Centurionowie Cezara: elita legionów czy kreacja literacka?
Abstrakt
Jedną z charakterystycznych cech narracji Cezara poświęconej toczonym przez niego wojnom jest eksponowanie zasług centurionów. Rodzi to pytanie, z jakiego powodu promował akurat tę kategorię żołnierzy i czy w świetle analizy źródłowej ich dokonania bojowe mogą zostać uznane za wiarygodne. Autor podjął próbę zestawienia informacji zawartych w zachowanych przekazach, starając się nie tylko znaleźć potwierdzenie opisów Cezara w kontekście wzrostu znaczenia centurionów w I wieku przed Chr., lecz także uzyskać odpowiedź dotyczącą możliwego powodu zastosowania tego typu zabiegu literackiego. Centurionowie uchodzą za prawdziwy symbol cezariańskiej armii, dlatego temat ten ma istotne znaczenie z punktu widzenia rekonstrukcji stosunków wewnętrznych panujących w legionach ówczesnego prokonsula.
Słowa kluczowe
Cezar; centurionowie; armia rzymska; republika rzymska
Bibliografia
Ardant du Picq [Ch.], Études sur le combat, Paris 1880.
Batstone W.B., Damon C., Caesar’s Civil War, Oxford 2008.
Bell M.J.V., Tactical Reform of the Roman Republican Army, „Historia” 1965, 14/4, s. 404—422.
de Blois L., Sueton, Aug. 46 und die Manipulation des mittleren Militärskader als politisches Instrument, „Historia” 1994, 43/3, s. 324—345.
de Blois L., Army and Society in the Late Roman Republic, w: Kaiser, Heer und Gesellschaft in der Römischen Kaiserzeit, hrsg. G. Alföldy, B. Dobson, W. Eck, Stuttgart 2000, s. 11—30.
de Blois L., Army and General in the Late Roman Republic, w: A Companion to the Roman Army, ed. P. Erdkamp, Malden—Oxford—Carlton 2007, s. 164—179.
Brand C.E., Roman Military Law, Austin 1968.
Brice L.L., Discharging Pullo and Vorenus: Veterans in Rome, w: Rome, Season Two: Trial and Triumph, ed. M.S. Cyrino, Edinburgh 2015, s. 25—35.
Brown R.D., Two Caesarian Battle-Descriptions: A Study in Contrast, „The Classical Journal” 1999, 94/4, s. 329—357.
Brown R., “Virtus consili expers”: An Interpretation of the Centurions’ Contest in Caesar, De bello Gallico 5, 44, „Hermes” 2004, 132, s. 292—308.
Collins J.H., On the Date and Interpretation of the “Bellum Civile”, „The American Journal of Philology” 1959, 80/2, s. 113—132.
Collins J.H., Caesar as Political Propagandist, w: Aufstieg und Niedergang der römischen Welt, I.1, hrsg. H. Temporini, Berlin—New York 1972, s. 922—966.
Cowan R., For the Glory of Rome: A History of Warriors and Warfare, London 2007.
Cowan R., The Real Pullo and Vorenus, „Ancient Warfare” 2007, 1/2, s. 25—28.
D’Amato R., Roman Centurions 753—31 BC: The Kingdom and the Age of Consuls, Oxford 2011.
D’Amato R., Roman Centurions 31 BC—AD 500: The Classical and Late Empire, Oxford 2012.
Delbrück H., Geschichte der Kriegskunst im Rahmen der politischen Geschichte, I, Das Altertum, 3. Auflage, Berlin 1920.
Eisenhut W., „Virtus Romana“: ihre Stellung im römischen Wertsystem, München 1973.
Faszcza M.N., „Vitis centurionis”, czyli o okolicznościach nadania centurionom symbolu ich rangi, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2015, 2, s. 7—20.
Faszcza M.N., Wyobrażenia późnorepublikańskich centurionów i ich znaczenie dla badań nad wojskowością rzymską w I w. przed Chr., „Res Historica” 2015, 40, s. 11—40.
