Terapeutyczna rola zwierząt na przykładzie koni
Abstrakt
Celem opracowania jest przegląd terapeutycznych oddziaływań zwierząt na zdrowie fizyczne i samopoczucie psychiczne człowieka na przykładzie koni. W artykule omówiono zjawisko zooterapii oraz przytoczono wyniki wybranych badań empirycznych dotyczących terapii z udziałem koni. Przedstawione wyniki potwierdzają pozytywny wpływ terapii z udziałem tych zwierząt na zdrowie pacjentów, niezależnie od wieku i rodzaju dolegliwości. W sferze fizycznej poprawa dotyczy głównie ogólnej kondycji, napięcia mięśniowego i równowagi oraz zdolności motorycznych. W obszarze emocjonalno-motywacyjnym korzyści polegają na wzmocnieniu poczucia sprawczości, podniesieniu własnej wartości oraz regulacji emocjonalnej. W sferze poznawczej notuje się poprawę uwagi, pamięci, mowy oraz percepcji zmysłowej. W aspekcie społecznym rozwija się umiejętność współpracy i budowania bliskich relacji. Przeprowadzenie metaanalizy omawianych badań nie było możliwe z uwagi na ich zróżnicowanie pod względem założonych celów, procedur i doboru grup badawczych.
Słowa kluczowe
zooterapia; hipoterapia; zwierzęta; terapia; konie; Interwencje z Udziałem Zwierząt (AAI)
Bibliografia
“American Hippotherapy Association, Inc. Statements of Best Practice for the Use of Hippotherapy by Occupational Therapy, Physical Therapy, and Speech-Language Pathology Professionals”. February 2021. www.americanhippotherapyassociation.org/assets/docs/AHA%20Statements%20of%20Best%20Practice%20February%202021.pdf (dostęp: 30.01.2022).
Bark, Jannicka. Therapists Working Together with Horses – Equine Assisted Psychotherapy: Treating Youths with Addiction. [Praca niepublikowana]. Gävle: Gävle University College, 2011.
Borges de Araújo, Thais, Ricardo Jacó de Oliveira, Wagner Rodrigues Martins, Marcio de Moura Pereira, Fernando Copetti, Marisete Peralta Safons. “Effects of Hippotherapy on Mobility, Strength and Balance in Elderly”. Archives of Gerontology and Geriatrics, vol. 56, iss. 3 (2013): 478–481. https://doi.org/10.1016/j.archger.2012.12.007.
Bunketorp-Kall, Lina, Marcela Pekna, Milos Pekny, Christian Blomstrand, Michael Nilsson. “Effects of Horse-Riding Therapy and Rhythm and Music-Based Therapy on Functional Mobility in Late Phase after Stroke”. Neuro Rehabilitation, no. 45 (2019): 483–492. https://doi.org/10.3233/nre-192905.
Cerino, Stefania, Francesca Cirulli, Flavia Chiarotti, Stefano Seripa. “Non Conventional Psychiatric Rehabilitation in Schizophrenia Using Therapeutic Riding: The FISE Multicentre Pindar Project”. Annali dell’Istituto Superiore di Sanità, vol. 47, no. 4 (2011): 409−414. https://doi.org/10.4415/ANN_11_04_13.
Chmiel, Krystyna, Zofia Kubińska, Tomasz Derewiecki. „Terapie z udziałem zwierząt w rehabilitacji różnych form niepełnosprawności”. Problemy Higieny i Epidemiologii, t. 95 (3) (2014): 591–595.
Ciechanowicz, Iwona, Anna Lubkowska. „Efekty hipoterapii. Przegląd aktualnych doniesień (2013–2017)”. Pomeranian Journal of Life Sciences, vol. 64, no. 3 (2018): 143–146.
Etheridge, Haley. “A Beginner’s Guide to Animal-Assisted Intervention Terminology”. Pet Partners. 07.09.2019. https://petpartners.org/a-beginners-guide-to-animal-assisted-intervention-terminology/ (dostęp: 16.11.2023).
Fine, Aubrey. Animal – Assisted Therapy. Pomona, CA: Elsevier Inc., 2006.
Franczyk, Anna, Katarzyna Krajewska, Joanna Skorupa. Animaloterapia. Kraków: Impuls, 2007.
Fuente González, Manuel de la. “La Equitación Terapéutica en los trastornos evolutivos, de la conducta y de la comunicación”. Revista Iberoamericana de Rehabilitación Médica, 23 (60) (2005): 17–34.
