2024-06-07

 

Zoofolklorystyka

pod gościnną redakcją Mare Kõivy (Muzeum Literatury Estońskiej), Tõnna Jonuksa (Muzeum Literatury Estońskiej) i Siergieja Troickiego (Muzeum Literatury Estońskiej)

Badania folklorystyczne od zawsze zwracały uwagę na rolę i znaczenie zwierząt w kulturze człowieka. Ostatnie dziesięciolecia zaowocowały nowymi pracami w tej dziedzinie (Aleksander Gura, Irina Vinokurova, Tok Thompson, Marjetka Golež Kaučič, Teya Brooks Pribac i in.), które przyczyniły się do powstania i rozwoju zoofolklorystyki.

Zoofolklorystyka to zestaw tradycyjnych pojęć i symboli odzwierciedlonych w języku, folklorze, wierzeniach, zwyczajach, sztuce ludowej itp., które z kolei tworzą złożony zestaw istotnych cech zwierząt jako specyficznych postaci mitologicznych i model mniej lub bardziej kompletnego opisu królestwa zwierząt, w tym relacji między człowiekiem a nie-ludzkimi istotami. W zoofolklorystyce zwierzęta nie są podmiotami (jak w „zwrocie ku zwierzętom” w folklorystyce) ani przedmiotami (jak w zooantropologii) – są raczej formą ludzkiego doświadczenia lub formą opisu ludzkiego doświadczenia.

Charakterystyczne cechy zwierzęcia w zoofilklorystyce przejawiają się na różnych poziomach. Na poziomie językowym będą to nazwy pospolite i wyrażenia nieakceptowane społecznie (tabu), nazwy własne, eufemizmy i dysfemizmy związane ze zwierzętami; na poziomie morfologicznym – cechy szczególne danego zwierzęcia i zmiany w wyglądzie (całego ciała lub jego części), a także cechy cielesne, które wskazują na różnice jakościowe w stosunku do modelowej (reprezentatywnej) grupy zwierząt bądź na cechy konkretnego przedstawiciela grupy; na poziomie „społecznym” – status zwierzęcia w hierarchii grupy, jego płeć, rasa, cechy ilościowe, powiązania i relacje z innymi istotami i obiektami oraz pochodzenie; na poziomie aktywności – charakterystyczne zachowania zwierzęcia, działania skierowane na konkretny obiekt, sprawność regulowania zachowania stosownie do zmian sytuacji/otoczenia, interakcja z innymi zwierzętami, a także rola zwierzęcia, jaką odgrywa w procesie reprodukcji i komunikacji oraz jako obiekt kultu.

Inne cechy szczególne, takie jak dźwięki i odgłosy zwierzęce, niektóre cechy fizyczne i psychiczne, a także sposób funkcjonowania (poruszanie się, pojawianie, znikanie), w tym przebywanie w danym czasie i przestrzeni są ściśle związane z cechami wskazującymi na aktywność zwierzęcia. Ważnym aspektem zoofolklorystyki są również rytuały i różne przejawy aktywności człowieka odnoszące się do zwierząt.

Wszystkie z wymienionych cech umożliwiają kompleksowe lub częściowe przedstawienie danego światopoglądu, poznanie zoologicznego kodu języka danej kultury (jego głębszego znaczenia i wewnętrznej struktury) i określenie cech religii danego regionu.

W kulturze popularnej każdemu osobnikowi z królestwa zwierząt odpowiada pewien niezmienny zestaw cech, który koreluje z określonym zestawem właściwości tego zwierzęcia w tradycji lokalnej. W związku z tym, w każdej tradycji język kultury wyodrębnia pewne cechy, atrybuty, predykaty itp. zwierzęcia, nadając im symboliczne znaczenia, i wyklucza inne, nie włączając ich do kontekstu kulturowego. W ten sposób to samo zwierzę może mieć różne, często niepowiązane ze sobą znaczenia symboliczne.

Ostatnie dekady pokazują, że obowiązkiem badaczy zoofolklorystyki winna być reakcja na tzw. zwrot animalistyczny, zmiany klimatyczne czy wyzwania związane ze zrównoważonym rozwojem, co umożliwi wyjaśnienie i reinterpretację historii relacji między zwierzęciem i człowiekiem. Perspektywa zoofolklorystyczna może pomóc odpowiedzieć na pytanie, czy trend lat siedemdziesiątych, kiedy to niektórzy badacze (James A. Serpell, Boria Sax) twierdzili, że zwierzęta są integralną częścią kultury, będzie kontynuowany, czy też rozwinie się trend opozycyjny, wyznaczony przez Tima Ingolda, który głosił, że ludzie należą do kultury, a zwierzęta do natury.

Zapraszamy do nadsyłania artykułów, które będą podejmować różne aspekty opisanej tematyki. Proponowane zagadnienia obejmują między innymi takie tematy jak:

• Folk studies a zwierzęta w kulturze materialnej
• Foklorystyka – zwierzęta – sztuka – memy – karykatury
• Językowe aspekty zoofolklorystyki
• Mity i legendy o zwierzętach w folklorze
• Etiologie
• Relacje między człowiekiem a nie-ludzkimi istotami/zwierzętami w folklorze
• Badania zoopoetyckie w folklorze
• Zoosemiotyczne podejścia do zoofolklorystyki

Termin nadsyłania artykułów do numeru 2/2026: 31 stycznia 2025 roku.

Artykuły w języku polskim, angielskim lub rosyjskim, nieprzekraczające 30 000 znaków ze spacjami, prosimy wprowadzać do systemu OJS:

https://journals.us.edu.pl/index.php/ZOOPHILOLOGICA/about/submissions

Teksty powinny być przygotowane wedle zaleceń edytorskich znajdujących się na stronie czasopisma „Zoophilologica” pod wskazanym wyżej linkiem.

Nadsyłane teksty nie mogą być wcześniej publikowane ani zgłoszone do publikacji w innym miejscu w całości lub w znaczącej części.