Legitymizacja dzieci nieślubnych. Praktyki z parafii Groszowice na Górnym Śląsku, obejmującej tereny wyznaniowo mieszane (1819–1870). Mikroanaliza
Abstrakt
Brak oficjalnych statystyk nie oznacza, że niemożliwe jest ustalenie danych na temat legitymizacji nieślubnych dzieci dla XIX-wiecznego Śląska. Uznanie dziecka zapisywane bowiem było w kościelnych księgach metrykalnych. Na studium przypadku została wybrana jedna z katolickich parafii archiprezbiteriatu opolskiego parafia w Groszowicach. Należały doń Grotowice – wieś założona w tzw. okresie kolonizacji fryderycjańskiej, a większość jej mieszkańców stanowili protestanci (członkowie parafii ewangelickiej w Opolu).
Niniejszy tekst koncentruje się przede wszystkim na problemie ustanowieniu stosunku prawnego między dzieckiem nieślubnym a jego biologicznym ojcem. Jako ramy czasowe wybrano lata 1819–1870. Do przeprowadzenia analizy wykorzystano Phytona (metoda agregacyjna, elementy rekonstrukcji rodziny). Z wyjątkiem Grotowic suma nieślubnych narodzin dpowiadała procentowemu rozkładowi liczby mieszkańców poszczególnych wsi w całej populacji parafii. Z 221 tylko 30 zostało zalegalizowanych albo przez legitymizację lub adopcję. Wszystkie adoptowane dzieci urodziły się w protestanckich Grotowicach. Udało się także ustalić rodziny złożone wyłącznie z samotnych rodzin matek, gdzie model samotnego rodzicielstwa był obecny przez co najmniej trzy pokolenia. Zaskakująco nisko wypadła liczba prawnie zmienionego statusu dziecka.
Słowa kluczowe
nieślubne dzieci; wielogeneracyjna nieślubność; legitymizacja; adopcja; protestanci; katolicy; dzieciobójstwo
Bibliografia
Allgemeine Uebersicht des Bisthums Breslau, in seinen Geist- und Weltlichen Behörden im Jahr 1802, [Breslau] [1802].
Archiwum Państwowe w Opolu, Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej w Groszowicach. Taufbuch.
Archiwum Państwowe w Opolu, Sąd Obwodowy w Leśnicy, Testamenty/Amtsgericht Leschnitz, Testamente: Braschke Anton, Pfarrer, gerichtliche Aufbewahrung des Testaments; 1860-1914.
Baumgarten S., Die Entstehung des Unehelichenrechts im Bürgerlichen Gesetzbuch, Köln 2007.
Bąbel A., Jawne paragrafy i ukryte obyczaje. O niektórych zapomnianych realiach w polskiej powieści dziewiętnastowiecznej, „Napis” 17 (2011), s. 197-210.
Braschke, „Amts-Blatt der königlichen Regierung zu Oppeln pro 1846” 31,48.
Brendel S., Handbuch Des Katholischen und Protestantischen Kirchenrechts, Bd. 2,Hamburg 1840.
Busch F.B., Theoretisch-praktische Darstellung der Rechte geschwächter Frauenspersonen gegen ihre Verführer und der unehelichen Kinder gegen ihre Erzeuger: Aus dem Gesichtspunkte des gemeinen bürgerlichen Rechts betrachtet: Nebst einem Anhange enthaltend die hierüber bestehenden Verordnungen... und... Gesetzgebungen, Ilmenau 1828, s. 242.
Carl Wenzel Durich, „Schlesische Provinzialblätter” 7,4 (1788).
Catalogus cleri almae Dioecesis Wratislaviensis sub dictione Serenissimi et Borussorum Regis, Wratislaviae 1828.
Catalogus cleri almae dioecesis Wratislaviensis, complectens ecclesiam cathedralem et ecclesias collegiatas in Silesia, ac in curia animarum existentes presbyteros quibus additi abbates et abbatissae et alli superiores regulares coenobiorum et monasteriorum utriusque sexus, Wratislaviae 1799.
Chronik, „Schlesische Provinzial-Blätter” Bd 98 (1833).
Deutschlands Katholiken!, „Beilage zum Niederrheinischen Kurier”, Freitag, 22 April 1831, s. [1].
Dienstveränderungen, „Schlesische Provinzialblätter” 61,1 (1815).
Düsing C., Das Geschlechtsverhältnis der Geburten in Preuβen, Jena 1890.
Fischer C.F.E., Geographisch-statistisches Handbuch über Schlesien und die Grafschaft Glatz, Vol. 2, Breslau 1818.
Gehrke R., Landtag und Öffentlichkeit: provinzialständischer Parlamentarismus in Schlesien 1825-1845, Köln 2009.
Geisler F.W.D. v, Über Ehesachen und insbesondere Ehescheidungen... uneheliche Vaterschaft, Stuprum und Bordelle: Ein Beitrag zur Revision des Preuß. Allg. Landrechts, Minden 1835.