Gabriels, Robin L., Zhaoxing Pan, Briar Dechant, John A. Agnew, Natalie Brim, Gary Mesibov. “Randomized Controlled Trial of Therapeutic Horseback Riding in Children and Adolescents with Autism Spectrum Disorder”. Journal of American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, vol. 54, iss. 7 (2015): 541–549. https://doi.org/10.1016/j.jaac.2015.04.007.
Gasińska, Monika, Jan Krupiński, Maria Należyty, Alicja Paszkiewicz, Wincenty Smolak, Irena Solecka, Anna Strumińska, Dominika Ustjan, Marta Woińska. Kanony polskiej hipoterapii. Kraków: Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Hipoterapeutycznego, 2007.
Gąsiorowska, Barbara. „O hipoterapii”. Wychowanie Przedszkolne, t. 1 (1997): 49–52.
Gąsiorowska, Barbara, Iwona Jeziorska, Dominika Ustjan. Hipoterapia. Warszawa: Polskie Towarzystwo Hipoterapeutyczne, 2019.
Giagazoglou, Paraskevi, Fotini Arabatzi, Konstantina Dipla, Maria Liga, Eleftherios Kellis. “Effect of a Hippotherapy Intervention Program on Static Balance and Strength in Adolescents with Intellectual Disabilities”. Research in Developmental Disabilities, vol. 33, iss. 6 (2012): 2265–2270. https://doi.org/10.1016/j.ridd.2012.07.004.
Girczys-Połedniok, Katarzyna, Robert Pudlo, Agnieszka Szymlak, Natalia Pasierb. „Zastosowanie terapii z udziałem zwierząt w praktyce psychiatrycznej”. Psychiatria, t. 11 (3) (2014): 171–176.
Gliniewska, Anna. „Hipoterapia jako metoda terapii osób ze stwardnieniem rozsianym”. Przegląd Hipoterapeutyczny, t. 1 (4) (2007): 2–6.
Głuszko-Boczoń, Estera. „Niepokojący wizerunek konia na wybranych przykładach literatury niemieckojęzycznej – symbolika i znaczenie”. Zoophilologica. Polish Journal of Animal Studies, nr 6 (2020): 161–170. http://doi.org/10.31261/ZOOPHILOLOGICA.2020.06.11.
Golan, Anna. Czynniki osobowościowe a kondycja emocjonalna, zadowolenie z relacji interpersonalnych i wytrwałość w terapii, na przykładzie terapii narkomanów w ośrodkach Monar. [Niepublikowana praca magisterska]. Warszawa: Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, 2006.
Grandgeorge, Marine, Martine Hausberger. “Human-Animal Relationships: From Daily Life to Animal-Assisted Therapies”. Annali dell’Istituto Superiore di Sanità, vol. 47, no. 4 (2011): 397−408. https://doi.org/10.4415/ann_11_04_12.
Han, Jun Young, Jong Moon Kim, Shin Kyoung Kim, Jin Sang Chung, Hyun-Cheol Lee, Jae Kuk Lim, Jiwon Lee, Kawn Yong Park. “Therapeutic Effects of Mechanical Horseback Riding on Gait and Balance Ability in Stroke Patients”. Annals of Rehabilitation Medicine, vol. 36 (6) (2012): 762–769. https://doi.org/10.5535/arm.2012.36.6.762.
Hilliere, Camille, Daniel Collado-Mateo, Santos Villafaina, Paulo Duque-Fonseca, José A. Parraça. “Benefits of Hippotherapy and Horse Riding Simulation Exercise on Healthy Older Adults: A Systematic Review”. PM&R, vol. 10, iss. 10 (2018): 1062–1072. https://doi.org/10.1016/j.pmrj.2018.03.019.
https://www.eahae.org/ (dostęp: 06.07.2023).
Jagielski, Damian, Agnieszka Jagielska, Anna Pyszora. „Dogoterapia – historia, założenia, cele. Propozycja zastosowania w opiece paliatywnej”. Medycyna Paliatywna w Praktyce, t. 8 (4) (2014): 163–167.
Janiszewska, Jolanta, Agnieszka Cieśla. Hodowla i użytkowanie koni z elementami hipoterapii. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Akademii Rolniczej, 2008.
Jedynak, Małgorzata. „Moc wpływu zwierząt na kształtowanie więzi ludzkich”. W Nowe formy wsparcia rozwoju osoby niepełnosprawnej, red. Marta Komorska i Ewa Miszczak, 37–47. Lublin: Wydawnictwo WSPA, 2017.
Jette, Diane U., Nancy Latham, Randall Smout, Julie Gassaway, Mary D. Slavin, Susan D. Horn. “Physical Therapy Interventions for Patients with Stroke in Inpatient Rehabilitation Facilities”. Physical Therapy, vol. 85, no. 3 (2005): 238–248.