Faszcza M.N., Wzrost dyscyplinarnych uprawnień centurionów w I w. p.n.e., w: Armia, systemy obronne i ideologiczno-religijne aspekty wojny w imperium rzymskim, red. H. Kowalski, P. Madejski, Lublin 2015, s. 11—25.
Faszcza M.N., “Cedo alteram”, or the problem with some Augustan centurions in times of peace, „Eos” 2020, 107/1—2, s. 109—125.
Franzoni C., Il monumento funerario patavino di un militare e un aspetto dei rapporti artistici tra zone provinciali, „Rivista di Archeologia” 1982, 6, s. 47—51.
Franzoni C., “Habitvs atqve habitvdo militis”. Monumenti funerari di militari nella Cisalpina Romana, Roma 1987.
Gabba E., Republican Rome, the Army & the Allies, trans. P.J. Cuff, Oxford 1976.
Gelzer M., The Roman Nobility, trans. R. Seager, New York 1969.
Goldsworthy A.K., The Roman Army at War 100 BC—AD 200, Oxford 1996.
Grillo L., The Art of Caesar’s “Bellum Civile”: Literature, Ideology, and Community, Cambridge 2012.
Grillo L., Caesarian Intertextualities: Cotta and Sabinus in BG 5.26—37, „The Classical Journal” 2016, 111/3, s. 257—279.
Grossman D., O zabijaniu. Psychologiczny koszt kształtowania gotowości do zabijania w czasach wojny i pokoju, przeł. D. Konowrocka, Warszawa 2010.
Harmand J., L’armée et le soldat à Rome: de 107 à 50 avant notre ère, Paris 1967.
Harris W.V., War and Imperialism in Republican Rome 327—70 BC, Oxford 1979.
Holmes R., Acts of War: the Behaviour of Men in Battle, 2nd edition, London 2003.
Horn Th., Sextius Baculus, „Greece & Rome” 1961, 8/2, s. 180—183.
Horsfall N., The Culture of the Roman Plebs, London 2003.
Johnston P.D., The Military Consilium in Republican Rome, Piscataway 2008.
Keegan J., The Face of Battle, New York 1976.
Keppie L., Colonisation and Veteran Settlement in Italy, 47—14 BC, Rome 1983.
Keppie L., The Making of the Roman Army: From Republic to Empire, London 1984.
Keppie L., A centurion of “legio Martia” at Padua?, „Journal of Roman Military Equipment Studies” 1991, 2, s. 115—121.
Konieczny S., Strach i odwaga w działaniach bojowych, Warszawa 1964.
Krebs Ch.B., More Than Words. The “Commentarii” in Their Propagandistic Context, w: The Cambridge Companion to the Writings of Julius Caesar, eds. L. Grillo, Ch.B. Krebs, Cambridge 2018, s. 29—42.
Lee A.D., Morale and the Roman Experience of Battle, w: Battle in Antiquity, ed. A.B. Lloyd, Swansea 1996, s. 199—217.
Lendon J.E., The Rhetoric of Combat: Greek Military Theory and Roman Culture in Julius Caesar’s Battle Descriptions, „Classical Antiquity” 1999, 18/2, s. 273—329.
Lendon J.E., Soldiers & Ghosts: A History of Battle in Classical Antiquity, New Haven—London 2005.
Levene D.S., Livy on the Hannibalic War, Oxford 2010.
Luce T.J., Livy: The Composition of His History, Princeton 1977.
McDonnell M., Borrowing to Bribe Soldiers: Caesar’s “De Bello Civili” 1.39, „Hermes” 1990, 118/1, s. 55—66.
McDonnell M., Roman Manliness: “Virtus” and the Roman Republic, Cambridge 2006.
Marshall S.L.A., Men against Fire: The Problem of Battle Command, 2nd edition, Norman 2000.
Maxfield V.A., The Military Decorations of the Roman Army, Berkeley—Los Angeles 1981.
Moran Lord, The Anatomy of Courage, 2nd edition, London 1966.
Murray L., Psychologia wojny. Strach i odwaga na polu bitwy, przeł. E. Zajbt, Warszawa 2014.
Mutschler F.-H., Erzähstil und Propaganda in Caesars Kommentarien, Heidelberg 1975.
