„Nieziemsko piękna / we wszechświecie rana”. Figura homoseksualisty w wybranych wierszach Tadeusza Różewicza
Abstrakt
Tadeusz Różewicz nie poświęca homoseksualizmowi naczelnego miejsca w swojej twórczości, warto jednak zwrócić uwagę na przewijający się w niej nietypowy model męskości, a zwłaszcza na postaci gejów. Przedmiotem zainteresowania autora będą dwa teksty Różewicza: Zakatrupiony oraz Tate Gallery Shop. W wierszach tych podniosła sztuka sąsiaduje z powszednim brudem i „gównem świata”. Zarysowujący się w utworach kontrast sprowadza problem do cielesności bohaterów i ukazuje ich seksualność jako rodzaj piętna. Nawiązania do estetyki kampowej nieoczekiwanie sąsiadują tu z turpistyczną brzydotą i fizjologią śmierci. Zainteresowanie Różewicza społecznym marginesem, dzięki zastosowanym „popowym” chwytom: technikom fragmentu i montażu, właściwym sztukom plastycznym i wizualnym, nawiązuje do malarskich i filmowych kontekstów wierszy, a także biografii bohaterów tych tekstów: Piera Paola Pasoliniego i Francisa Bacona, skutecznie zwracając uwagę odbiorcy na zajmujące poetę problemy współczesnego świata.
Słowa kluczowe
rana; ciało; homoseksualizm; kamp; estetyka brzydoty
Bibliografia
Bergman D.: Kamp. Tłum. A. Mizerka. W: Kamp. Antologia przekładów. Red. P. Czapliński, A. Mizerka. Kraków 2012, s. 179–191.
Bräunlein J.: Jak kultura Kampu dotarła do Niemiec. Tłum. A. Artwińska, K. Różańska. W: Kamp. Antologia przekładów. Red. P. Czapliński, A. Mizerka. Kraków 2012, s. 429–468.
Broch H.: Kilka uwag na temat kiczu i inne eseje. Tłum. D. Borkowska, J. Garewicz, R. Turczyn. Warszawa 1998.
Cannavò A.: Oriana i Pier Paolo, przyjaźń niemożliwa. W: O. Fallaci: Pasolini. Niewygodny człowiek. Wstęp A. Cannavò. Tłum. J. Ugniewska. Warszawa 2018, s. 5–15.
Cieślak R.: Oko poety. Gdańsk 1999.
Fallaci O.: Pasolini. Niewygodny człowiek. Wstęp A. Cannavò. Tłum. J. Ugniewska. Warszawa 2018.
Ginzburg N.: Od dawna żył już w piekielnej, królewskiej samotności… Tłum. K. Kabatc. „Literatura na Świecie” 1976, nr 2, s. 27–30.
Kierc B.: Pisklę. W: Dorzecze Różewicza. Red. J. Stolarczyk. Wrocław 2011, s. 65–68.
Kleinhans C.: Wyjmowane z kosza. Kamp i polityka parodii. Tłum. K. Szewczyk. W: Kamp. Antologia przekładów. Red. P. Czapliński, A. Mizerka. Kraków 2012, s. 405–428.
Kletowski P.: Pier Paolo Pasolini: twórczość filmowa. Warszawa 2013.
Kletowski P.: Porcille mundi – o „Chlewie”. W: Pasolini: Tak pięknie jest śnić. Red. A. Pitrus. Kraków 2002, s. 74–83.
Kolasińska I.: Misja Jezusa według Piera Paolo Pasoliniego. W: Pasolini: Tak pięknie jest śnić. Red. A. Pitrus. Kraków 2002, s. 31–49.
Kołacka D.: Francis Bacon – etymologia obrazów. „Kwartalnik Artystyczny” 2004, nr 1, s. 72–77.
Kołos S.: Sens śmierci według Pasoliniego. „Kino” 2004, nr 5, s. 57–60.
Liszka A.: Ateista czyta Biblię. Pier Paolo Pasolini między religią a polityką. W: Religia a współczesne stosunki międzynarodowe. Red. B. Bednarczyk, Z. Pasek, P. Stawiński. Kraków 2010, s. 273–284.
Łukasiewicz J.: TR. Kraków 2012.
Majchrowski Z.: Pisarz i jego sobowtór. Rekonesans. W: Autor, podmiot, bohater. Studia. Red. A. Martuszewska, J. Sławiński. Wrocław 1983, s. 47–59.
Marx J.: Adwokat mniejszości seksualnych. W: Idem: Pomiędzy wieżą Babel a wieżą z kości słoniowej. O poezji Tadeusza Różewicza. Wrocław 2008, s. 37–83.
