„Ojczyzna" Marka Grechuty jako asumpt do rozmowy o wybranych polskich kulturemach i wartościach narodowych na lekcjach języka polskiego
Abstrakt
W artykule wskazuje się na potrzebę rozwoju kompetencji kulturowej uczniów z doświadczeniem migracyjnym, wpływającej na ich codzienne funkcjonowanie w przestrzeni polskiej szkoły. Rozważania prowadzone są wokół kulturemów wyróżnionych przez autorki w piosence Ojczyzna Marka Grechuty. Ujęcie teoretyczne uzupełnia propozycja lekcji, w której analiza poezji śpiewanej i wybranych fragmentów znanych polskich dzieł stają się początkiem dyskusji na temat odmiennego sposobu konceptualizacji kulturemu ojczyzna przez uczniów w klasie wielokulturowej. Lekcja, prowadzona z wykorzystaniem metod edukacji włączającej, ma na celu kształtowanie tolerancyjnej i empatycznej postawy uczniów wobec reprezentantów innych krajów.
Słowa kluczowe
kulturem; uczeń z doświadczeniem migracyjnym; edukacja włączająca; język polski; literatura polska; Marek Grechuta
Bibliografia
Adalberg S., oprac., 1889–1894, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, Drukarnia Emila Skiwskiego, Warszawa.
Bartmiński J., 1993, Polskie rozumienie ojczyzny i jego warianty, w: Pojęcie ojczyzny we współczesnych językach europejskich, red. J. Bartmiński, Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin, s. 23–48.
Barwicki W., 1917, Juliusz Słowacki [litografia], w: Gwiazdy myśli polskiej: 36 portretów rysowanych przez Wł. Barwickiego, z. 2, nakład i własność Litografii A. Jarzyńskiego, Lublin, https://polona.pl/item-view/2ab458e3-95f0-4f53-b6c5-e9896f4742a8?page=2 [dostęp: 28.12.2022].
Błażejewska M., 2020, Sposoby wykorzystania piosenki w nauczaniu języka polskiego jako obcego/drugiego, w: Ludyczność w (glotto)dydaktyce, red. M. Biernacka, P. Kaźmierczak, A. Banach, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 211–221.
Bralczyk J., 2015, 500 zdań polskich, Wydawnictwo Agora, Warszawa.
Burkhardt H., 2008, Kulturemy i ich miejsce w teorii przekładu, „Język a Kultura”, T. 20, s. 197–209, pobrano z: https://wuwr.pl/jk/article/view/664/641 [28.07.2023].
Burkhardt H., Łaziński M., Nagórko A., 2004, Dystynktywny słownik synonimów, Universitas, Kraków.
Chrostowska S., 2015, Piosenka na lekcji języka polskiego dla dzieci cudzoziemskich, „Kwartalnik Polonicum”, nr 20, s. 18–21.
Chrzanowska I., Jachimczak B., 2018, Uczeń z doświadczeniem migracji w edukacji. Diagnoza potrzeb i obszary wsparcia w ramach edukacji włączającej – uczeń cudzoziemski, „Interdyscyplinarne Konteksty Pedagogiki Specjalnej”, nr 21, s. 87–102, https://doi.org/10.14746/ikps.2018.21.05.
Cudak R., Hajduk-Gawron W., Madeja A., 2022, Poezję umieliśmy kiedyś na wyrywki?, w: Na wyrywki. 100 cytatów w polskiej poezji, które powinien znać także cudzoziemiec, red. R. Cudak, W. Hajduk-Gawron, A. Madeja, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 8–12.
Dzwon „Zygmunta” na wieży Katedralnej [pocztówka], 1912, Wydawnictwo Zarządu głównego Towarzystwa Szkoły Ludowej, Kraków, https://polona.pl/item-view/dabccf22-931d-402e-b7c2-cc9cc6b6a9f6?page=0 [dostęp: 28.12.2022].
Firkowska-Mankiewicz A., 2012, Edukacja włączająca zadaniem na dziś dla polskiej szkoły, Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa.
Fleischer M., 1998, System polskich symboli kolektywnych. Wyniki badań empirycznych, „Język a Kultura”, T. 12, Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. Teoria, metodologia, analizy empiryczne, red. J. Anusiewicz, J. Bartmiński, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, s. 308–335.
Gąsiorowski B., 1855, [Widok kościoła katedralnego na Wawelu od północy (stan z roku 1809)] [rys.], Kraków, https://polona.pl/item-view/bc687ce0-709c-4901-938a-4a7b538405d8?page=0 [dostęp: 21.01.2023].
Grechuta M., 1994, Ojczyzna, w: Tenże, Dziesięć ważnych słów, Pomaton EMI, CD.
Grechuta M., [2023], Ojczyzna, w: Śpiewnik 66., Biblioteka Piosenki, pobrano z: https://bibliotekapiosenki.pl/strona/pliki/pdf/lekcja_spiewania_66.pdf [19.01.2023], s. 34.
