Inspiracja zbiorową pamięcią czy zbiorowa pamięć inspirowana? Działalność wystawiennicza Instytucji Kultury Panteon Górnośląski; jej edukacyjne przesłanie i misja
Abstrakt
W 2020 roku powstała w Katowicach Instytucja Kultury Panteon Górnośląski. Jej statutowym celem jest upamiętnianie, zachowanie i upowszechnianie dziedzictwa poprzez czczenie pamięci osób zasłużonych dla polskości ziem Górnego Śląska, ze szczególnym uwzględnieniem twórców, artystów, naukowców, polityków, żołnierzy oraz osób duchownych. Realizując tak zdefiniowaną funkcję, w 2022 roku w podziemiach katedry pod wezwaniem Chrystusa Króla w Katowicach instytucja ta otwarła dla zwiedzających wystawę: „Panteon Górnośląski”. Ma ona charakter formacyjno-wychowawczy; ukazuje dokonania wybitnych, XX-wiecznych mieszkańców Górnego Śląska. Biografie tych osób mają służyć za wzorce osobowościowe, które w procesie naśladownictwa staną się użyteczne dla zwiedzających, zwłaszcza dla młodego pokolenia. Spośród promowanych na wystawie cech na pierwsze miejsce wysuwa się transgresja (transgression). Zgodnie z psychologiczną koncepcją Józefa Kozieleckiego jest to pokonywanie własnych ograniczeń, wyjście poza przypisaną sobie rolę społeczną. Autorzy wystawy, powołując się na przykłady zasłużonych Górnoślązaków, starają się udowodnić, że choć to trudne, jest możliwe i powinno być wyzwaniem dla każdego młodego człowieka zastanawiającego się nad swoją przyszłością.
Słowa kluczowe
muzeum; wystawa; transgresja; naśladownictwo; Górny Śląsk
Bibliografia
Arvay-Podhalańska E., Podhalański B., Idea ponadregionalnego Muzeum Panteonu Narodowego na Skałce w Krakowie w kontekście turystyki pielgrzymkowej, w: Gospodarka i przestrzeń. Prace dedykowane Profesor Danucie Ptaszyckiej-Jackowskiej, red. B. Domański, W. Kurek, Kraków 2009, s. 237—243, http://denali.geo.uj.edu.pl/publikacje.php?pdf=000139_18¬ka=RXdhIEFydmF5LVBvZGhhbGFufXNrYSwgQm9nZGFuIFBvZGhhbGFufXNraSAyMDA5IElkZWEgcG9uYWRyZWdpb25hbG5lZ28gTXV6ZXVtIFBhbnRlb251IE5hcm9kb3dlZ28 (dostęp: 11.09.2023).
Bakiera L., Harwas-Napierała B., Wzory osobowe w rozwoju człowieka, Poznań 2016, https://repozytorium.amu.edu.pl/bitstream/10593/21652/1/Bakiera_Harwas_Napierala_wzory%29osobowe_2016.pdf (dostęp: 11.09.2023).
Bąbel P., Suchowierska M., Ostaszewski P., Naśladowanie a uczenie się przez obserwację. Porównanie perspektywy analizy zachowania i teorii społecznego uczenia się, „Psychologia Rozwojowa” 2014, nr 19, 3, s. 37—47, https://www.ejournals.eu/pliki/art/3625/pl (dostęp: 11.09.2023).
Borek P., Dywersyfikacja punktów widzenia jako narzędzie służące pozornej obiektywizacji narracji, w: Punkt widzenia w literaturze, kulturze i języku, red. E. Muskat-Tabakowska, G. Borowski, A. Cierpich, K. Wąsala, Kraków 2015, s. 191—196, https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/82317/borek_dywersyfikacja_punktow_widzenia_2015.pdf?sequence=1&isAllowed=y (dostęp: 11.09.2023).
Bukowska-Floreńska I., Rodzina na Górnym Śląsku, Katowice 2007.
Chałasiński J., Antagonizm polsko-niemiecki w osadzie fabrycznej „Kopalnia” na Górnym Śląsku, Warszawa 1935.
Chlebowczyk J., Obszary pogranicza językowo-narodowościowego we wschodniej Europie Środkowej w XVIII—XX wieku — problemy ich specyfiki rozwojowej, w: Z problemów integracji społeczno-politycznej na Górnym Śląsku przed II wojną światową, red. W. Zieliński, Katowice 1980, s. 9—34.
Fic M., Krzyżanowski L., Jak 9 z „Wujka”. Górnośląski glosariusz Polski Ludowej, Katowice—Bielsko-Biała 2016.
Gerlich M.G., „Śląska krzywda” — przejaw zbiorowego poczucia poniżenia wśród górnośląskiej ludności rodzimej (okres międzywojnia), „Etnografia Polska” 1994, nr 38, 1—2, s. 5—24.
Historia Górnego Śląska. Polityka, gospodarka i kultura europejskiego regionu, red. J. Bahlcke, D. Gawrecki, R. Kaczmarek, Gliwice 2011.
Kaczmarek J., Muzeum jako przestrzeń sztuki, pamięci i dialogu. Przypadek najmniejszego muzeum świata, „Pogranicze. Studia społeczne” 2018, nr 34, s. 45—62, https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/7963/1/Pogranicze_34_2018_J_Kaczmarek_Muzeum_jako_przestrzen.pdf (dostęp: 11.09.2023).
