Zaolzie w stosunkach polsko‑czechosłowackich w czasie II wojny światowej
Abstrakt
W okresie międzywojennym Polska i Czechosłowacja rywalizowały o Śląsk Cieszyński z przyczyn etnicznych (zamieszkiwała go ludność polska) i gospodarczych (zlokalizowany był tam przemysł ciężki, wydobywczy i przetwórczy). Mimo lokalnego porozumienia z listopada 1918 roku o etnicznym podziale tego terytorium w styczniu 1919 roku Czechosłowacja zbrojnie napadła na jego polską część. Czechosłowacki zabór Śląska Cieszyńskiego po rzekę Olzę (Zaolzie) został usankcjonowany w lipcu 1920 roku przez Radę Ambasadorów w Paryżu. W 1938 roku Polska wykorzystała międzynarodowy kryzys wokół Czechosłowacji do pokojowego odebrania jej Zaolzia. W czasie II wojny światowej polski rząd w Londynie zabiegał o realizację idei federacji środkowoeuropejskiej, której fundamentem miała być konfederacja polsko‑czechosłowacka. Ugrupowania polityczne w okupowanej Polsce, z wyjątkiem piłsudczykowskich, potępiały przedwojenną politykę ministra spraw zagranicznych Józefa Becka wobec Czechosłowacji i krytykowały sposób odebrania jej Zaolzia. Jednak wszystkie polskie ugrupowania w kraju oraz partie tworzące polski rząd na uchodźstwie odrzucały żądanie czechosłowackich władz emigracyjnych zwrotu po wojnie Zaolzia. Dla dobra wzajemnych stosunków proponowały czechosłowackiej stronie bilateralne negocjacje lub arbitraż.
Słowa kluczowe
Śląsk Cieszyński, Zaolzie w myśli politycznej Polski podziemnej, konfederacja polsko‑czechosłowacka, stosunki polsko‑czechosłowackie w czasie II wojny światowej
Bibliografia
Archiwum polityczne Ignacego Paderewskiego. T. 4. Red. A. Piber, W. Stankiewicz. Wrocław 1974.
Adamczyk A.: Piłsudczycy w izolacji (1939—1954). Studium z dziejów struktur i myśli politycznej. Bełchatów 2008.
Baron R.: Wzajemne postrzeganie się Polaków i Czechow na przykładzie polskich i czechosłowackich elit politycznych na emigracji (1939—1945). W: Między przymusową przyjaźnią a prawdziwą solidarnością Czesi — Polacy — Słowacy 1938/39—1945—1989. Cz. 1. Red. P. Blažek, P. Jaworski, Ł. Kamiński. Warszawa 2007, s. 96—100.
Borák M.: Dwie koncepcje oporu na Śląsku Cieszyńskim (Zaolziu) w latach 1938—1945. W: Między przymusową przyjaźnią a prawdziwą solidarnością Czesi — Polacy — Słowacy 1938/39—1945—1989. Cz. 1. Red. P. Blažek, P. Jaworski, Ł. Kamiński. Warszawa 2007, s. 137—143.
Borák M.: Śląsk Cieszyński w latach 1938—1945. W: Zarys dziejów Śląska Cieszyńskiego. Red. J. Valenta. Ostrawa—Praga 1992, s. 102—115.
Deszczyński M.P.: Czynnik polski w przygotowaniach obronnych Czechosłowacji w 1938 roku. „Kwartalnik Historyczny” 2000, nr 3, s. 91—112.
Długajczyk E.: Tajny front na granicy cieszyńskiej. Wywiad i dywersja w latach 1918—1939. Katowice 1993.
Dunin‑Wąsowicz K.: Historyk, socjalista, pamiętnikarz. Warszawa 2012.
Duraczyński E.: Rząd polski na uchodźstwie 1939—1945. Warszawa 1993.
Dzięciołowski S.: Parlament Polski podziemnej 1939—1945. Warszawa 2004.
Gawrecki G.: Dějiny českeho Slezska 1740—2000. T. 2. Opava 2003.
Gimnazjum 1909 Orłowa, 1949 Czeski Cieszyn. Cieszyn 1989.
Janák D., Prokop R., Krol J.: Podstawowe cechy rozwoju czechosłowackiej części Śląska Cieszyńskiego po roku 1945. W: Zarys dziejów Śląska Cieszyńskiego. Red. J. Valenta. Ostrawa—Praga 1992, s. 118—131.
Jasiński Z.: Uwarunkowania i przemiany polskiej kultury na Śląsku Zaolziańskim w XIX i XX wieku. W: Śląsk — etniczno‑kulturowa wspólnota i różnorodność. Red. B. Bazielich. Wrocław 1995.
Jędrzejewicz W.: Polonia amerykańska w polityce polskiej. Historia Komitetu Narodowego Amerykanów Polskiego Pochodzenia. Łomianki 2006.
Kamiński M.K.: Edvard Beneš kontra generał Władysław Sikorski. Polityka władz czechosłowackich na emigracji wobec rządu polskiego na uchodźstwie 1939—1943. Warszawa 2005.
Kamiński M.K.: Polsko‑czechosłowackie stosunki polityczne 1945—1948. Warszawa 1990.
Kirkor S.: Rola Benesza w sprawie polskiej w 1944 r. „Zeszyty Historyczne” 1973, nr 26, s. 39—56.
