Swobodne wypowiedzi uczniowskie jako droga do rozwijania kompetencji językowych uczniów
Abstrakt
W tekście poruszono zagadnienie znaczenia metody swobodnych wypowiedzi uczniowskich w rozwijaniu kompetencji językowych uczniów na różnych poziomach kształcenia. Ukazano zastosowanie niniejszego rozwiązania dydaktycznego na lekcji wprowadzającej do opracowania lektury szkolnej w odniesieniu do projektowanych działań, które – podporządkowane dziełu literackiemu – dają wielorakie możliwości pracy nad doskonaleniem uczniowskich wypowiedzi ustnych i pisemnych. Metoda swobodnych wypowiedzi uczniowskich wdrożona w praktykę szkolną pozwala na naturalne integrowanie kształcenia literacko-kulturowego i kształcenia językowego, przełamywanie sztucznego oddzielania od siebie literatury i języka, odsłania drogi do myślenia o kulturze jako formacji spajającej tworzywo literackie i jego wytwory. Wskazuje również określony i uznany przez autora tekstu za pożądany kierunek myślenia dydaktycznego w odniesieniu do lekcji języka polskiego.
Słowa kluczowe
swobodne wypowiedzi uczniowskie; kształcenie językowe; kompetencje językowe; tekst uczniowski; dydaktyka języka polskiego
Bibliografia
Amborska-Głowacka D., 2005, Tekst jako narzędzie badań rozumienia, w: Metodyka a nauka o literaturze i nauka o języku, red. D. Michułka, K. Bakuła, Wydawnictwo WTN, Wrocław, s. 279–285.
Bakuła K., 2008, Mówione ≈ pisane. Komunikacja, język, tekst, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
Bakuła K., 2014, Świadomość językowa – świadomość dydaktyczna, w: Świadomość językowa, red. J. Nocoń, A. Tabisz, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole, s. 37–52.
Dobrzyńska T., 1991, Tekst. Próba syntezy, „Pamiętnik Literacki”, z. 2, s. 142–183.
Jędrychowska M., 2005, Semiotyczne horyzonty kulturowej sprawności komunikacyjnej, w: Kształcenie sprawności językowej i komunikacyjnej. Obraz badań i działań dydaktycznych, red. Z. Uryga, M. Sienko, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków, s. 89–100.
Kowalikowa J., Synowiec H., 2007, Wiązanie treści językowych z literacko-kulturowymi. Przesłanki i dylematy, w: Wiązanie kształcenia językowego z literacko-kulturowym w gimnazjach i liceach, red. Z. Uryga, R. Jedliński, M. Sienko, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków, s. 10–19.
Kozielecki J., 1968, Zagadnienia psychologii myślenia, wyd. 2 popr. i rozsz., Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Nagajowa M., 1995, ABC metodyki języka polskiego. Dla początkujących nauczycieli, wyd. 2 popr., Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa.
Nagajowa M., 2010/2011, O tak zwanej swobodnej wypowiedzi, „Język Polski w Szkole IV–VI”, nr 4, s. 39–51.
Niesporek-Szamburska B., 2015, Komunikacja na lekcji języka polskiego – między przemocą a współdziałaniem, w: Wychowanie językowe, red. J. Nocoń, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole, s. 159–170.
Nocoń J., 2015, Wychowanie językowe w szkole a współczesna sytuacja kulturowo-komunikacyjna, w: Wychowanie językowe, red. J. Nocoń, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole, s. 61–70.
Rypel A., 2007, Nauczanie komunikacyjne w kształceniu uczniowskich wypowiedzi pisemnych. Problemy, badania eksperymentalne, implikacje dydaktyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz.
Rypel A., 2014, Wychowanie językowe, czyli jak scalić rozproszoną świadomość językową, w: Świadomość językowa, red. J. Nocoń, A. Tabisz, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole, s. 53–62.
Saloni Z., 1979, O kształceniu umiejętności pisania na wyższym poziomie nauki szkolnej, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa.
Sporek P., 2021, Swobodne wypowiedzi uczniowskie w kształceniu literacko-kulturowym, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków.
Szymańska M., 2016, Między nauką o języku a rozwijaniem języka. Koncepcje kształcenia językowego na przełomie XX i XXI wieku, Wydawnictwo Naukowe UP, Kraków.
Uryga Z., 2007, Wiązać to, co rozerwane. Uwagi wstępne, w: Wiązanie kształcenia językowego z literacko-kulturowym w gimnazjach i liceach, red. Z. Uryga, R. Jedliński, M. Sienko, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków, s. 5–8.
Wilkoń A., 2000, Typologia odmian językowych współczesnej polszczyzny, wyd. 2 popr. i uzup., Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie Polska
https://orcid.org/0000-0001-6055-6199
Paweł Sporek – doktor habilitowany, profesor Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie, pracownik Katedry Dydaktyki Literatury i Języka Polskiego w Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie. Od ponad dwudziestu lat czynny nauczyciel na różnych szczeblach edukacji (od szkoły podstawowej po edukację dorosłych), obecnie zatrudniony w VIII Prywatnym Liceum Ogólnokształcącym w Krakowie. Autor trzech monografii autorskich: Przestrzeń aksjologiczna w wybranych podręcznikach gimnazjalnych do kształcenia literacko-kulturowego (1999–2005) (Kraków 2016); W stronę lektury. Propozycje tekstów do opracowania lekcyjnego dla uczniów szkół podstawowych oraz gimnazjów (Kraków 2017); Swobodne wypowiedzi uczniowskie w kształceniu literacko-kulturowym (Kraków 2021), oraz licznych artykułów z zakresu dydaktyki i metodyki nauczania języka polskiego, a także literaturoznawstwa; współredaktor (z Cezarym Smuniewskim) monografii wieloautorskiej Powrót do ojczyzny? Patriotyzm wobec nowych czasów. Kontynuacje i poszukiwania (Warszawa 2017; wyd. 2. zm. i popr. – 2021) oraz roczników „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia ad Didacticam Litterarum Polonarum et Linguae Polonae Pertinentia”. W latach 2007–2008 sekretarz czasopisma metodycznego „Nowa Polszczyzna”, w latach 2017–2021 zaś – „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia ad Didacticam Litterarum Polonarum et Linguae Polonae Pertinentia”. Współpracuje z różnymi ośrodkami naukowymi w Polsce i za granicą (między innymi w Pradze, Ołomuńcu, Wilnie, Zagrzebiu).
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
