W drodze do społeczeństwa obywatelskiego — rola związków nauczycielskich na Śląsku Austriackim w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku
Wprowadzenie do zagadnienia
Abstrakt
The changes which were brought to Europe in the 19th century involved not only political or economic matters but also social transformations. Substantial instances of modernisation covered also the Austrian Silesia, which in the second half of that century had a solid network of school (especially elementary school) institutions. The staff who taught there began to assert their rights and thus made attempts to make independent decisions about its professional group. Such elements constituted one of the paths toward a civic society. Within the legal framework which were established by the state the teachers of the region representing all communities which resided there (the Poles, the Czech and the Germans) began to initiate their associations, which helped them further their aims which had to do with the amelioration of the social and professional situation, and in the subsequent years also in the pursuit of a national character of education. The particular associations of teachers at the same time raised the social awareness of the residents of the region — by means of collaboration as well as competition.
Słowa kluczowe
społeczeństwo obywatelskie; związki nauczycielskie; Śląsk Austriacki
Bibliografia
Anderson B.: Wspólnoty wyobrażone. Rozważania o źródłach i rozprzestrzenianiu się nacjonalizmu. Przeł. S. Amsterdamski. Kraków 1997.
Ani książę, ani kupiec: obywatel. Idea społeczeństwa obywatelskiego w myśli współczesnej. Red. J. Szacki. Kraków—Warszawa 1997.
Baszkiewicz J., Meller S.: Rewolucja francuska 1789—1794. Społeczeństwo obywatelskie. Warszawa 1983.
Bayly Ch.A.: The Birth of the Modern World 1780—1914. Oxford 2004.
Berman S.: Civil Society and the Collapse of the Weimar Republic. “World Politics” 1997, vol. 49, s. 401—429.
Běrská P.: Učitelé z Frýdecká a jejich povolání do období První republiky. „Práce a studie Muzea Beskyd” 2008, nr 20, s. 148—163.
Bogus M.: Inteligencja „od czarnej roboty” czyli rola nauczycieli szkół elementarnych w modernizującym się społeczeństwie Śląska Cieszyńskiego w 2 połowie XIX i na początku XX wieku. W: Vzdělanec nad hranicemi „provincionality” / Uczony ponad granicami „prowincjonalności”. Red. A. Zářický, J. Davidová Glogarová, M. Zavodná. Ostrava 2014, s. 196—211.
Bogus M.: Nauczyciele szkół ludowych Śląska Cieszyńskiego w XIX i na początku XX wieku. Czeski Cieszyn—Częstochowa 2013.
Bogus M.: Nędza z bidą w parze idą. O sytuacji nauczycieli w XIX wieku. W: Język — szkoła — przestrzeń jako determinanty rozwoju kultury Śląska Cieszyńskiego. Red. M. Bogus. Czeski Cieszyn 2012, s. 57—100.
Bogus M.: Prawne uregulowania zawodu nauczyciela szkół elementarnych w ustawodawstwie Śląska Austriackiego w XIX wieku. W: Slezsko v 19. Století. Red. Z. Jirásek. Opava 2011, s. 297—310.
Bölling R.: Sozialgeschichte der deutschen Lehrer. Ein Überblick von 1800 bis zur Gegenwart. Göttingen 1983.
Brožovská‑Ondreková J.: Učitelé mezi patriotismem a nacionalismem. Příspěvek k historii školních knihoven v rakouském Slezsku ve 2. polovině 19. Století. W: Slezsko v 19. Století. Red. Z. Jirásek. Opava 2011.
Buława E.: Formowanie się intelektualnego, światopoglądowego i zawodowego oblicza polskiego nauczycielstwa szkół ludowych na Śląsku Cieszyńskim do 80. lat XIX wieku. W: Książka — biblioteka —szkoła w kulturze Śląska Cieszyńskiego. Red. J. Spyra. Cieszyn 2001.
