W stronę postinteligencji, czyli praktyki poznawcze posthumanistycznej pedagogiki postpiśmiennej
Abstrakt
W artykule zaproponowano zmiany współczesnych pedagogicznych praktyk poznawczych, niezbędne ze względu na potrzeby współczesności oraz skuteczne wprowadzanie reform w dydaktyce przedmiotowej. Źródłem inspiracji dla przedstawionej w tekście propozycji są posthumanistyka oraz analiza kondycji postpiśmiennej. Ta pierwsza skłania do położenia większego nacisku na między innymi: praktykowanie wiedzy, partycypację i zaangażowanie oraz rozwijanie sposobów myślenia pomagających przeciwdziałać kryzysowi środowiskowemu, jak na przykład myślenie współzależne i perspektywiczne. Kondycja postpiśmienna wymaga zaś zmiany dominanty w edukacji z kultury pisma na audiowizualną, a także między innymi innego pojmowania roli przeżyć i prawdy. Przemiany dokonane zgodnie z refleksją posthumanistyczną i postpiśmienną doprowadzą do wychowania nowego rodzaju absolwenta, wykształconego w kierunku postinteligencji: dysponującego innymi kompetencjami (między innymi rozwiniętą samoświadomością, rezyliencją i myśleniem krytycznym) oraz współtworzącego nową formację społeczną, charakteryzującą się większymi kompetencjami interpersonalnymi, otwartością na zmiany i zdolnością do radzenia sobie z dynamiką współczesnego świata.
Słowa kluczowe
praktyki poznawcze; pedagogika; posthumanistyka; postpiśmienność; postinteligencja
Bibliografia
Ariely D., 2017, Potęga irracjonalności: ukryte siły, które wpływają na nasze decyzje, przeł. T. Grzegorzewska, P. Grzegorzewski, A. Nowak-Młynikowska, Smak Słowa, Sopot.
Białek K., 2020, Zadania polonistów w szkole pomyślanej na nowo. Jak uczyć uczenia się, „Polonistyka. Innowacje” 2020, nr 12, s. 141–158.
Bloom P., 2017, Przeciw empatii: argumenty za racjonalnym współczuciem, przeł. M. Chojnacki, Charaktery, Kielce.
Borucka A., Pisarska A., [b.r.w.], Koncepcja resilience – czyli jak pomóc dzieciom i młodzieży z grup podwyższonego ryzyka, https://ore.edu.pl/wp-content/plugins/download-attachments/includes/download.php?id=6132 [dostęp: 25.10.2024].
Bourdieu P., 2022, Dystynkcja. Społeczna krytyka władzy sądzenia, przeł. P. Biłos, Scholar, Warszawa.
Brożek B., Heller M., Stelmach J., 2019, Spór o rozumienie, Copernicus Center Press, Kraków.
Byung-Chul Han, 2024, Kryzys narracji i inne eseje, przeł. R. Pokrywka, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa [e-book, epub].
Carr N., 2013, Płytki umysł: jak internet wpływa na nasz mózg, przeł. K. Rojek, Helion, Gliwice.
Czaja-Chudyba I., 2020, Myślenie krytyczne w edukacji. Metodyka kształcenia w szkole podstawowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Dehaene S., 2021, Jak się uczymy? Dlaczego mózgi uczą się lepiej niż komputery… jak dotąd, przeł. D. Rossowski, Copernicus Center Press, Kraków [e-book, epub].
Doliński D., Jucewicz A., 2024, Po śmierci Lizy świadkom zarzucono znieczulicę. Prof. Doliński: Poczucie, że sami na pewno zareagowalibyśmy inaczej, może być złudne, Wyborcza.pl, 22.03.2024, https://wyborcza.pl/magazyn/7,124059,30806953,psycholog-sprawdzamy-w-jakich-warunkach-da-sie-sklonic-czlowieka.html [dostęp: 23.03.2024].
Drenda O., 2018, Wyroby. Pomysłowość wokół nas, Karakter, Kraków.
Dukaj J., 2019, Po piśmie, Wydawnictwo Literackie, Kraków [e-book, epub].
Dutton K., 2021, Myślenie czarno-białe: binarny mózg jako balast w skomplikowanym świecie, tłum. R. Madejski, Muza, Warszawa.
Farrier D., 2021, Za milion lat od dzisiaj, przeł. A. Gomola, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Fuernes M.I., Kucirkova N., Bus A.G., 2021, A Comparison of children’s reading on paper versus screen: a meta-analysis, “Review of Educational Research”, vol. 91, issue 4, https://doi.org/10.3102/0034654321998074.