Gieysztorowa I., Les enfants illégitimes dans une paroisse de Pologne aux dix-septiéme et dix-huitiéme siécles, w: Marriage and Remarriage in Populations of the Past, red. J. Dupâquier, London 1981, s. 429-436.
Glensk U., Historia słabych. Reportaże i życie w dwudziestoleciu (1918-1939), Kraków 2014.
Gładkowski K., Kanzel/ambona. Protestancka wspólnota lokalna na Górnym Śląsku, Olsztyn 2008.
Harms-Ziegler B., Illegitimität und Ehe: Illegitimität als Reflex des Ehediskurses in Preußen im 18. und 19. Jahrhundert, Berlin 1991.
Hartelt K., Ferdinand Piontek (1878-1936). Leben und Wirken eines schlesischen Priesters und Bischofs, Köln 2008.
Heckert A., Handbuch der kirchlichen Gesetzgebung Preuβen für Geistliche, Kirchenpatronete, Verwaltungsbeamte und Juristen, Bd 1, Berlin 1846.
Hinschius P., System des katholischen Kirchenrechtes mit besonderer Rücksicht auf Deutschland, Bd 1, Berlin 1869.
Jacobson H.J., Ueber die gemischten Ehen in Deutschland und besonders in Preußen: nebst einem Anhange, Leipzig 1838.
Janeczek A., Listy dobrego urodzenia i dobrej sławy w procedurze nadawania prawa miejskiego Lwowa w XV wieku, „Klio. Czasopismo Poświęcone Dziejom Polski i Powszechnym” 23,4 (2012), s. 89-116.
Kapuścińska-Kmiecik N., Spór o ustalenie nieślubności córek Witolda Potockiego i Marii z Florkiewiczów w świetle prawa cywilnego obowiązującego w zaborze austriackim, „Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej XIX i XX wieku” 12 (2013), s. 13-25.
Katalog duchowieństwa diecezjalnego i zakonnego na podstawie ksiąg święceń biskupów wrocławskich. 1650–1810/12. Catalogus cleri saecularis regularisque in libris ordinationum
episcoporum. Wratislaviensium occurentis. 1650–1810/12, oprac. S. Jujeczka, H. Gerlic, W. Könighaus, Wrocław 2014.
Kemkes-Grottenthaler A., „Hie tӧfft man kind und der tod wirt gefattet”. Die Übersterblichkeit der unehelich geborener Kinder, w: Kinderwelten: Anthropologie-Geschichte-Kulturvergleich, wyd. K.W. Alt, A. Kemkes-Grottenhalter, Wien 2002, s. 246-261.
Kloch B., Najstarsze parafie Górnego Śląska. Średniowieczna organizacja parafialna Górnego Śląska w diecezji wrocławskiej, Racibórz 2008.
Kuklo C., Demografia Rzeczpospolitej przedrozbiorowej, Warszawa 2009.
Kuklo C., Dzieci nieślubne i podrzutki w warszawskiej parafii św. Krzyża w XVIII wieku, „Roczniki Humanistyczne” 35,2 (1987), s. 305-315.
Kuklo C., Ocena wartości źródłowej rejestrów metrykalnych parafii św. Krzyża w Warszawie w XVIII wieku, „Przeszłość Demograficzna Polski” 18 (1990), s. 205-227.
Marcysiak M., Urodzenia nieślubne w wybranych powiatach północnego Mazowsza w okresie II Rzeczypospolitej na podstawie aktów urodzenia urzędów stanu cywilnego, „Medycyna Nowożytna. Studia nad historią medycyny” 14,1/2 (2007), s. 137-166.
Markgraf H., Die Rechnung über den Peterspfennig im Archidiakonat Oppeln. 1447, Breslau 1892.
Mathiak W., Zwischen Kopfsteuer und Einkommensteuer: die preußische Klassensteuer von 1820, Karlsruhe 1999.
Neubauer W., Das in Deutschland geltende erbrecht mit Ausschluss des Erbrechtes der Ehegatten: das Rechtsverhältnis der unehelichen Kinder, [Berlin] 1890.
Neuling H., Schlesiens ältere Kirchen und kirchliche Stiftungen: nach ihren frühesten urkundlichen Erwähnungen: Ein Beitrag zur schlesischen Kirchengeschichte, Breslau 1884.
Parafia pw. św. Katarzyny w Groszowicach, Acta vom Bau und Reperatur der Kirche-Pfarr und Schul Gebäude, desgleichen Kirchen-Rechnungs-Sachen zu Groschowitz. Państwowe Archiwum w Opolu, Evangelische Kirche Oppeln. Kirchenbuch duplicat 1828-1838.
Pater M., Katolicki ruch polityczny na Śląsku w latach 1848-1871, Wrocław 1967.
Pawiński M., Akta stanu cywilnego w Królestwie Polskim w pierwszej połowie XIX, „Archeion” 104 (2002), s. 203-220.