Kisielewski T.: W sprawie oceny polityki polskiej wobec Czechosłowacji w 1938 roku. „Przegląd Historyczny” 1997, nr 2 (88), s. 331—341.
Kisielewski T.: Federacja środkowoeuropejska. Warszawa 1991.
Korboński S.: Polskie Państwo Podziemne. Bydgoszcz 1990.
Majewski P.M.: Edvard Beneš i kwestia niemiecka w Czechach. Warszawa 2001.
Mazur Z.: Stosunek Wielkiej Brytanii do idei zjednoczenia Europy w okresie II wojny światowej. „Przegląd Zachodni” 1977, nr 2, s. 1—22.
Michnik S.: Jeszcze o rozmowach Benesza na Kremlu. „Zeszyty Historyczne” 1975, nr 32, s. 215—218.
Němeček J.: Czechosłowacko‑polskie koncepcje federacyjne w okresie drugiej wojny światowej. W: Europa unii i federacji. Idea jedności narodów i państw od średniowiecza do czasów współczesnych. Red. K. Ślusarek. Kraków 2004, s. 343—365.
Němeček J.: Československo‑polske vztahy na počatku 2. světove valky: složita cesta k jednani o konfederaci. „Český časopis histiorický” 2002, nr 2 (100), s. 335—378.
Němeček J.: Edvard Beneš i Władysław Sikorski: spojrzenie ze strony czeskiej. „Dzieje Najnowsze” 2000, nr 3 (32), s. 119—134.
Nowak K.: Dzieje Śląska Cieszyńskiego po 1918 roku. W: E. Buława et al.: Śląsk Cieszyński, zarys dziejów. Cieszyn 1998, s. 114—124.
Nowak K.: Próby przejęcia władzy na Zaolziu przez Polaków w 1945 roku. „Studia i Materiały z Dziejów Śląska” 1996, s. 157—165.
Paruch W.: Myśl polityczna obozu piłsudczykowskiego 1926—1939. Lublin 2005.
Pasternak A.: Ludowcy wobec kryzysu polsko‑czechosłowackiego w 1938 roku. W: Stosunki polsko‑czesko‑słowackie w latach 1918—1945. Red. E. Orlof. Rzeszów 1992, s. 125—129.
Pilarski S.: Polskie ugrupowania polityczne wobec Czechosłowacji 1938—1939. Warszawa 2008.
Ponczek E.: Idea federacji europejskiej w polskiej myśli politycznej (1939—1945). W: Proces integracji Polski z Unią Europejską. Red. P. Dobrowolski, K. Stolarczyk. Katowice 2001, s. 189—218.
Pułaski M.: Edward Beneš o projektach konfederacji czechosłowacko‑polskiej w latach II wojny światowej. W: Z dziejów Europy Środkowej w XX wieku. Red. M. Pułaski. Kraków 1997, s. 153—169.
Rzeczpospolita Polska czasu wojny. Dziennik Ustaw RP i Monitor Polski 1939—1945. Red. A.K. Kunert. Warszawa 1999.
Serwański E.: W kręgu myśli zachodniej. Wspomnienia i zapiski Wielkopolanina. Poznań 2003.
Sielezin J.R.: Idea federacji polsko‑czechosłowackiej jako element gry politycznej w latach 1939—1943. W: Europa Środkowo‑Wschodnia w polskiej myśli politycznej. Red. M. Dymarski, J. Juchnowski. Wrocław 2004, s. 137—151.
Sprawa polska w czasie drugiej wojny światowej na arenie międzynarodowej: zbiór dokumentów. Red. S. Stanisławska. Warszawa 1965.
Surosz M.: Pepiki. Dramatyczne stulecie Czechow. Warszawa 2010.
Tomaszewski J.: Czechy i Słowacja. Warszawa 2008.
Tomaszewski J.: Polska wobec Czechosłowacji w 1938 roku. „Przegląd Historyczny” 1996, z. 1 (87), s. 43—59.
Wanatowicz M.W.: Historia społeczno‑polityczna Górnego Śląska i Śląska Cieszyńskiego 1918—1945. Katowice 1994.
Wandycz P.: Beneš a Polska i Polacy. W: Z dziejów Europy Środkowej w XX wieku. Red. M. Pułaski. Kraków 1997.
Wolański M.S.: Emigracyjne kluby federalne środkowo‑i wschodnioeuropejskie w latach 40. XX w. W: O nowy kształt Europy. Red. J. Kłoczowski, S. Łukasiewicz. Lublin 2003, s. 177—187.
Zacharias M.J.: Sytuacja międzynarodowa i polityka zagraniczna Polski w latach 1936—1939. „Kwartalnik Historyczny” 1997, nr 3, s. 41—69.
Zahradnik S.: Zaolziańskie ofiary okupacji hitlerowskiej (w byłych powiatach czeskocieszyńskim i frysztackim) w latach 1939—1945. Opole 1988.
Žáček R.: Projekt československo‑polske konfederace v letech 1939—1943. Opava 2001.
Žáček R.: Těšinsko v československo‑polskych vztazich v letech 1939—1945. Český Těšín 2000.
Żurawski [vel Grajewski] R.: Foreign Office wobec stosunków polsko‑czechosłowackich (listopad 1940—sierpień 1942). W: Między przymusową przyjaźnią a prawdziwą solidarnością Czesi —Polacy — Słowacy 1938/39—1945—1989. Cz. 1. Red. P. Blažek, P. Jaworski, Ł. Kamiński. Warszawa 2007, s. 110—119.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