Chwalba A.: Historia powszechna. Wiek XIX. Warszawa 2008.
Die Habsburgermonarchie 1848—1918. T. 2: Verwaltung und Rechtswesen. Hrsg. A. Wandruszka, P. Urbanitsch. Wien 1975.
Dziadzio A.: Monarchia konstytucyjna w Austrii 1867—1914. Władza — obywatel — prawo. Kraków 2001.
Engelbrecht H.: Lehrervereine im Kampf um Status und Einfluss. Zur Geschichte d. Standesorganisationen d. Sekundarschullehrer in Österreich. Wien 1978.
Fest‑Schrift (1871—1896) zum Jubiläums‑Lehrertage des österr.‑schles. Landes Lehrervereines. Troppau 1896.
Gerdenitsch C.: Popular Education in Rough Terrain: The Educational Discourse in Austrian Teachers’ Journals at the Turn of the 20th Century. W: Lehrerbildung in Europa. Geschichte, Struktur und Reform. Hrsg. A. Németh. Frankfurt am Main—Wien 2012.
Górski E.: Rozważania o społeczeństwie obywatelskim i inne studia z historii idei. Warszawa 2003.
Grobelný A.: Období rakouského Slezska. W: Slezsko v dĕjinách českého státu. Stav a úkoly výzkumu. Red. J. Bakala. Opava 1991, s. 89—181.
Heczko J.: Dokąd dążymy? „Miesięcznik Pedagogiczny” 1896, nr 9, s. 101—105.
Hoffman S.L.: Civil Society and Democracy in Nineteenth Century Europe: Entanglements, Variations, Conflicts. Berlin 2005.
Hoffman S.L.: Geselligkeit und Demokratie. Göttingen 2003.
Hye H.P.: Zum Vereinswesen in den Habsburgermonarchie. W: Organisierte Privatinteressen.Vereine in Österreich. Hrsg. E. Brix, R. Richter. Wien 2000.
Język — szkoła — przestrzeń jako determinanty rozwoju kultury Śląska Cieszyńskiego. Red. M. Bogus. Czeski Cieszyn 2012.
Kadlec P.: Střední školy a jejich studenti. K formování inteligence na severní Moravě a ve Slezsku ve druhé polovině 19. a na počátku 20. Století. Ostrava 2013.
Karcz E.: Towarzystwa Pedagogiczne w Galicji i na Śląsku Cieszyńskim na przełomie XIX i XX wieku. Opole 1999.
Król J.: Ruch nauczycielski na Śląsku Cieszyńskim w XIX i na początku XX wieku. „Rocznik Cieszyński” 1976, nr 3, s. 11—33.
Król S.: Szkoły średnie na Śląsku Cieszyńskim. W: Język — szkoła — przestrzeń jako determinanty rozwoju kultury Śląska Cieszyńskiego. Red. M. Bogus. Czeski Cieszyn 2012, s. 118—141.
Książka — biblioteka — szkoła w kulturze Śląska Cieszyńskiego. Red. J. Spyra. Cieszyn 2001.
Kubisz J.: Pamiętnik starego nauczyciela. Cieszyn 1928.
Kumar K.: Społeczeństwo obywatelskie: rozważania na temat użyteczności historycznego terminu. W: Ani książę, ani kupiec: obywatel. Idea społeczeństwa obywatelskiego w myśli współczesnej. Red. J. Szacki. Kraków—Warszawa 1997, s. 295—298.
Lehrerbildung in Europa. Geschichte, Struktur und Reform. Hrsg. A. Németh. Frankfurt am Main—Wien 2012.
Londzin J.: Stan szkół ludowych w Księstwie Cieszyńskim na początku XIX w. Lwów—Warszawa—Cieszyn 1902.
Marshall T.H.: Citizenship and Social Class. Cambridge 1950.
Nairn T.: The Break‑up of Britain. London 1977.
