Bogini Angitia — zapomniane bóstwo Marsów
Abstrakt
Współczesne badania archeologiczno‑historyczne umożliwiają rewizję wielu rdzennych praktyk religijnych znanych z obszaru Półwyspu Apenińskiego oraz szersze spojrzenie na wierzenia antycznych mieszkańców Rzymu. Pośród zapomnianych bogiń, takich jak Feronia, Marica, Reitia, szczególnie ciekawy wydaje się kult Angitii, mitycznej dawczyni życia utożsamianej z Dobrą Boginią. Ten fenomen religijny nie został jak dotąd szerzej zanalizowany, dlatego celem artykułu jest przede wszystkim zwięzła rewizja kultu ze wskazaniem jego roli, zasięgu terytorialnego
oraz przyczyn stopniowego zaniku.
Słowa kluczowe
Bogini Angitia; Półwysep Apeniński; bóstwo Marsów; wierzenia
Bibliografia
Ando C.: The Matter of Gods: Religion and the Roman Empire. Berkeley 2009.
Bianchi U.: Gli dei delle stirpi italiche. W: Popoli e civiltà dell’Italia antica. Vol. 7. Ed. M. Pallottino. Roma 1980, s. 197—236.
Boëlle C.: Po‑ti‑ni‑ja: l’élément féminin dans la religion mycénienne. Paris 2004.
Brouwer H.: Bona Dea. The Sources and a Description of the Cult. Leiden 1989.
Buonocore M.: L’Abruzzo è il Molise in età romana tra storia ed epigrafia. L’Aquila 2002.
Capovilla G.: Per l’origine di alcune divinità romane. „Athenaeum. Studi di letteratura e storia dell’antichità” 1957, 35, s. 89—120.
Carrozzoni P.: Potnia Theron: la signora degli animali e la mitologia romana. „Associazione Aequa” 2016, 18, 65, s. 3—9.
Dart Ch.: The Social War, 91 to 88 BCE. A History of the Italian Insurgency against the Roman Republic. Farnham 2015.
Devoto G.: Gli antichi Italici. Firenze 1967.
Dumézil G.: La religione romana arcaica. Przeł. J. Furio. Milano 1977.
Durante M.: I dialetti medio‑italici. W: Popoli e civiltà dell’Italia antica. Vol. 6. Eds. M. Cristofani, A.L. Prosdocimi et al. Roma 1980, s. 790—824.
Ernout A.: Numina ignota II: Angitia‑Acerta. „Revue de philologie, de littérature et d’histoire anciennes” 1965, 39, s. 189—199.
Falcone M.J.: Medea e Angitia: possibili intersezioni nella cultura latina. W: Vita e Pensiero. Eds. G. Colombo, M. Paolinelli, E. Zambruno. Milano 2011, s. 81—88.
Febonio M.: Historiae Marsorum libri tres. Napoli 1668.
Fenelli M.: Lavinium. W: Archeologia Laziale 6. Ed. S. Quilici Gigli. Roma 1984, s. 325—344.
Fernique E.: Découverte d’une figurine de bronze representant Angitia. „Gazette Archéologique” 1883, 8, s. 223—225.
Fisher‑hansen T., Poulsen B.: From Arthemis to Diana: the goddess of man and beast. Copenhagen 2009.
Fowler W.: The Roman Festivals of the Period of the Republic. London 1899.
Grossi G.: La città di Angitia il Lucus Angitiae e le origini di Luco dei Marsi. Avezzano 1981.
Grossi G.: La „Safina tùta” in Abruzzo: Aequi‑Aequiculi, Sabini, Marsi, Volsci, Pentri e Frentani dal 1000 al 290 a.C. W: Antica Terra d’Abruzzo 1. Ed. G. Grossi. Roma 1990, s. 221—354.
http://www.spaziovidio.it/archeo/HTML/cartina/SA‑ lucus.html.
Jayne W.A.: The Healing Gods of Ancient Civilizations. New Haven 1962.
La Regina A.: Note sulla formazione dei centri urbani in area sabellica. W: Studi sulla città antica. Atti del Convegno di studi sulla città etrusca e italica preromana. Ed. G. Mansuelli, R. Zangheri. Bologna 1970, s. 193—200.
La Regina A.: I Sanniti. W: Italia omnium terrum parens. Ed. G. Pugliese Carratelli. Milano 1989, s. 301—432.
Letta C.: Due nuove dediche latine dal Lucus Angitiae e il problema del peligno An(a)c(e)ta Cer(r)ia. „Epigraphica” 1999, 61, s. 9—26.
Letta C.: I Marsi e il Fucino nell’antichità. Milano 1972.
Letta C.: II territorio del Fucino in età preromana e romana: problemi topografici, storici, archeologici. W: Atti per il centenario del prosciugamento del Fucino. Aquila 1977, s. 109—132.
Letta C., D’amato S.: Epigrafia della regione. Milano 1975.
Monaghan P.: Encyclopedia of Goddesses and Heroines. Denver 2010.
Ogden D.: Drakon Myth and Serpent Cult in Greek and Roman Worlds. Oxford 2013.
Perfigli M.: Le pericolose angustie della dea Angerona. Motivi culturali e codificazione religiosa. „I Quaderni del Ramo d’Oro on‑line” 2009, 2, s. 273—303 (http://www.qro.unisi.it/frontend/sites/default/files/Le_pericolose_angustie_della_dea_Angerona.pdf).
Peruzzi E.: Testi latini arcaici dei Marsi. „Maia: Rivista di letterature classiche” 14. Ed. G. Funaioli, G. Perrotta. Messina 1962, s. 117—140.
Poccetti P.: Ancora sull’interpretazione di peligno anaceta alla luce di una nuova attestazione. „Studi e Saggi Linguistici” [Ed. T. Bolelli] 1982, 22, s. 171—182.
Poccetti P.: Una nuova iscrizione peligna e il problema di Anaceta. „Rendiconti dalla classe di scienze morali, storiche, e filozofiche dell’Accademia Nazionale dei Lincei” 1980, 35, s. 509—516.
Rocca G.: Ancora sul dossier italico di Cerere. W: La Tavola di Agnone nel contesto italico. Ed. L. Del Tutto Palma. Firenze 1996, s. 652—658.
Rocca G.: Angitiae sacrum: riconsiderazioni su un’epigrafe da Trebula Mutuesca. „Annali del dipartimento di studi del mondo classico e del mediterraneo antico. Sezione linguistica” 1994, 16, s. 223—239.
Salmon E.: Samnium and the Samnites. Cambridge 1967.
Santi C.: Angitia nel culto e nelle relazioni con il pantheon italico. „Annali del dipartimento di studi del mondo classico e del mediterraneo antico. Sezione linguistica” 1994, 16, s. 241—257.
Semerano G.: Le origini della cultura europea. Rivelazioni della lingüistica storica. T. 1. Firenze 1984.
Silvestri D.: Carattere e diffusione del latino in età arcaica. Pisa 1993.
Simoncelli P.: Il rito dei Serpari. „La Repubblica” 2006 (http://www.repubblica.it/viaggi/2006/04/27/news/il_rito_dei_serpari‑117032840/?refreshce).
Stek T.: Cult, conquest and ‘religious Romanization’. The impact of Rome on cult places and religious practices in Italy. W: T. Stek, G.‑J. Burgers: The impact of Rome on cult places and religious practices in Italy. London 2015, s. 1—28.
Stek T.: Monumental Architecture of non‑urban cult places in Roman Italy. W: A Companion to Roman Architecture. Ed. R. Ulrich, C. Quenemoen. Hoboken 2014, s. 228—247.
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Polska
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