Jędrzejewska, Agata. Specyfika w zakresie cech osobowości i inteligencji emocjonalnej trenerów koni i jeźdźców. [Niepublikowana praca magisterska]. Warszawa: Uniwersytet Warszawski, Wydział Psychologii, 2014.
Jung, Ami, Heejun Jung, Yeonju Choi, James Colee, Carissa Wickens, Jang-Won Lee, Minjung Yoon. “Frequent Riding Sessions Daily Elevate Stress, Blood Lactic Acid, and Heart Rate of Thoroughbred Riding Horses”. Journal of Veterinary Behavior, vol. 32 (2019): 1–5. https://doi.org/10.1016/j.jveb.2019.03.012.
Kaiser, Lana, Linda J. Spence, Annique G. Lavergne, Kerrie L. Vanden Bosch. “Can a Week of Therapeutic Riding Make a Difference? – A Pilot Study”. Anthrozoös, vol. 17, iss. 1 (2004): 63–72. https://psycnet.apa.org/doi/10.2752/089279304786991918.
La Gasse, Blythe A. “Social Outcomes in Children with Autism Spectrum Disorder: A Review of Music Therapy Outcomes”. Patient Related Outcome Measures, no. 8 (2017): 23–32. https://doi.org/10.2147/prom.s106267.
Lechner, Helga E., Simon Feldhaus, Lynn Gudmundsen, Dörte Hegemann, D. Michel, Guido A. Zäch, Hans Knecht. “The Short-Term Effect of Hippotherapy on Spasticity in Patients with Spinal Cord Injury”. Spinal Cord, 41 (2003): 502–505. https://doi.org/10.1038/sj.sc.3101492.
Lusińska, Anna. „Wizerunek konia terapeuty w filmie na wybranych przykładach”. Zoophilologica. Polish Journal of Animal Studies, nr 6 (2020): 331–346. http://doi.org/10.31261/ZOOPHILOLOGICA.2020.06.22.
Łojek, Jacek, Anna Strumińska, Anna Łojek. Hipoterapia – człowiek i koń w relacji terapeutycznej. Warszawa: Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, 2016.
Machoś-Nikodem, Marzena. Dogoterapeutyczny program polisensorycznej stymulacji porozumiewania się. Warszawa: Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej, 2007.
Machoś-Nikodem, Marzena. „Dogoterapia w pracy logopedycznej”. Logopedia Silesiana, nr 1 (2012): 159–172.
MacKinnon, Joyce R., Samuel Noh, Deborah Laliberte, Diane E. Allan, Judith Lariviere. “Therapeutic Horseback Riding”. Physical & Occupational Therapy In Pediatrics, vol. 15, iss. 1 (1995): 1–15. https://doi.org/10.1080/J006v15n01_01.
Maj-Golianek, Monika. „Komunikacja dzieci niepełnosprawnych a zooterapia”. W Nowe formy wsparcia rozwoju osoby niepełnosprawnej, red. Marta Komorska i Ewa Miszczak, 61–67. Lublin: Wydawnictwo WSPA, 2017.
Marti, Rahel, Milena Petignat, Valentine L. Marcar, Jan Hattendorf, Martin Wolf, Margret Hund-Georgiadis, Karin Hediger. “Effects of Contact with a Dog on Prefrontal Brain Activity: A Controlled Trial”. Plos One, October 5 (2022). https://doi.org/10.1371/journal.pone.0274833.
McKinney, Caroline, Megan K. Mueller, Nicholas Frank. “Effects of Therapeutic Riding on Measures of Stress in Horses”. Journal of Equine Veterinary Science, vol. 35, iss. 11–12 (2015): 922–928. http://dx.doi.org/10.1016/j.jevs.2015.08.015.
Moretti, Francesca, Diana De Ronchi, Virginia Bernabei, Lucia Marchetti, Barbara Ferrari, Claudia Forlani, Francesca Negretti, Cleta Sacchetti, Anna Rita Atti. “Pet Therapy in Elderly Patients with Mental Illness”. Psychogeriatrics, vol. 11, iss. 2 (2011): 125−129. https://doi.org/10.1111/j.1479-8301.2010.00329.x.
Murphy, Deirdra, Linda Kahn-D’Angelo, James Gleason. “The Effect of Hippotherapy on Functional Outcomes for Children with Disabilities: A Pilot Study”. Pediatric Physical Therapy, 20 (3) (2008): 264–270. https://doi.org/10.1097/pep.0b013e31818256cd.
Muslu, Gonca K., Zeynep Conk. “Animal-Assisted Interventions and Their Practice in Children”. Duehyo ED, 4 (2011): 83–88.
