Mieczysław Porębski – pisarz bytu i mitu. Lektura „Z." Szymutką

Katarzyna Szkaradnik

doi:10.31261/SSP.2023.21.06

Opublikowane: 2023-06-30

Tom 21 Nr 1 (2023)

Mieczysław Porębski – pisarz bytu i mitu. Lektura „Z." Szymutką

Katarzyna Szkaradnik

Dział: Varia

https://doi.org/10.31261/SSP.2023.21.06

Abstrakt

Artykuł jest poświęcony interpretacji wybranych motywów Z. Po-wieści – jedynego stricte beletrystycznego dzieła krytyka i teoretyka sztuki Mieczysława Porębskiego – w kontekście koncepcji i studiów Stefana Szymutki. Ten śląski literaturoznawca był szczególnie zainteresowany twórczością Teodora Parnickiego, z którą nieraz porównuje się wspomnianą „postmodernistyczną” powieść historyczną. Z. Po-wieść ukazuje wędrówkę tytułowego bohatera, odradzającego się Z., poprzez dzieje cywilizacji europejskiej. Fabuła taka obrazuje konfrontację z „wielką historią” (historią-bytem) i służy stworzeniu pewnej całościowej wizji. W komparatystycznej lekturze wypowiedzi Szymutki i książki Porębskiego (oraz niektórych jego innych tekstów) uwypuklony został problem relacji między historią, rzeczywistością a literaturą, szczególnie istotny dla obu bohaterów artykułu. O ile Szymutko wyraźnie przeciwstawia literaturę (domenę słów) empirycznej rzeczywistości historycznej, o tyle Porębski głosi apologię tej pierwszej jako narzędzia stawiania czoła dziejowości i obrony jednostkowej egzystencji. Pomimo okrucieństwa rzeczywistości historycznej twórczość artystyczna, która z nią koresponduje, pozwala osiągnąć katharsis i jedyną nieusuwalną „przyjemność historii” (sformułowanie Szymutki). Według Porębskiego podobnie działa mit, należący wraz z literaturą do tak zwanej sfery trzeciej wartości logicznej. Literatura zaś posiada zdolność do nadawania mitycznej – ponadczasowej – aktualności temu, co akcydentalne i efemeryczne.

Słowa kluczowe:

Mieczysław Porębski , Stefan Szymutko , Z. Po-wieść , powieść historyczna , filozofia historii

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Szkaradnik, K. (2023). Mieczysław Porębski – pisarz bytu i mitu. Lektura „Z." Szymutką. Śląskie Studia Polonistyczne, 21(1), 1–20. https://doi.org/10.31261/SSP.2023.21.06

Cited by / Share

Bibliografia

Bakuła Bogusław, 1994: Powieść historyczna a postmodernizm. „Opera Slavica”, T. 3, s. 27–39.
Google Scholar

Borowski Tadeusz, 2003: Poezja. Oprac. Tadeusz Drewnowski, Justyna Szczęsna. Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Google Scholar

Czermińska Małgorzata, 1974: Teodor Parnicki. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Google Scholar

Deptuła Bogusław et al., 2011: Archiwa. Ocalona biblioteka prof. Porębskiego. Rozmowa z J. Porębskim, T. Fiałkowskim, R. Krynickim, M. Poprzęcką, J. Gondowiczem. Dwutygodnik.com. https://www.dwutygodnik.com/artykul/2445-archiwa-ocalona-biblioteka-prof-porebskiego.html [dostęp: 13.06.2022].
Google Scholar

Domańska Ewa, 2009: Przyczynek do biografii intelektualnej Haydena White’a. W: Hayden White: Proza historyczna. Red. Ewa Domańska. Przekł. Rafał Borysławski et al. Universitas, Kraków, s. 315–345.
Google Scholar

Juszczyk Andrzej, 2004: Retoryka a poznanie. Powieściopisarstwo Teodora Parnickiego. Universitas, Kraków.
Google Scholar