Furedi F., 2015, Power of reading: from Socrates to Twitter, Bloomsbury Publishing, London.
Haidt J., 2022, Why the past 10 years of American life have been uniquely stupid, The Atlantic, 05.2022, https://www.theatlantic.com/magazine/archive/2022/05/social-media-democracy-trust-babel/629369/ [dostęp: 17.03.2024].
Harari Y.N., 2024, Nexus. A Brief history of information networks from the Stone Age to AI, Vintage, [b.m.w.] [e-book, epub].
Henrich J., 2020, The weirdest people in the world: how the West became psychologically peculiar and particularly prosperous, Farrar Straus & Giroux, New York.
Kolk B. van der, 2022, Strach ucieleśniony. Mózg, umysł i ciało w terapii traumy, przeł. M. Załoga, Czarna Owca, Warszawa.
Kulas P., Śpiewak P., 2015, Postinteligencja. Współczesne formy manifestacji inteligencji i inteligenckości, „Kultura Współczesna”, nr 4, s. 9–13.
Lehmann A., 2024, Seminarium o sztucznej inteligencji w edukacji. Ekspertka: W szkole tak łatwo zrobić efekt wow, Wyborcza.pl, 29.09.2023, https://poznan.wyborcza.pl/poznan/7,36001,30245102,seminarium-o-sztucznej-inteligencji-w-edukacji-ekspertka-w.html#S.schowek_side-K.P-B.1-L.1.zw [dostęp: 31.01.2024].
Łubieński S., 2020, Książka o śmieciach, Agora, Warszawa.
Łukawski T., Łukawski A., Rafał M., [b.r.w.], Do czego AI nie służy. Przewodnik dla nauczycieli, https://zpe.gov.pl/pdf/PNux7p97K [dostęp: 25.10.2024].
MacAskill W., 2022, What We owe the future, Oneworld Publications, London.
Maciąg R., 2020, Transformacja cyfrowa. Opowieść o wiedzy, Universitas, Kraków.
Mead M., 2000, Kultura i tożsamość. Studium dystansu międzypokoleniowego, przeł. J. Hołówka, PWN, Warszawa.
Menary R., 2010, Dimensions of mind, “Phenomenology and the Cognitive Sciences”, vol. 9 (4), s. 561–578, https://doi.org/10.1007/s11097-010-9186-7.
Menary R., 2012, Cognitive practices and cognitive character, “Philosophical Explorations”, vol. 15, issue 2, s. 147–164, https://doi.org/10.1080/13869795.2012.677851.
Michalski M., 2022, Polonistyka końca świata. Edukacja literacka wobec wyzwań współczesności, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.
Michalski M., 2023, Czy humaniści są współodpowiedzialni za kryzys klimatyczny?, „Postscriptum Polonistyczne”, T. 31, s. 1–12.
Newport C., 2018, Praca głęboka: jak odnieść sukces w świecie, w którym ciągle coś nas rozprasza, przeł. W. Jeżewski, Wydawnictwo Studio Emka, Warszawa.
Newport C., 2020, Cyfrowy minimalizm. Jak zachować skupienie w hałaśliwym świecie, przeł. A.D. Kamińska, Wydawnictwo Studio Emka, Warszawa.
Nisbett R.E., 2015, Geografia myślenia, przeł. E. Wojtych, Wydawnictwo Smak Słowa, Sopot.
Nowicki M., Makarenko V., 2023, Tylko 9,4 proc. ludzi jest bardziej kreatywnych niż sztuczna inteligencja, Wyborcza.pl, 28.11.2023, https://wyborcza.pl/Jutronauci/7,165057,30110613,tylko-9-4-proc-ludzi-jest-bardziej-kreatywnych-niz-sztuczna.html [dostęp: 17.03.2024].
Nunez S., 2023, Słabsi, przeł. D. Jankowska, Pauza, Warszawa [e-book, epub].
Nycz R., 2017, Nowa humanistyka w Polsce: kilka bardzo subiektywnych obserwacji, koniektur, refutacji, w: Nowa humanistyka. Zajmowanie pozycji, negocjowanie autonomii, red. P. Czapliński i in., Wydawnictwo IBL PAN, Warszawa, s. 23–48.
Pieniążek M., 2018, Polonistyka performatywna. O humanistycznych technologiach wytwarzania światów, Universitas, Kraków.
Rauch J., 2021, The constitution of knowledge. A defense of truth, The Brookings Institution, Washington, DC.