Kapuściński R., 2006, Ten Inny, Wydawnictwo Znak, Kraków.
Kłoskowska A., 2005, Kultury narodowe u korzeni, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
krakowskim targiem [hasło], Wielki Słownik Języka Polskiego, https://wsjp.pl/haslo/podglad/5659/krakowskim-targiem [dostęp: 26.03.2023].
Kraków. Rynek. Sukiennice = boulevard universale [pocztówka], „Akropol”, Wydawnictwo Salonu Malarzy Polskich, Kraków, https://polona.pl/item-view/3902fda8-7c55-4a08-8d25-9e351f554169?page=0 [dostęp: 21.01.2023].
Kraszewski J.I., 1890, Stańczyk. Biografia, w: Tenże, Nowele, obrazki i fantazye, układ i wstęp P. Chmielowski, Lewental, Warszawa, s. 177–182.
Kroeber A.L., Kluckhohn C., 1952, Culture. A Critical Review of Concepts and Definitions, Peabody Museum Press, Cambridge, Massachusetts.
Krzesz-Męcina, [1895–1949], Adam Mickiewicz [portret], Wydawnictwo Salonu Malarzy Polskich, Kraków, https://polona.pl/item-view/b32dfcba-5a31-4bb8-8e05-3722a6e10508?page=0 [dostęp: 21.02.2023].
Krzyżanowski K., 1864, Ignacy Krasicki [portret], „Tygodnik Ilustrowany”, nr 249, s. 241, https://polona.pl/item-view/5b544ced-2b2a-4e4a-907c-d03df9fefcfb?page=0 [dostęp:
01.2023].
Lanckorońska K., 2001, Wspomnienia wojenne. 22 IX 1939–5 IV 1945, wyd. 3., Wydawnictwo Znak, Kraków.
Lipińska E., 2006, Czynniki wpływające na proces uczenia się, w: Z zagadnień dydaktyki języka polskiego jako obcego, red. E. Lipińska, A. Seretny, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków, s. 57–77.
Litwo, ojczyzno moja…, 1998, Filmpolski.pl. Internetowa Baza Filmu Polskiego, https://www.filmpolski.pl/fp/index.php?film=429919 [dostęp: 19.01.2023].
Maciołek M., Kalisz A., 2018, „Piosenka jest dobra na wszystko”, czyli o wykorzystaniu utworów słowno-muzycznych na zajęciach z języka polskiego jako obcego, w: Polonistyka w XXI wieku między lokalnym a globalnym praca zbiorowa z okazji 190-lecia filologii polskiej na Uniwersytecie Lwowskim, INKOS, Kijów, s. 233–247.
Markiewicz H., Romanowski A., 2005, Skrzydlate słowa. Wielki słownik cytatów polskich i obcych, wyd. nowe, popr. i znacznie rozsz., Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Matejko J., 1864, X. Piotr Skarga [pocztówka], „Akropol”, Wydawnictwo Salonu Malarzy Polskich, Kraków, https://polona.pl/item-view/52400a96-a8d3-4bfb-a22f-0a92be65fc7a?page=0 [dostęp: 21.01.2023].
Matejko J., [1927–1936], Kazanie X. Skargi [pocztówka], „Akropol”, Wydawnictwo Salonu Malarzy Polskich, Kraków, https://polona.pl/item-view/f517c521-67b1-4a2a-8992-75de33c8c09b?page=0 [dostęp: 19.01.2023].
Mickiewicz A., 1986, Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem, Książka i Wiedza, Warszawa.
Mieczkowski J., 1900, [portret Henryka Sienkiewicza], [fot.], https://polona.pl/item-view/a83442e3-507c-4792-86e5-a74bc9183b4a?page=0 [dostęp: 21.01.2023].
Miodunka W. i in., red., 2018, Nauczanie i promocja języka polskiego w świecie. Diagnoza – stan – perspektywy, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Nagórko A., 1994, Z problemów etnolingwistyki – jak porównywać języki i kultury?, „Poradnik Językowy”, nr 4, s. 4–14.
ojczyzna [hasło], Wielki Słownik Języka Polskiego, https://wsjp.pl/haslo/podglad/9054/ojczyzna/4179182/kraj [dostęp: 21.01.2023].
Oksaar E., 1988, Kulturemtheorie. Ein Beitrag zur Sprachverwendungsforschung, Vandenhoeck und Ruprech, Göttingen.
Piechocki R., 2022, Muzyka, pieśni i piosenki w procesie nauczania i uczenia się języka polskiego jako drugiego w szkole podstawowej, „Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny”, T. 21, s. 109–128, https://doi.org/10.18276/sj.2022.21-08.
Pisarek W., 2002, Polskie słowa sztandarowe i ich publiczność, Universitas, Kraków.