Nolan D., Caesar’s “Exempla” and the Role of Centurions in Battle, w: “Circum Mare”: Themes in Ancient Warfare, ed. J. Armstrong, Leiden—Boston 2016, s. 34—62.
Oakley S.P., Single Combat in the Roman Republic, „The Classical Quarterly” 1985, 35/2, s. 392—410.
Osgood J., The Pen and the Sword: Writing and Conquest in Caesar’s Gaul, „Classical Antiquity” 2009, 28/2, s. 328—358.
Palao Vincente J.J., “Virtus Centurionis”. La figura del centurión en César, „Gerión” 2009, 27/1, s. 191—206.
Parker H.M.D., A Note on the Promotion of the Centurions, „The Journal of Roman Studies” 1926, 16, s. 45—52.
Parker H.M.D., The Roman Legions, 2nd edition, New York 1958.
Perrin B., The Crastinus Episode at Palaepharsalus, „Transactions of the American Philological Association” 1884, 15, s. 46—57.
Raaflaub K., Caesar the Liberator? Factional politics, civil war, and ideology, w: Caesar against Liberty? Perspectives on his Autocracy, eds. F. Cairns, E. Fantham, Cambridge 2003, s. 35—67.
Raaflaub K., Between Tradition and Innovation: Shifts in Caesar’s Political Propaganda and Self-Presentation, w: Cesare: precursore o visionario? Atti del convegno internazionale Cividale del Friuli, 17—19 settembre 2009, cur. G. Urso, Pisa 2010, s. 141—157.
Radin M., The Promotion of Centurions in Caesar’s Army, „The Classical Journal” 1915, 10/7, s. 300—311.
Rambaud M., L’Art de la déformation historique dans les Commentaires de César, Paris 1953.
Resch K., „Omnibus centurionibus occisis“ — Überlegungen zu relativen Verlustzahlen bei Caesar, „Historia” 2010, 59/1, s. 122—127.
Riggsby A.M., Caesar in Gaul and Rome: War in Words, Austin 2006.
Sabin P., The Face of Roman Battle, „The Journal of Roman Studies” 2000, 90, s. 1—17.
Smith Ch.S., “Centurio Romanus”: “A First-Class Fightin’ Man”, „The Classical Weekly” 1928, 22/3, s. 17—22.
Speidel M.P., The framework of an Imperial legion. The fifth annual Caerleon lecture in honorem Aquilae Legionis II Augustae, Cardiff 1992.
Steinwender Th., Zur Kohortentaktik, „Rheinisches Museum für Philologie” 1915, 70, s. 416—440.
Stevens C.E., The “Bellum Gallicum” as a Work of Propaganda, „Latomus” 1952, 11, s. 3—18, 165—179.
Suolahti J., The Junior Officers of the Roman Army in the Republican Period: A Study on Social Structure, Helsinki 1955.
Syme R., The Roman Revolution, Oxford 1939.
Taylor M.J., Tactical Reform in the Late Roman Republic: The View from Italy, „Historia” 2019, 68/1, s. 76—94.
Veith G., Die Taktik der Kohortenlegion, „Klio” 1907, 7, s. 303—334.
Vogt J., Caesar und seine Soldaten, „Neue Jahrbücher für Antike und deutsche Bildung” 1940, 3, s. 120—135.
Walsh P.G., Livy: His Historical Aims and Methods, Cambridge 1961.
Wegeleben Th., Die Rangordnung die römischen Centurionen, Berlin 1913.
Welch K., Caesar and his officers in the Gallic War Commentaries, w: Julius Caesar as Artful Reporter, eds. K. Welch, A. Powell, Swansea 1998, s. 85—110.
Wiedemann T., Singe Combat and being Roman, „Ancient Society” 1996, 27, s. 91—103.
Wiseman T.P., The publication of “De Bello Gallico”, w: Julius Caesar as Artful Reporter, eds. K. Welch, A. Powell, Swansea 1998, s. 1—43.
Akademia im. Aleksandra Gieysztora w Pułtusku Polska
https://orcid.org/0000-0003-3562-6217
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