Rorty R., 1996, Przygodność, ironia i solidarność, przeł. W.J. Popławski, Spacja, Warszawa.
Scheler M., 1994, O zdradzie radości, w: Tenże, Cierpienie, śmierć, dalsze życie. Pisma wybrane, przeł. A. Węgrzecki, PWN, Warszawa, s. 61–66.
Schimek C., 2023, UM research: AI tests into top 1% for original creative thinking, https://www.umt.edu/news/2023/07/070523test.php [dostęp: 18.03.2024].
Scott A.J., Gratton L., 2023, Nowe długie życie, przeł. A.D. Kamińska, Znak, Kraków.
Sławek T., 2021, A jeśli nie trzeba się uczyć…, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Snyder T., 2017, O tyranii. Dwadzieścia lekcji z dwudziestego wieku, przeł. B. Pietrzyk, Znak Horyzont, Kraków.
Spitzer M., 2013, Cyfrowa demencja. W jaki sposób pozbawiamy rozumu siebie i swoje dzieci, przeł. A. Lipiński, Dobra Literatura, Słupsk.
Spitzer M., 2016, Cyfrowe choroby. Jak cyfrowe życie rujnuje nasze zdrowie, przeł. M. Guzowska, Dobra Literatura, Słupsk.
Sugiera M., red., 2018, Fikcje jako metoda. Strategie kontr[f]aktualne w pisaniu historii, literaturze i sztukach, Księgarnia Akademicka, Kraków.
Szkudlarek T., 1992, Postmodernistyczne pedagogie. Amerykańska edukacja wobec wyzwań kulturowego przełomu, w: Edukacja alternatywna. Dylematy teorii i praktyki, red. B. Śliwerski, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków, s. 21–40.
Todd Sh., 2023, The touch of the present. Educational encounters, aesthetics, and the politics of the senses, State University of New York Press, Québec.
Tokarczuk O., 2020, Czuły narrator, Wydawnictwo Literackie, Kraków [e-book, epub].
Ulanowski T., 2024, AI wkracza do piłki nożnej. Opracowała nowatorskie schematy wykonywania rzutów rożnych, Wyborcza.pl, 20.03.2024, https://wyborcza.pl/7,75400,30809682,ai-wkracza-do-pilki-noznej-opracowala-nowatorskie-schematy.html#S.TD-K.C-B.5-L.1.duzy [dostęp: 20.03.2024].
Viorst J., 2021, Niedoskonała kontrola, czyli jak całe życie walczymy o władzę: jako dzieci i rodzice, żony i mężowie, kochankowie, pracownicy i w końcu jako zwykli śmiertelnicy, przeł. J. Rudnik, Wydawnictwo Zwierciadło, Warszawa.
Voelkel P., Lehmann A., 2024, Zawód przyszłości to „bycie pożytecznym” i gotowość do zmian, Wyborcza.pl, 28.01.2024, https://poznan.wyborcza.pl/poznan/7,36001,30636190,piotr-voelkel-zawod-przyszlosci-to-bycie-pozytecznym-i-gotowosc.html#S.TD-K.C-B.5-L.1.duzy [dostęp: 28.01.2024].
Wachowski J., 2020, Transakty. Między sztuką, nauką i technologią. Nowe strategie performowania wiedzy, Universitas, Kraków.
Wasilewska-Kamińska E., 2016, Myślenie krytyczne jako cel kształcenia na przykładzie systemów edukacyjnych USA i Kanady, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Zuboff Sh., 2020, Wiek kapitalizmu inwigilacji, przeł. A. Unterschuetz, Zysk i S-ka, Poznań.
Uniwersytet Gdański Polska
https://orcid.org/0000-0002-6397-2582
Maciej Michalski – pracuje w Zakładzie Teorii Literatury i Krytyki Artystycznej Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Gdańskiego. Zajmuje się związkami literatury i filozofii, metodologią badań literackich i badaniem dyskursu humanistycznego oraz problematyką współczesnej edukacji. Opublikował monografie: Dyskurs, apokryf, parabola. Strategie filozofowania w prozie współczesnej (2003), Filozof jako pisarz. Kołakowski – Skarga – Tischner (2010) oraz Polonistyka końca świata. Edukacja literacka wobec wyzwań współczesności (2022), artykuły w książkach zbiorowych oraz między innymi w takich czasopismach naukowych, jak: „Pamiętnik Literacki”, „Teksty Drugie”, „Ruch Literacki”, „Z Teorii i Praktyki Dydaktycznej Języka Polskiego”.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