Koziołek Ryszard, 2001: Wstęp. W: Teodor Parnicki: Tylko Beatrycze. Wstęp Ryszard Koziołek. Oprac. tekstu i koment. Ireneusz Gielata. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. VII–CLII.
Google Scholar

Koziołek Ryszard, 2009: Koniec Zgody albo powrót interpretacji. „Opcje”, nr 1, s. 76–79.
Google Scholar

Łukasiewicz Jacek, 1991: Historia jako autobiografia. „Dekada Literacka”, nr 18 (23), s. 1, 4.
Google Scholar

Mieczysław Porębski o sztuce nowej i najnowszej, 1998. W: Rozmowy na koniec wieku. Red. Katarzyna Janowska, Piotr Mucharski. T. 2. Znak, Kraków, s. 133–145.
Google Scholar

Nietzsche Friedrich, 1994: Pisma pozostałe 1876–1889. Wybór, tłum. i przedmowa Bogdan Baran. Inter Esse, Kraków.
Google Scholar

Nora Pierre, 2009: Między pamięcią i historią: Les lieux de Mémoire. Tłum. Paweł Mościcki. W: Tytuł roboczy: archiwum. Red. Andrzej
Google Scholar

Leśniak, Magdalena Ziółkowska. T. 2. Muzeum Sztuki, Łódź, s. 4–12.
Google Scholar

Nycz Ryszard, 1984: Sylwy współczesne. Problem konstrukcji tekstu. Instytut Badań Literackich PAN–Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Google Scholar

Nycz Ryszard, 2000: Tekstowy świat. Poststrukturalizm a wiedza o literaturze. Wyd. 2. Universitas, Kraków.
Google Scholar

Parnicki Teodor, 1959: Słowo i ciało. Powieść z lat 201–203. Instytut Wydawniczy „Pax”, Warszawa.
Google Scholar

Poprawa Adam, 1990: Otwarty dialog wewnętrzny. „Odra”, nr 10, s. 97–99.
Google Scholar

Porębski Mieczysław, 1989: Z. Po-wieść. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Google Scholar

Porębski Mieczysław, 1996: „Te rzeczy nigdy się nie zdarzyły, ale są zawsze”. „Tygodnik Powszechny”, nr 36, s. 8–9.
Google Scholar

Porębski Mieczysław, 1999: Fugimus Troas. W: Już się ma pod koniec starożytnemu światu… Zmierzch, schyłek, upadek w historii sztuki. Red. Maria Poprzęcka. Arx Regia, Warszawa, s. 9–20.
Google Scholar

Porębski Mieczysław, 2002: Logika krasnoludków. W: Idem: Polskość jako sytuacja. Wydawnictwo Literackie, Kraków, s. 27–41.
Google Scholar

Porębski Mieczysław, 2004a: Dyskurs. W: Idem: Krytycy i sztuka. Wydawnictwo Literackie, Kraków, s. 275–290.
Google Scholar

Porębski Mieczysław, 2004b: Nieborów 1986. Zagrożona wartość. W: Idem: Krytycy i sztuka. Wydawnictwo Literackie, Kraków, s. 26–41.
Google Scholar

Porębski Mieczysław, 2004c: Transgresja. W: Idem: Krytycy i sztuka. Wydawnictwo Literackie, Kraków, s. 293–306.
Google Scholar

Porębski Mieczysław, 2011a: Spotkanie z Ablem. W: Idem: Spotkanie z Ablem. Wydawnictwo Literackie, Kraków, s. 204–240.
Google Scholar

Porębski Mieczysław, 2011b: Synowie Boga. W: Idem: Spotkanie z Ablem. Wydawnictwo Literackie, Kraków, s. 103–137.
Google Scholar

Porębski Mieczysław, Czerni Krystyna, 2002: Interesują mnie drzewa, a nie las. Z profesorem Mieczysławem Porębskim rozmawia Krystyna Czerni. „Nowe Książki”, nr 10, s. 4–9.
Google Scholar

