Prawnokarna ochrona związku małżeńskiego
Abstrakt
Instytucja rodziny jak małżeństwa pojmowanego jako związku kobiety i mężczyzny odgrywa niezwykle istotne znaczenie, zwłaszcza w świetle współczesnych przemian społecznych. O doniosłości rodziny jak i związku małżeńskiego i ich znaczenia dla ładu społecznego świadczy ich wzmożona ochrona na gruncie prawa konstytucyjnego, jak i cywilnego, a zwłaszcza implementacji stosownych regulacji o charakterze prawnokarnym przewidujących odpowiedzialność karną względem osób godzących w wskazane wartości. Przejawem ochrony małżeństwa na gruncie prawa karnego materialnego świadczy kryminalizacja i wyodrębnienie odrębnego typu przestępstwa bigamii, polegającej na zawarciu kolejnego małżeństwa, mimo pozostawania przez sprawce w ważnym związku małżeńskim. Celem artykułu jest analiza konstrukcji znamion czynu bigamii, z uwzględnieniem szczególnej roli związku małżeńskiego, jak i odpowiedzenie na pytanie o celowości kryminalizacji opisywanego przestępstwa.
Słowa kluczowe
prawo karne; małżeństwo; rodzina; bigamia; przestępstwa przeciwko rodzinie
Bibliografia
Literatura
Andrejew I.: Polskie prawo karne w zarysie. Wydawnictwo PWN, Warszawa 1989.
Andrejew I.: Ustawowe znamiona czynu. Typizacja i kwalifikacja przestępstw. Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1978.
Antas M.: Komentarz do art. 23 k.r.o. W: Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz. Red. M. Załucki. C.H.Beck, Warszawa 2023 [Legalis].
Bafia J., Mioduski K., Siewierski M.: Kodeks karny. Komentarz. T. 2. Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1987.
Banasik K.: Bigamia w polskim prawie karnym. „Prokuratura i Prawo” 2010, nr 9, s. 58–73.
Banaszak B.: Komentarz do art. 18 Konstytucji RP. W: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz. Red. B. Banaszak. Wyd. 2. C.H.Beck, Warszawa 2012 [Legalis].
Bartha A.: Penalizacja bigamii jako forma ochrony tradycyjnego modelu rodziny w Polsce. W: Współczesna rodzina. Szanse – zagrożenia – kierunki przemian. Red. K. Pujer. Exante Wydawnictwo Naukowe, Wrocław 2016, s. 171–183.
Błaszczak P., Palichleb P.: W meandrach trzech gałęzi prawa, czyli kilka słów o bigamii. „Studia Iuridica” 2018, T. 76, s. 81–97.
Borysiak W.: Komentarz do art. 18 Konstytucji RP. W: Konstytucja RP. T. 1: Komentarz do art. 1–86. Red. M. Safjan, L. Bosek. C.H.Beck, Warszawa 2016, s. 464–495.
Buchała K.: Prawo karne materialne. Wydawnictwo PWN, Warszawa 1989.
Bucińska J.: Ochrona instytucji małżeństwa na płaszczyźnie międzynarodowej. Wydawnictwo Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa 2018.
Charko D.: Bigamia w polskim prawie karnym. „Studia Ełckie” 2012, nr 14, s. 485–492.
Czarnek P.: Konstytucyjnoprawna ochrona dziecka. W: Prawo karne w ochronie praw dziecka. Red. A. Grześkowiak, I. Zgoliński. Wydawnictwo KPSW, Bydgoszcz 2018, s. 9–22.
Fras M.: Komentarz do art. 23 k.r.o. W: Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz. Red. M. Habdas, M. Fras. Wolters Kluwer, Warszawa 2021, s. 144–150.
Gadecki B.: Komentarz do art. 206 k.k. W: Kodeks karny. Art. 1–316. Komentarz. Red. B. Gadecki. C.H.Beck, Warszawa 2023 [Legalis].
Gajda J.: Komentarz do art. 23 k.r.o. W: Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz. Red. K. Pietrzykowski. Wyd. 8. C.H.Beck, Warszawa 2023 [Legalis].
Gajda J.: Pojęcie małżeństwa. W: System prawa prywatnego. T. 11: Prawo rodzinne i opiekuńcze. Red. T. Smyczyński. Wyd. 2. C.H.Beck, Warszawa 2014 [Legalis].
Gardocki L.: Prawo karne. Wyd. 21. C.H.Beck, Warszawa 2019.
Giżowska-Szarek S.: Przestępstwo bigamii. „Prokuratura i Prawo” 2005, nr 12, s. 72–85.
Gołębiowski K., Strzebniczyk J.: Ustanie małżeństwa. W: Zarys prawa cywilnego. Red. E. Gniewek, P. Machnikowski. Wyd. 4. C.H.Beck, Warszawa 2021, s. 595–598.
Gromek K.: Komentarz do art. 13 k.r.o. W: Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz. Red. K. Gromek. Wyd. 7. C.H.Beck, Warszawa 2020 [Legalis].
Grześkowiak A.: Zagadnienia ogólne. W: Prawo karne. Red. A. Grześkowiak, K. Wiak. Wyd. 7. C.H.Beck, Warszawa 2020, s. 3–57.