Kelley D.R., Granice historii. Badanie przeszłości w XX wieku, tłum. B. Hlebowicz, Warszawa 2009.
Kobiela Ł., August Hlond 1881—1948, Katowice—Warszawa 2018.
Kozielecki J., Koncepcja transgresyjna człowieka: analiza psychologiczna, Warszawa 1987.
Kozielecki J., Psychotransgresjonizm: nowy kierunek psychologii, Warszawa 2001.
Kurpierz T., Henryk Sławik 1894—1944. Biografia socjalisty, Katowice—Warszawa 2020.
Leksykon Panteonu Górnośląskiego, red. A. Kłos-Skrzypczak, ks. H. Olszar, Katowice 2020, https://www.gwarkowie.pl/images/aktualnosci/leksykon_Panteon_US.pdf (dostęp: 11.09.2023).
Łęcki K., Wódz J., Wódz K., Wróblewski P., Koncepcja badań. Założenia teoretyczne, w: „Swoi” i „obcy” na Górnym Śląsku. Z problematyki stosunków etnicznych, red. K. Wódz, Katowice 1993, s. 41—57.
Panteon Górnośląski, w: Katowicka archikatedra Chrystusa Króla. Soli Deo Honor et Gloria, red. A. Niesyto, Katowice 2022, s. 68—72.
Pater R., Edukacja muzealna — muzea dla dzieci i młodzieży, Kraków 2016, https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/33520/pater_edukacja_muzealna_2016.pdf?sequence=1&isAllowed=y (dostęp: 11.09.2023).
Redakcja, „Panteon Polski” z 1 listopada 1924, nr 1, s. 2, https://sbc.org.pl/dlibra/docmetadata?showContent=true&id=16815 (dostęp: 11.09.2023).
Rokita Z., Kajś. Opowieść o Górnym Śląsku, Wołowiec 2020.
Rottermund A., Muzea. Prognoza, w: Muzeum kościelne w perspektywie zadań i trendów współczesnego muzealnictwa. Materiały z sesji naukowej w dniach 14—15 czerwca 2012 r., red. T. Dudek-Bujarek, Katowice 2013, s. 57—66.
Statut Instytucji Kultury Panteon Górnośląski, https://panteon-gornoslaski.pl/temat/2020/09/17/STATUT-PANTEONU-GORNOSLASKIEGO-W-KATOWICACH (dostęp: 11.09.2023).
Statut Muzeum Śląskiego w Katowicach, https://bip.muzeumslaskie.pl/statut-muzeum-slaskiego-od-20-10-2010r-2/?file=2750 (dostęp: 11.09.2023).
Szewczyk W., Transgresja — czy człowiek potrafi siebie przekraczać?, „Teologia i Moralność” 2014, nr 2, s. 155—165, https://pressto.amu.edu.pl/index.php/tim/article/download/2240/2227/ (dostęp: 11.09.2023).
Szramek E., Ks. Jan Kapica, życiorys a zarazem fragment z historji Górnego Śląska, Katowice 1931, https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/66073/edition/63589content (dostęp: 11.09.2023).
Szramek E., Śląsk jako problem socjologiczny. Próba analizy, Katowice 1934, https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/66074/edition/62296/content (dostęp: 11.09.2023).
Świecimski J., Typologia muzeów i wystaw muzealnych — założenia i system. Czy i w jakim aspekcie muzea kościelne mogą być uznane za typologicznie specyficzne?, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 1994, nr 63, s. 81—100, https://czasopisma.kul.pl/index.php/abmk/article/view/8558/7320 (dostęp: 11.09.2023).
Trąba M., W jaki sposób i dlaczego ks. Karol Nawa nie trafił do Panteonu Górnośląskiego? Przewartościowania ocen postaci historycznej w badaniach historycznych ostatnich czasów na przykładzie życia i działalności ks. Karola Nawy (1915—2013), „Textus et Studia” 2021, nr 2, s. 69—83, https://czasopisma.upjp2.edu.pl/textusetstudia/article/view/4100/3908 (dostęp: 11.09.2023).
Wanatowicz M.W., Społeczeństwo polskie wobec Górnego Śląska (1795—1914), Katowice 1992.
Wolska-Pabian K., Nowe zadania muzeów narracyjnych na przykładzie działalności Muzeum Powstania Warszawskiego, w: Muzeum i zmiana. Losy muzeów narracyjnych, red. P. Kowal, K. Wolska-Pabian, Warszawa—Kraków 2019, s. 91—100.
Wywiad z dyrektorem Panteonu Górnośląskiego w Katowicach — Ryszardem Kopcem oraz Przemysławem Badurą i dr. Kamilem Kartasińskim — specjalistami do spraw merytorycznych Panteonu Górnośląskiego w Katowicach, w: Panteon Górnośląski w Katowicach, [b.m. i r.w.], s. 5—13.
Ziębińska-Witek A., Muzea historyczne w XXI wieku; transformacja czy trwanie?, „Kultura Współczesna” 2015, nr 4, s. 106—123, https://www.nck.pl/upload/archiwum_kw_files/artykuly/8._anna_ziebinska-witek_-_muzea_historyczne_w_xxi_wieku.pdf (dostęp: 11.09.2023).
Znaniecki F., Studja nad antagonizmem do obcych, „Przegląd Socjologiczny” 1930/1931, nr 1, cz. 2, s. 158—209.
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
https://orcid.org/0000-0003-2042-046X
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