Porębski Mieczysław, Hussakowska Maria, 2004: Europejskość jako sytuacja. Z Mieczysławem Porębskim rozmawia Maria Hussakowska. „Dekada Literacka”, nr 2, s. 52–61.
Google Scholar

Szkaradnik Katarzyna, 2012: (Trzecia) wartość (logiczna) mitu – wokół myśli Mieczysława Porębskiego. „Maska”, nr 14, s. 5–16.
Google Scholar

Szymutko Stefan, 1992: Zrozumieć Parnickiego. Gnome Books, Katowice.
Google Scholar

Szymutko Stefan, 1996: Parnicki – ostatni pisarz bytu. W: Sporne postaci polskiej literatury współczesnej. Kontynuacje. Red. Alina Brodzka, Lidia Burska. Instytut Badań Literackich. Wydawnictwo, Warszawa, s. 103–113.
Google Scholar

Szymutko Stefan, 1997: Parnicki: między historią a literaturą. Od „Aecjusza, ostatniego Rzymianina” do „Słowa i ciała”. „Pamiętnik Literacki”, z. 1, s. 79–94.
Google Scholar

Szymutko Stefan, 1998a: Powieść historyczna i spór o byt (krytyczno-literacka recepcja powieści historycznej w latach 1945–1960). W: Idem: Rzeczywistość jako zwątpienie w literaturze i w literaturoznawstwie. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 33–60.
Google Scholar

Szymutko Stefan, 1998b: Wstęp: Niewyrażalna i niedostępna rzeczywistość. W: Idem: Rzeczywistość jako zwątpienie w literaturze i literaturoznawstwie. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 9–29.
Google Scholar

Szymutko Stefan, 2004: Starożytny wiek dziewiętnasty. „Ostatnia powieść” Teodora Parnickiego. „FA-art”, nr 3/4, s. 120–123.
Google Scholar

Szymutko Stefan, 2006a: Historia i ciało. „Srebrne orły” Teodora Parnickiego. W: Idem: Przeciw marzeniu? Jedenaście przykładów, ośmioro pisarzy. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 55–83.
Google Scholar

Szymutko Stefan, 2006b: Od autora. W: Idem: Przeciw marzeniu? Jedenaście przykładów, ośmioro pisarzy. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 7–10.
Google Scholar

Szymutko Stefan, 2006c: Trud pokrzepiania serc albo samotność pozytywisty. W: Idem: Przeciw marzeniu? Jedenaście przykładów, ośmioro pisarzy. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 34–54.
Google Scholar

Szymutko Stefan, 2008: Teodor Parnicki for ever. „Śląsk”, nr 8, s. 66–67.
Google Scholar

Szymutko Stefan, 2010: Mistyka Teodora Parnickiego. „Pamiętnik Literacki”, z. 4, s. 87–101.
Google Scholar

Tomczok Paweł, 2010: Stefan Szymutko – wspomnienie, pożegnanie. „Teksty Drugie”, nr 1/2, s. 347–352.
Google Scholar

Uniłowski Krzysztof, 1999: Poszukiwacze zaginionej rzeczywistości. „FA-art”, nr 4, s. 76–83.
Google Scholar

Uniłowski Krzysztof, 2006: Granice nowoczesności. Proza polska i wyczerpanie modernizmu. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Google Scholar

White Hayden, 2009a: Przedmowa. W: Idem: Proza historyczna. Red. Ewa Domańska. Przekł. Rafał Borysławski et al. Universitas, Kraków, s. 9–18.
Google Scholar

White Hayden, 2009b: Teoria literatury i pisarstwo historyczne. Tłum. Tomasz Dobrogoszcz. W: Hayden White: Proza historyczna. Red. Ewa Domańska. Przekł. Rafał Borysławski et al. Universitas, Kraków, s. 19–60.
Google Scholar

Tom 21 Nr 1 (2023)
Opublikowane: 2023-10-26

ISSN: 2084-0772

eISSN: 2353-0928

Wydawca

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego | University of Silesia Press

Prześlij tekst