Mikołajewski J.: Rzymska komedia, Czyściec, Pieśń V. Kronika nagłej śmierci. https://wyborcza.pl/magazyn/1,124059,7332859,Rzymska_komedia__Czysciec__Piesn_V.html [dostęp: 1.07.2020].
Młynarczyk K.: Antynomia niepokojów. Francis Bacon w świetle twórczości Tadeusza Różewicza. „Estetyka i Krytyka” 2009, nr 17/18 (2/2009–1/2010), s. 111–127. http://estetykaikrytyka.pl/art/17-18/eik_17-18_9.pd [dostęp: 16.10.2017].
Murri S.: Portret artysty za życia. Pasolini, zaangażowanie i „strach przed pożarciem”. Tłum. M. Salwa. W: P.P. Pasolini: Po ludobójstwie. Eseje o języku, polityce i kinie. Tłum. A. Mętrak, I. Napiórkowska, M. Salwa. Warszawa 2015, s. 363–388.
Osmólska‑Mętrak A.: Pier Paolo Pasolini: samotność proroka. https://lente-magazyn.com/pier-paolo-pasolini-samotnosc-proroka/ [dostęp: 11.12.2020].
Pasierb J.S.: Pasolini. W: Idem: Koziorożec. Warszawa 1988, s. 12.
Pasolini P.P.: Do matki. Tłum. A. Sambor. „Literatura na Świecie” 1976, nr 2, s. 4.
Pasolini P.P.: Ludobójstwo. Tłum. A. Osmólska‑Mętrak. W: P.P. Pasolini: Po ludobójstwie. Eseje o języku, polityce i kinie. Tłum. A. Mętrak, I. Napiórkowska, M. Salwa. Warszawa 2015, s. 287–293.
Pasolini P.P.: Ukrzyżowanie. Tłum. J. Mikołajewski. W: Pasolini: Tak pięknie jest śnić. Red. A. Pitrus. Kraków 2002, s. 112.
Pruszczyński R.: Kicz i kamp. Notatki z rozważań o terminologii. W: Lektury inności. Antologia. Red. M. Dąbrowski, R. Pruszczyński. Warszawa 2007, s. 263–271.
Przybylski R.: Eros i Tanatos: proza Jarosława Iwaszkiewicza 1916–1938. Warszawa 1970.
O implozji poezji. Rozmawiał A. Czerniawski. W: Wbrew sobie. Rozmowy z Tadeuszem Różewiczem. Oprac. J. Stolarczyk. Wrocław 2011, s. 169–172.
Różewicz T.: Utwory zebrane. T. 9: Poezja. 3. Wrocław 2006.
Sękowska E.: Wielkie odkurzanie kina: Skandalista Pasolini. http://esensja.pl/film/publicystyka/tekst.html?id=8406 [dostęp: 1.07.2020].
Sikora T.: Odmieńcy/śmieci. „Kultura Współczesna” 2007, nr 4, s. 45–62.
Sikora T.: To Come: Queer Desire and Social Flesh. „InterAlia” 2011, nr 6. http://interalia.org.pl/pl/artykuly/2011_6/03_to_come_queer_desire_and_social_flesh.htm [dostęp: 11.12.2020].
Sontag S.: Notatki o Kampie. Tłum. W. Wertenstein. W: Kamp. Antologia przekładów. Red. P. Czapliński, A. Mizerka. Kraków 2012, s. 49–67.
Stankowska A.: Ikonoklazm odwrócony. Tadeusz Różewicz w poszukiwaniu form „wewnętrznego obrazu”. W: Tadeusz Różewicz i obrazy. Red. A. Stankowska, M. Śniedziewska, M. Telicki. Poznań 2015, s. 119–144.
Świeściak A.: Obrazy (po) śmierci poezji. W: Tadeusz Różewicz i obrazy. Red. A. Stankowska, M. Śniedziewska, M. Telicki. Poznań 2015, s. 105–117.
Ubertowska A.: Tadeusz Różewicz a literatura niemiecka. Kraków 2001.
Werner M.: Nieznany Pasolini. W: P.P. Pasolini: Po ludobójstwie. Eseje o języku, polityce i kinie. Tłum. A. Mętrak, I. Napiórkowska, M. Salwa. Warszawa 2015, s. V–XIV.
Żukowski T.: Obrazy Chrystusa w twórczości Aleksandra Wata i Tadeusza Różewicza. Warszawa 2013.
Żurowski S.: Skandalista. Pier Paolo Pasolini. http://art.webesteem.pl/14/pasolini.php [dostęp: 1.07.2020].
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).