Kommunikative Gedächtnisse als Quellen Einsatzmöglichkeiten von Memory Studies in unterdokumentierten historischen Kontexten am Beispiel des Familiengedächtnisses
Abstrakt
W artykule omówiono wnioski z badań, których celem było zrekonstruowanie pamięci o pobycie osób osadzonych w powojennych tzw. obozach pracy na Górnym Śląsku na podstawie relacji członków ich rodzin. Analizowany materiał dotyczy obozu pracy Zgoda w Świętochłowicach, którego historia jest dobrze udokumentowana. Autorka skoncentrowała się na ograniczeniach, jakie napotyka historyk podczas badań bazujących na źródłach typu oral history. Zjawisko istnienia różnic w pamięci zbiorowej jest znane, ale ważna jest nie tylko świadomość tego faktu, lecz także wykorzystanie go w badaniach historycznych. By odtwarzać fakty z przeszłości zapisane w pamięci jednostki, najpierw trzeba zrekonstruować sposób jej patrzenia na przeszłość, uwzględniając miejsce i czas historyczny. Pamięć jest zbyt zawodna i podlega zbyt wielu zmianom, żeby można było bezkrytycznie przyjmować wydobyty z niej przekaz dotyczący minionych wydarzeń. Ustalanie faktów dziejowych na podstawie oral history musi wobec tego zawsze poprzedzać rekonstrukcja kontekstów historycznych, w jakich kształtowała się pamięć o nich.
Słowa kluczowe
pamięć komunikatywna; Memory Studies; obóz pracy Zgoda w Świętochłowicach; Górny Śląsk
Bibliografia
Assmann J., Das kulturelle Gedächtnis: Schrift, Erinnerung und politische Identität in frühen Hochkulturen, München 1992.
Breuer L., Kommunikative Erinnerung in Deutschland und Polen: Täter- und Opferbilder in Gesprächen über den Zweiten Weltkrieg / Lars Breuer, Wiesbaden 2015.
Die historische Meistererzählung: Deutungslinien der deutschen Nationalgeschichte nach 1945, Eds. K.H. Jarausch, M. Sabrow, Göttingen 2002.
Dziurok A., Obóz pracy w Świętochłowicach w 1945 roku. Dokumenty, zeznania, relacje, listy, Warszawa 2002.
Frierson C.A., Silence was salvation: Child survivors of Stalin’s terror and World War II in the Soviet Union, New Haven 2015.
Glaesmer H. et al., Transgenerationelle Übertragung traumatischer Erfahrungen: Wissensstand und theoretischer Rahmen und deren Bedeutung für die Erforschung transgenerationeller Folgen des Zweiten Weltkrieges in Deutschland, „Trauma & Gewalt“ 2011, 5 (4), S. 330—343.
Halbwachs M., Das Gedächtnis und seine sozialen Bedingungen, Frankfurt am Main 1985.
Halbwachs M., Les cadres sociaux de la mémoire, Mouton—Paris—La Haye 1976.
Kollektives Gedächtnis und Erinnerungskulturen: eine Einführung, Eds. A. Erll, A. Nünning, S.B. Young S.B., 2., aktualisierte und erw. Aufl., Stuttgart 2011.
Lucius-Hoene G., Deppermann A., Rekonstruktion narrativer Identität: Ein Arbeitsbuch zur Analyse narrativer Interviews, 2. Aufl., Wiesbaden 2004.
Müller C., Schatten des Schweigens, Notwendigkeit des Erinnerns: Kindheiten im Nationalsozialismus, im Zweiten Weltkrieg und in der Nachkriegszeit, Gießen 2014.
Stankowski W., Obozy i inne miejsca odosobnienia dla niemieckiej ludności cywilnej w Polsce w latach 1945—1950, Bydgoszcz 2002.
Szacka B., II wojna światowa w pamięci rodzinnej, in: Między codziennością a wielką historią. Druga wojna światowa w pamięci zbiorowej społeczeństwa polskiego, red. P. Machcewicz, P.T. Kwiatkowski, M. Kula, Gdańsk—Warszawa 2010, S. 81—133.
Trebe L., Mythos Trümmerfrauen. Von der Trümmerbeseitigung in der Kriegs- und Nachkriegszeit und der Entstehung eines deutschen Erinnerungsortes, Essen 2014.
Welzer H., Moller S., Tschuggnall K., „Opa war kein Nazi“: Nationalsozialismus und Holocaust im Familiengedächtnis, 8. Aufl., Frankfurt a. M. 2002.
Wiegand-Grefe S., Möller B., Kriegskindheit im »Hamburger Feuersturm« und ihre Folgen: Eine theoretische Einführung in die Perspektive der Enkel und Familien, in: Zeitzeugen des Hamburger Feuersturms 1943 und ihre Familien: Forschungsprojekt zur Weitergabe von Kriegserfahrungen, Eds. U. Lamparter, S. Wiegand-Grefe, D. Wierling, Göttingen 2013, S. 295—306.
Wylegała A., Społeczna pamięć przesiedlenia: studium porównawcze na przykładzie dwóch powojennych społeczności lokalnych Polski i Ukrainy = Social Memory of Displacement: Comparative Study of Two Postwar Local Communities in Poland and Ukraine, „Studia Socjologiczne” 2013, 2 (209), S. 149—172.
Wylegała A., Przesiedlenia a pamięć: Studium (nie)pamięci społecznej na przykładzie ukraińskiej Galicji i polskich “Ziem Odzyskanych” = Displacement and memory: the study of (lack of) collective memory on the basis of the Ukrainian Galicia and the Polish “Recovered Territories”, Toruń 2014.
Zeitzeugen des Hamburger Feuersturms 1943 und ihre Familien: Forschungsprojekt zur Weitergabe von Kriegserfahrungen, Eds. U. Lamparter, S. Wiegand-Grefe, D. Wierling, Göttingen 2013.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