Hypś S.: Komentarz do art. 206 k.k. W: Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz do artykułów 117–221. T. 1. Red. M. Królikowski, R. Zawłocki. Wyd. 5. C.H.Beck, Warszawa 2023 [Legalis].
Hypś S.: Komentarz do art. 206 k.k. W: Kodeks karny. Komentarz. Red. A. Grześkowiak, K. Wiak. Wyd. 7. C.H.Beck, Warszawa 2021, s. 1227–1232.
Hypś S.: Małżeństwo monogamiczne jako dobro chronione w polskim prawie karnym. W: Hominum causa omne ius constituum est. Księga jubileuszowa ku czci Prof. Alicji Grześkowiak. Red. A. Dębiński i in. Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2006, s. 213–230.
Hypś S.: Ochrona rodziny w polskim prawie karnym. Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2012.
Hypś S.: Przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece. W: Prawo karne. Red. A. Grześkowiak, K. Wiak. Wyd. 7. C.H.Beck, Warszawa 2020, s. 371–379.
Ignatowicz J., Nazar M.: Prawo rodzinne. Wolters Kluwer, Warszawa 2016.
Jodłowski J., Szewczyk M.: Komentarz do art. 206 k.k. W: Kodeks karny. Część szczególna. T. 2: Komentarz do art. 117–211a. Red. W. Wróbel, A. Zoll. Wyd. 5. Wolters Kluwer, Warszawa 2017, s. 834–852.
Konarska-Wrzosek V., Szewczyk M.: Podmiot czynu zabronionego. W: System prawa karnego. T. 10: Przestępstwa przeciwko dobrom indywidualnym. Red. J. Warylewski. Wyd. 2. C.H.Beck, Warszawa 2016 [Legalis].
Konarska-Wrzosek V., Szewczyk M.: Przedmiot ochrony. W: System prawa karnego. T. 10: Przestępstwa przeciwko dobrom indywidualnym. Red. J. Warylewski. Wyd. 2. C.H.Beck, Warszawa 2016 [Legalis].
Kosonoga J.: Komentarz do art. 206 k.k. W: Kodeks karny. Komentarz. Red. R.A. Stefański. Wyd. 6. C.H.Beck, Warszawa 2023 [Legalis].
Kozłowska P.: Problematyka oszustw matrymonialnych popełnianych za pośrednictwem Internetu. „Problemy Prawa Karnego” 2023, T. 7, nr 1, s. 1–21.
Krajewski R.: Bigamia w prawie polskim i w prawie kanonicznym. Włocławskie Wydawnictwo Diecezjalne, Włocławek 2003.
Krajewski R.: Prawa i obowiązki seksualne małżonków. Studium prawne nad normą i patologią zachowań. Wolters Kluwer, Warszawa 2009.
Lachowski J.: Komentarz do art. 206 k.k. W: Kodeks karny. Komentarz. Red. V. Konarska-Wrzosek. Wyd. 3. Wolters Kluwer, Warszawa 2020, s. 1033–1035.
Lachowski J., Marek A.: Prawo karne. Zarys problematyki. Wyd. 5. Wolters Kluwer, Warszawa 2021.
Makarewicz J.: Kodeks karny z komentarzem. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Lwów 1932.
Marek A.: Funkcje prawa karnego. W: System prawa karnego. T. 1: Zagadnienia ogólne. Red. A. Marek. C.H.Beck, Warszawa 2010, s. 10–21.
Marek A.: Komentarz do art. 206 k.k. W: Kodeks karny. Komentarz. Red. A. Marek. Wyd. 5. Wolters Kluwer, Warszawa 2010, s. 469–470.
Marek A.: Komentarz do kodeksu karnego. Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 2006.
Marek A., Konarska-Wrzosek V.: Prawo karne. Wyd. 12. C.H.Beck, Warszawa 2019.
Markowski A., Pawelec R.: Wielki słownik wyrazów obcych i trudnych. Wydawnictwo Wilga, Warszawa 2001.
Mossakowski W.: Bigamia w dawnej tradycji rzymskiej. W: Contra Leges et Bonos Mores. Przestępstwa obyczajowe w starożytnej Grecji i Rzymie. Red. H. Kowalski, M. Kuryłowicz. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2005, s. 251–261.
Najman B.: Czy zasadna jest penalizacja bigamii? Prawnokarne rozważania w świetle art. 206 k.k. „Kortowski Przegląd Prawniczy” 2015, nr 2, s. 74–78.
Rakoczy T.: Klauzula porządku publicznego a polskie prawo małżeńskie i rodzinne. W: Klauzule porządku publicznego i moralności publicznej. Red. R. Blicharz, M. Delijewski. Wydawnictwo Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa 2019, s. 135–178.
Ratajczak A.: Przestępstwa przeciwko rodzinie, opiece i młodzieży w systemie polskiego prawa karnego. Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1980.
Smyczyński T., Andrzejewski M.: Prawo rodzinne i opiekuńcze. Wyd. 10. C.H.Beck, Warszawa 2020.