Opieka nad zwierzętami domowymi w czasie wakacji. Komunikat z badań. Warszawa: Centrum Badania Opinii Społecznej, 2003.
Parelli, Pat. „Stać się jeźdźcem naturalnym”. JNBT Horsemanship Academy. https://jnbt.pl/artykuly/stac-sie-jezdzcem-naturalnym/ (dostęp: 06.07.2023).
Pawlik-Popielarska, Beata. Terapia z udziałem psa. Gdańsk: Via Medica, 2005.
Pluta, Michał. Rekreacja – jeden z celów hipoterapii. Biała Podlaska: Państwowa Szkoła Wyższa im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej, 2009.
Potvin-Bélanger, Alex, Andrew Freeman, Claude Vincent. “Hippotherapy and Life Habits with Children with Motor Deficit and Neurodevelopmental Impairment: A Pilot Survey of Parents”. Journal of Pediatric Rehabilitation Medicine: An Interdisciplinary Approach Throughout the Lifespan, vol. 14, no. 1 (2021): 41–49. https://doi.org/10.3233/prm-190641.
Quadro, Thiago da Silva, Ruth Raquel Soares de Farias, Estélio Silva Barbosa. “The Contributions and Benefits of Hippotherapy as a Speech Therapy Method: A Literature Review”. Research, Society and Development, vol. 10, no. 15 (2021): e564101523247. http://dx.doi.org/10.33448/rsd-v10i15.23247.
Rejowska, Agata. „Duchowość jeździectwa? O związkach jeździectwa naturalnego z ideą nowej duchowości”. Zoophilologica. Polish Journal of Animal Studies, nr 7 (1) (2021): 1–24. https://doi.org/10.31261/ZOOPHILOLOGICA.2021.07.04.
Silkwood-Sherer, Debbie J., Clyde B. Killian, Toby M. Long, Kathy S. Martin. “Hippotherapy – An Intervention to Habilitate Balance Deficits in Children with Movement Disorders: A Clinical Trial”. Physical Therapy, vol. 92, iss. 5 (2012): 707–717. https://doi.org/10.2522/ptj.20110081.
Srinivasan, Sudha M., David T. Cavagnino, Anjana N. Bhat. “Effects of Equine Therapy on Individuals with Autism Spectrum Disorder: A Systematic Review”. Review Journal of Autism and Developmental Disorders, vol. 5 (2018): 156–175. https://doi.org/10.1007/s40489-018-0130-z.
Strojek, Katarzyna, Milena Kawka, Agnieszka Radzimińska, Zuzanna Piekorz, Urszula Kaźmierczak, Walery Zukow. „Zastosowanie hipoterapii w postępowaniu usprawniającym”. Journal of Education, Health and Sport, t. 6 (11) (2016): 24–34. http://dx.doi.org/10.5281/zenodo.163466.
Sunwoo, Hyuk, Won Hyuk Chang, Jeong-Yi Kwon, Tae-Won Kim, Ji-Young Lee, Yun-Hee Kim. “Hippotherapy in Adult Patients with Chronic Brain Disorders: A Pilot Study”. Annals of Rehabilitation Medicine, vol. 36 (6) (2012): 756–761. https://doi.org/10.5535/arm.2012.36.6.756.
“The State of Animal-Assisted Interventions in Professionalized Settings”. Pet Partners. https://petpartners.org/publications/the-state-of-aai-in-professionalized-settings/ (dostęp: 14.11.2023).
Wiatrowska, Agata. Koń jako trener. O facylitacji programów rozwojowych z końmi oraz lekcjach od koni-trenerów. [B.m.w.]: Horse Assisted Education, 2020.
Wiatrowska-Wiśniewska, Agata. „Koń, który uczy”. Personel Plus, nr 12 (2011): 20–23.
Wiatrowska-Wiśniewska, Agata, Ilona Popławska. „Współpraca w organizacji przyszłości”. Personel Plus, nr 9 (2012): 6–11.
Wyżnikiewicz-Nawracała, Anita. Jeździectwo w rozwoju motorycznym i psychospołecznym osób niepełnosprawnych. Gdańsk: Wydawnictwo Uczelniane Akademii Wychowania Fizycznego, 2002.
Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie Polska
https://orcid.org/0000-0003-2627-3616
Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie Polska
https://orcid.org/0000-0002-5598-7231
Doktor nauk o kulturze fizycznej, od 2011 roku adiunkt w Akademii Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie. Zainteresowania naukowe związane z rozwojem turystyki i rekreacji, a także wpływem aktywności fizycznej na człowieka w ujęciu socjologicznym i psychologicznym, adres email: agata.stefanowska@awf.edu.pl
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