Organisierte Privatinteressen. Vereine in Österreich. Hrsg. E. Brix, R. Richter. Wien 2000.
Pasek E.: „Miesięcznik Pedagogiczny”, czasopismo nauczycielskie w latach 1892—1939. „Przegląd Historyczno‑Oświatowy” 1975, nr 2, s. 290—307.
Pietrzyk‑Reeves D.: Idea społeczeństwa obywatelskiego. Współczesna debata i jej źródła. Toruń 2012.
Politische Verfassung der deutschen Schulen in den kaiserl. königl. deutschen Erbstaaten. Wien 1806.
Ringer F.: Education and Society in Modern Europe. Bloomington 1979.
Satzungen des Deutschen pädagogischen Vereins in Teschen. Teschen 1897.
Schedlbauer L.: Handbuch der Reichsgesetze und der Ministerial‑Verordnungen über das Schlesicher Schul‑und Lehrer‑Schematismus. Herausgegeben von österr.‑schles. Landeslehrervereine. Hrsg. F. Stalzer. Jägerndorf 1906.
Schedlbauer L.: Handbuch der Reichsgesetze und der Ministerial‑Verordnungen über das Volksschulwesen mit Benützung amtlicher Quellen. T. 2. Wien 1911.
Schlesischer Schulschematismus. Troppau 1897.
Schule und Gesellschaft im 19. Jahrhundert. Socialgeschichte der Schule im Übergang zur Industriegesellschaft. Hrsg. U. Herrmann. Weinheim—Basel 1977.
Skrzypek A.: Historia społeczna Europy XIX i XX wieku. Poznań 2009.
Škuta V.: Osmdesát let od založení učitelského spolku na Frýdecku. „Těšínsko” 1976, nr 1, s. 18—21.
Slezsko v 19. Století. Red. Z. Jirásek. Opava 2011.
Slezsko v dĕjinách českého státu. Stav a úkoly výzkumu. Red. J. Bakala. Opava 1991.
Spencer H.: What Knowledge is of Most Worth. “Westminster Review” 1859, vol. 141, s. 1—23.
Społeczeństwo obywatelskie. Między ideą a praktyką. Red. A. Kościański, W. Misztal. Warszawa 2008.
Spyra J.: Główne kierunki rozwoju szkolnictwa na Śląsku Cieszyńskim w XIX w. i na początku XX w. w świetle ustawodawstwa i statystyk. W: Książka — biblioteka — szkoła w kulturze Śląska Cieszyńskiego. Red. J. Spyra. Cieszyn 2001, s. 167—216.
Stalzer F.: Schlesicher Schul‑und Lehrer‑Schematismus in Verbindung mit dem Personal‑Status der an den öffentlichen Volks‑
und Bürgerschulen in Schlesien wirkenden Lehrpersonen im Jahre 1912. Jägerndorf 1912.
Statistische Handbuch für die Selbstverwaltung in Schlesien. Bd. 10. Troppau 1919.
Tocqueville A.: O demokracji w Ameryce. Przeł. M. Król. Warszawa 1976.
Vzdělanec nad hranicemi „provincionality” / Uczony ponad granicami „prowincjonalności”. Red. A. Zářický, J. Davidová‑Glogarová, M. Zavodná. Ostrava 2014.
Waszek A.: Polskie Towarzystwo Pedagogiczne na Śląsku Cieszyńskim (przyczynek do dziejów ruchu nauczycielskiego). „Przegląd Historyczno‑Oświatowy” 1963, nr 1, s. 71—87.
Wspomnienia Cieszyniaków. Oprac. L. Brożek. Warszawa 1964.
Zając A.: Polskie Towarzystwo Pedagogiczne na Śląsku Cieszyńskim. „Zaranie Śląskie” 1964, nr 3, s. 290—305.
Załęski P.S.: Neoliberalizm i społeczeństwo obywatelskie. Toruń 2012.
Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie Polska
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