Rabiej A., 2017, Edukacja włączająca wobec różnorodności językowej i kulturowej uczniów, w: Każdy uczeń jest ważny. Indywidualizacja na lekcji języka polskiego, red. A. Janus--Sitarz, Universitas, Kraków, s. 217–238.
Rak M., 2015, Co to jest kulturem?, „LingVaria”, nr 2 (20), s. 305–316, https://doi.org/10.12797/LV.10.2015.20.23.
Róg M., Róg D., 2017, Literatura dziecięca jako element kształtowania poczucia tożsamości narodowej i bezpieczeństwa kulturowego, „Rocznik Stowarzyszenia Naukowców Polaków Litwy”, T. 17, s. 358–381.
Rzewuski W., [1864–1874], [Obraz Jana Matejki zatytułowany Stańczyk] [fot.], https://polona.pl/item-view/1dced416-6730-4431-b021-d7fec46ce439?page=0 [dostęp: 21.01.2023].
Seretny A., 2021, Polszczyzna w szkole, czyli język jako narzędzie poznania, w: Dydaktyka języka polskiego jako nierodzimego. Konteksty – dylematy – trendy, red. A. Seretny, E. Lipińska, Universitas, Kraków, s. 113–140.
Sienkiewicz H., 1974, Pan Wołodyjowski, Wolne Lektury, https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/pan-wolodyjowski.html [dostęp: 28.08.2023].
Słowacki J., 1983, Testament mój, w: Tenże, Dzieła wybrane, T. 1, Liryki i powieści poetyckie, red. J. Krzyżanowski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 44–45.
Szafraniec K., 2014, Kultura polska w przekładzie. Problemy ekwiwalencji, „Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców”, nr 21, s. 343–401, pobrano z: https://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.hdl_11089_8793/c/35Szafraniec.pdf [28.07.2023].
Szymańska M., Pamuła-Behrens M., 2021, Metoda JES-PL jako wsparcie w rozwijaniu języka edukacji szkolnej uczniów z doświadczeniem migracji, w: Lekcja POLSKI(ego). Praktyki edukacyjne wobec niepokojów XXI wieku, red. A. Gis i in., T. 2, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań, s. 279–294.
Taboł S., 2011, Nazwy miejscowości, nazwiska i imiona polskie w podręcznikach do nauki języka polskiego jako obcego, „Studia Migracyjne – Przegląd Polonijny”, nr 3, s. 81–98.
Tylor E., 1896, Cywilizacja pierwotna, przekł. Z.A. Kowerska, ze wstępem i dodatkami, dotyczącymi rzeczy słowiańskich, a zwłaszcza polskich oraz życiorysem autora przez Jana Karłowicza, Wydawnictwo „Głosu”, Warszawa.
Wegner T., 2021, Muzyka w nauczaniu języka polskiego jako obcego. Polska playlista w praktyce glottodydaktycznej, w: Bezdroża glottodydaktyki polonistycznej. Studia, rozprawy i szkice, red. G. Leszczyński, A. Zieniewicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 263–278.
Wierzbicka A., 2007, Słowa klucze. Różne języki – różne kultury, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Zarzycka G., 2008, Opis pedagogiki zorientowanej na rozwój kompetencji i wrażliwości interkulturowej, w: W poszukiwaniu nowych rozwiązań. Dydaktyka języka polskiego jako obcego u progu XXI wieku, red. W. iodunka, A. Seretny, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 63–77.
Zarzycka G., 2019, Kulturemy polskie – punkt widzenia, techniki ich wydobywania i negocjowania. Stosowanie perspektywy etnolingwistycznej w glottodydaktyce polonistycznej, „Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców”, nr 26, s. 425–441, https://doi.org/10.18778/0860-6587.26.29.
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
https://orcid.org/0000-0003-1033-252X
Katarzyna Gryncewicz – studentka trzeciego roku studiów licencjackich na kierunku filologia polska na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Uczestniczka zajęć projektowych (Glotto)dydaktyka polonistyczna – uczeń z doświadczeniem migracji na lekcji języka polskiego realizowanych na UŚ w ramach konkursu Współmyślenie w humanistyce. Jej zainteresowania naukowe skupiają się wokół dydaktyki i glottodydaktyki polonistycznej, a także możliwości indywidualizacji procesu nauczania uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
https://orcid.org/0000-0001-5724-7547
Paulina Pawlik – studentka trzeciego roku studiów licencjackich na kierunku filologia polska na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Uczestniczka zajęć projektowych (Glotto)-dydaktyka polonistyczna – uczeń z doświadczeniem migracji na lekcji języka polskiego realizowanych na UŚ w ramach konkursu Współmyślenie w humanistyce. Jej zainteresowania naukowe skupiają się wokół zagadnień związanych z glottodydaktyką polonistyczną oraz edukacją włączającą.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