Personal-Chronik, „Amtsblatt des kӧniglichen Oppelnschen Regierung” 17,25 (1832).
Prucnal D., Dzieci nieślubne w Lublinie w latach 1612-1638 (w świetle ksiąg chrztów parafii pw. Michała Archanioła), w: Rodzina i gospodarstwo domowe na ziemiach polskich w XIV-XX wieku. Struktury demograficzne, społeczne i gospodarcze, red. C. Kuklo, Warszawa 2008, s. 295-314.
Rathsmann A.J., Fragmente aus der Geschichte der Klöster und Stiftungen Schlesiens von ihrer Entstehung bis zur Zeit ihrer Aufhebung im November 1810, Breslau 1811.
Real-Handbuch des Bistums Breslau, Breslau 1929.
Rejman S., Urodzenia nieślubne w Krasnem w latach 1786-1863, „Przeszłość Demograficzna Polski” 27 (2006), s. 7-38.
Renz R., Kobieta w społeczeństwie międzywojennej Kielecczyzny. Dom – praca – aktywność społeczna, Kielce 2008.
Richter A.L., Dove R. W., Lehrbuch des katholischen und evangelischen Kirchenrechts: mit besonderer Rücksicht auf deutsche Zustände, Tauchnitz 1867, s. 493, 549.
Ryguła E.M., Urodzenia pozamałżeńskie w parafii św. Mikołaja w Łące w latach 1664-1914, „Przeszłość Demograficzna Polski” 38,2 (2016), s. 7-33.
Schematismus des Bistums Breslau und seiner Delegatur-Bezirke: für das Jahr 1851.
Schematismus oder Statistik des Bistum Breslau kӧniglich Preuβischen Antheils, [1841], bmw., brw.
Schlesische Musen-Almanach, wyd. Th. Brand, Breslau [1839].
Schramek E.M., Das Kollegiatstift zum hl. Kreuz in Oppeln, Breslau 1915.
Schück T., Oberschlesien. Statistik des Regierungs-Bezirks Oppeln mit besonderer Beziehung auf Landwirthschaft, Bergbau, Hüttenwesen, Gewerbe u. Handel nach amtlichen Quellen von Th. Schück. Mit einen Vorwort v. Dr. v. Viebahn, Vol. 2, Iserloh 1860.
Sierocka-Pośpiech M., Podrzutki i dzieci nieślubne w Starej Warszawie w XVIII wieku (skala zjawiska), w: Nędza i dostatek na ziemiach polskich od średniowiecza po wiek XX, red. J. Sztetyłło, Warszawa 1992, s. 75-84.
Stölzel A., Das Recht der väterlichen Gewalt in Preußen, Berlin 1874.
Szczepaniak-Wiecha I., System opieki nad dzieckiem opuszczonym w Polsce (1900-1939) – wybrane aspekty. Rozwój rodzinnych form opieki, w: Z zagadnień pracy socjalnej w Polsce i w świecie, red. A. Małek, K. S lany, I. S zczepaniak-Wiecha, Kraków 2006, s. 109-119.
Szkutnik P., Nieślubność dzieci w parafii Szadek w okresie Księstwa Warszawskiego, „Przegląd Nauk Historycznych” 12,2 (2013), s. 237-252.
Szukalski P., Urodzenia pozamałżeńskie w Europie Zachodniej, Łódź 2000.
Teleszewska M., Status prawny dzieci nieślubnych na ziemiach polskich w dobie zaborów w świetle Kodeksu Cywilnego Napoleona I, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 67,1 (2014), s. 383-392.
Treskow R. v., Adel in Preußen: Anpassung und Kontinuität einer Familie 1800-1918, „Geschichte und Gesellschaft” 17,3 (1991), s. 344-369.
Triest F., Topographisches Handbuch von Oberschlesien, Vol. 1., Breslau 1865.
Urkundliche Darstellung der Tatsachen, welche der gewaltsamen Wegführung des Hochwürdigsten Freiherrn von Droste, Erzbischofs von Cöln vorausgegangen und gefolgt sind, Regensburg 1838.
Wapiński R., O obyczajowości Polaków przełomu epok, Gdańsk 2006.
Woźniak E., Od dzieci z nieprawego łoża do dzieci nieślubnych, „LingVaria. Language studies. Theoretical Linguistics, Studies of Literature” 12,23 (2017), s. 151-164.
Wójcik M., Kobieta w strukturze społecznej II Rzeczypospolitej, w: A. Nowak, M. Wójcik, Kobieta w rodzinie w II Rzeczypospolitej i współcześnie. Zagadnienia filozoficzne, społeczno-edukacyjne i prawne, Katowice 2000, s. 11-88.
Würzburger E., Zur Statistik der Legitimationen unehelicher Kinder, „Jahrbücher für Nationalökonomie und Statistik” 73,1 (1899), s. 94-98.
Niemieckie Towarzystwo Oświatowe (Opole) Polska
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