Stefański R.A.: Przestępstwo bigamii (art. 206 k.k.). „Prokuratura i Prawo” 1999, nr 10, s. 50–59.
Strzebniczyk J.F.: Prawo rodzinne. Wyd. 5. Wolters Kluwer, Warszawa 2016.
Szczechowicz K.: Prawnokarna ochrona prawidłowego funkcjonowania rodziny. „Studia Prawnoustrojowe” 2019, nr 44, s. 367–380.
Szczepański J.: Elementarne pojęcia socjologii. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1963.
Szwarczyk M.: Komentarz do art. 206 k.k. W: Kodeks karny. Komentarz. Red. T. Bojarski. Wyd. 6. LexisNexis, Warszawa 2013, s. 558–560.
Śliwonik S.: Prawnokarne aspekty rozpijania małoletniego. „Kortowski Przegląd Prawniczy” 2023, nr 3, s. 133–145.
Tobis A.: Główne przestępstwa przeciwko rodzinie. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. A. Mickiewicza, Poznań 1980.
Wąsek A.: Komentarz do art. 206 k.k. W: Kodeks karny. Komentarz do części szczególnej. Red. A. Wąsek. Wyd. 3. C.H.Beck, Warszawa 2006 [Legalis].
Wąsek A., Warylewski J.: Komentarz do art. 206 k.k. W: Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz do artykułów 117–221. T. 1. Red. A. Wąsek, R. Zawłocki. Wyd. 4. C.H.Beck, Warszawa 2010 [Legalis].
Więcek K.: Bigamia w różnych porządkach prawnych. Analiza karnoporównawcza. W: Analiza prawnoporównawcza wybranych typów czynów zabronionych z kodeksu karnego. Red. J. Mucha, J. Skowroński, K. Więcek. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2022, s. 117–126.
Wrzyszcz A.: Przestępstwa bigamii w kodeksach karnych obowiązujących na ziemiach polskich w dobie zaborów. W: Bigamia. Red. M. Mozgawa. Wolters Kluwer, Lublin 2010, s. 56–73.
Zieliński R.: Nierozerwalność małżeństwa – relikt przeszłości czy szansa na sukces? „Warszawskie Studia Pastoralne” 2013, nr 21, s. 225–242.
Akty prawne
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Dz.U. 1997, nr 78, poz. 483 z późn. zm.
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka przyjęta i proklamowana rezolucją Zgromadzenia Ogólnego Organizacji Narodów Zjednoczonych 217A w dniu 10 grudnia 1948 r. https://www.unesco.pl/fileadmin/user_upload/pdf/Powszechna_Deklaracja_Praw_Czlowieka.pdf [dostęp: 22.05.2024].
Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych otwarty do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. Dz.U. 1977, nr 38, poz. 169.
Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych otwarty do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. Dz.U. 1977, nr 38, poz. 167.
Europejska Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 4 listopada 1950 r., w stosunku do Polski weszła w życie 19 stycznia 1993 r. Dz.U. 1993, nr 61, poz. 284.
Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Dz.U. 2020, poz. 1359 z późn. zm.
Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego. Dz.U. 2023, poz. 1550 z późn. zm.
Ustawa z 19 kwietnia 1969 r. – Kodeks karny. Dz.U. 1969, nr 13, poz. 94.
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny. T.j. Dz.U. 2024, poz. 17.
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego. Dz.U. 2022, poz. 1375 z późn. zm.
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 lipca 1932 r. – Kodeks karny. Dz.U. 1932, nr 60, poz. 571 z późn. zm.
Orzecznictwo
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 kwietnia 2001 r. Sygn. K 11/00. OTK ZU, nr 3/2001, poz. 54.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 maja 2001 r. Sygn. P 15/00. OTK ZU, nr 4/2001, poz. 83.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 maja 2004 r. Sygn. K 8/03. OTK ZU, nr 5/A/2004, poz. 37.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 maja 2005 r. K 16/04. OTK Seria A 2005, nr 5, poz. 51.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 12 kwietnia 2011 r. SK 62/08. OTK Seria A 2011, nr 3, poz. 22.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 marca 1936 r. I K 1366/35. OSN 1936, nr 10, poz. 377.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 lutego 1964 r. I CR 996/62. OSNCP, poz. 59.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 listopada 1976 r. V KR 203/75. OSPiKA 1976, nr 10, poz. 187.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 1988 r. I KR 50/88. OSNKW 1988, nr 9–10, poz. 71.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 października 1997 r. I CKN 246/97. LEX nr 668911.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 16 marca 2006 r. II AKa 61/06. LEX nr 191767.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 20 maja 2021 r. I ACa 225/21. LEX nr 3219694.
Źródła internetowe
Bigamia (art. 206). https://statystyka.policja.pl/st/kodeks-karny/przestepstwa-przeciwko-7/63506,Bigamia-art-206.html [dostęp: 22.05.2024].
Monogamia. https://sjp.pl/monogamia [dostęp: 22.05.2024].
Poligamia. https://sjp.pl/poligamia [dostęp: 22.05.2024].
Akademia Kujawsko-Pomorska w Bydgoszczy Polska
https://orcid.org/0000-0002-2027-9454
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
