel Writing: Across Theories, Genres, Centuries and Literary Traditions. Eds. Grzegorz Moroz, Jolanta Sztachelska. Cambridge Scholars Publishing, Newcastle, s. 218–231.
Pacukiewicz Marek, 2010b: Literatura alpinistyczna jako „sobąpisanie”. „Napis”, nr 16, s. 495–511.
Pacukiewicz Marek, 2012: Natura alpinizmu. Wspinaczka jako „bricolage”. „Prace Kulturoznawcze”, T. 14, nr 2, s. 179–192. https://wuwr.pl/pkult/article/view/5404?source=/pkult/article/view/5404 [dostęp: 15.08.2024].
Paryski Witold H., 2017: Tatry Wysokie. Przewodnik taternicki. T. 20: Baranie Rogi – Durny Szczyt. Wydawnictwo Sklepu Podróżnika, Warszawa.
Piotrowski Tadeusz, 1977: W burzy i mrozie. Iskry, Warszawa.
Rejowska-Pasek Agata, 2016: Pęknięty dyskurs polskiego alpinizmu. Wydawnictwo Libron, Kraków.
Roszkowska Ewa, 2007: Alpinizm europejski 1919–1939. Ludzie – tendencje – osiągnięcia. Akademia Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha, Kraków.
Simpson Thomas, 2019: Modern Mountains from the Enlightenment to the Anthropocene. „The Historical Journal”, vol. 62 (2), s. 553–581. https://doi.org/10.1017/S0018246X18000341.
Sobolczyk Piotr, 2012: Homoseksualność i polityka liberalnej inkluzji: „Senność” Wojciecha Kuczoka. „Literaturoznawstwo. Historia, Teoria, Metodologia, Krytyka”, nr 6–7, s. 171–181.
Stępień Tomasz, 2012: Przestrzeń w literaturze „górskiej”. W: Od poetyki przestrzeni do geopoetyki. Red. Elżbieta Konończuk, Elżbieta Sidoruk. [Poetyka i Horyzonty Tradycji. Nr 5]. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok, s. 87–102.
Stępień Tomasz, 2019: „Jeszcze mi zostały do tej korony Tatr Wysokich dwa szczyty…” Góry w twórczości Wojciecha Kuczoka. „Świat i Słowo”, T. 33, nr 2, s. 127–146. https://doi.org/10.5604/01.3001.0013.7832.
Stępień Tomasz, 2021: Literatura „górska” – typ, odmiana, gatunek? Rekonesans. W: Teksty (z) gór. Opowieści i metaopowieści. Verbum, Praha, s. 187–206. https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/727690/edition/685194 [dostęp: 30.05.2024].
Uniłowski Krzysztof, 2000: Opowieści Kuczoka. „Śląsk”, nr 2, s. 76.
Uniłowski Krzysztof, 2006: Granice nowoczesności. Proza polska i wyczerpanie modernizmu. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Wierciński Hubert, 2021: Etnografia w skale. Mapy topograficzne a doświadczenie wspinaczki. „Łódzkie Studia Etnograficzne”, nr 60, s. 215–235. https://doi.org/10.12775/LSE.2021.60.12.
Wierciński Hubert, 2022: Skills, Lines, and Rocks: The Ethnographic Approach to Rock Climbing and Mountaineering. „Cargo Journal”, vol. 20 (1–2), s. 36–56. https://orcid.org/0000-0002-9535-4180.
Wierciński Hubert, 2023: Ruchome etnografie. Praktyki, przestrzenie, ciała. Wyd. 1. Oficyna Naukowa–Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie Polska
https://orcid.org/0000-0001-8668-3911
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
