Franciszkańska misja na Bliskim Wschodzie w dobie pandemii
Abstrakt
Artykuł skupia się na działalności Zakonu Franciszkańskiego na terenie Kustodii Ziemi Świętej w czasach epidemii, zarówno w minionych stuleciach, jak i obecnie. W ciągu swej historii Bliski Wschód wielokrotnie był nękany przez epidemie. Stolica Apostolska powierzyła opiekę nad sanktuariami w Ziemi Świętej Braciom Mniejszym, lecz opiekowali się oni również pielgrzymami, potrzebującymi i chorymi. Udzielali wszechstronnej pomocy duchowej i materialnej. Taką samą troskę okazywano miejscowej ludności. Na podstawie źródeł literackich i przekazów pątników można opisać dawne sposoby zmagania się z zagrożeniem epidemicznym. Chodzi o środki duchowe, ale także materialne. Na podstawie źródeł literackich i tras pielgrzymów można opisać sposoby radzenia sobie z zagrożeniem epidemiologicznym. Jest to przede wszystkim kwestia środków konkretnych, ale także duchowych. W okresach zarazy otaczano opieką przedstawicieli wszystkich Kościołów chrześcijańskich (katolickich, prawosławnych i protestanckich) oraz miejscową ludność (muzułmanów i Żydów). Doświadczenie sprawiało, że za jedyny skuteczny sposób zapobiegania epidemiom uważano izolację chorych i podejrzanych o zarażenie. Podobne środki stosowano na całym w świecie walcząc z epidemią COVID-19. Wprowadzane stopniowo restrykcje nie dotyczyły wyłącznie mieszkańców Bliskiego Wschodu. Zaprzestano pielgrzymek i wycieczek, praca duszpasterska i edukacyjna została poważnie ograniczona. Działalność charytatywna i kulturalna zakonników zostały niemal całkowicie sparaliżowane. W trudnym okresie pandemii franciszkańska Kustodia zapewniała materialne i duchowe wsparcie miejscowej ludności, która pozostawała w izolacji i bez żadnego wsparcia. Praktyka stosowana przez franciszkanów w Ziemi Świętej do dziś stanowi bazę doświadczeń, z której można czerpać w trudnych czasach.
Słowa kluczowe
pandemia; COVID-19; Franciszkanie; Bliski Wschód; Kustodia Ziemi Świętej; opieka nad chorymi
Bibliografia
Abu Zayd N.H., Illness and Health, w: Encyclopaedia of the Qur’ān, t. 2, ed. J. Dammen McAuliffe, Leiden–Boston 2002, kol. 501-504.
Adinolfi M., Bruzzone G.B., In Terra Santa con i papi, Casale Monferrato 2000.
Alcarotti F., Del viaggio di Terra santa. De Venetia a Tripoli, di Soria per Mare, et di là per terra a Gierusalemme, per la Città di Damasco, et per le Provintie dell’Iturea, Galilea Superiore, et Inferiore, Samaria, et Giudea, co’l ritorno in Christianità, per via di Costantinopoli. Nova, et reale descrittione divisa in sei libri del M. R. Sig. Gio. Francesco Alcarotti Canonico nella Catedrale della Città di Novara. Datta in luce per
Girolamo Alcarotti Novarese al sereniss. Sig. Ranuccio Farnese duca di Parma, ecc.,
Novara 1596.
Allen P., The „Justinianic” Plague, „Byzantion” 49 (1979), s. 5-20.
Arce A., I Francescani di Terra Santa e la peste, w: V. Corbo, A. Barluzzi, Custodia di Terra Santa 1342-1942. In ricordo del VI Centenario della Costituzione giuridica della Custodia di Terra Santa, Jerusalem 1951, s. 67-72.
Arce A., Los Franciscanos de Tierra Santa en tiempo de peste, w: tenże, Miscelànea de
Tierra Santa: Estudios criticos y documentos (Ex archivis Custodiae Terrae Sanctae 1), Jerusalem 1950, s. 17-250.
Bagatti B., Father Anthony Menzani of Cuna (1650-1729) inventor of „the balm of Jerusalem”, „Franciscan Studies” 5 (1946), s. 350-361.
Baldi D., Enchiridion Locorum Sanctorum. Documenta S. Evangelii Loca Respicientia,
Jerusalem 19823.
Boccaccio G., Dekameron, t. 1, tłum.E. Boyé, Warszawa 1995.
Bonifatius de Ragusa, Liber de perenni cultu Terrae Sanctae, Wenecja 1573.
Briand J., Le Mont Sion Franciscain (Quaderni de „La Terra Santa”), Jerozolima 1973.
Brlek M., La chiesa di San Salvatore. Storia e arte (Supplemento a „La Terra Santa”, Maggio–Giugno 1986), Jerozolima 1986.
Burnicki A., Diariusz drogi odprawionej z Wilna do Warszawy przez... idącego za obedyjencją przełożonych do Jerozolimy, Bibl. Czart., rkps 2263.
Campbell J.K., Dubois M.-J. (wstęp), The Stations of the Cross in Jerusalem, Jerusalem
Cartwright F.F., Niewidoczny wróg. Zarazy i historia, przekł. M. Wyrwas-Wiśniewska,
Warszawa 2005.
Castellani E., Necrologium Almae Custodiae Terrae Sanctae ab Anno 1640 denuo exaratum, Jerusalem 1923.
Cedarmas A., Per la cruna del mondo. Carlo Camucio e Moisé Vita Cafsuto, due pellegrini nella Terra Santa del Settecento (Temi di storia), Milano 2006.
Chateaubriand F.-R., Itinéraire de Paris a Jérusalem, w: Oeuvres complètes, Paris 1859.
Chélini J., Branthomme H., Drogi Boże. Historia pielgrzymek chrześcijańskich, tłum.
E. Sieradzińska, M. Stafiej-Wróblewska, Warszawa 1996.
Chrupcała L.D., Jerozolima. Miasto nadziei. Ostatni etap zbawczej misji Jezusa, Kraków
Clot A., L’Égypte des mamelouks. L’empire des esclaves (1250-1517), Paris 1996.
De Sandoli S., La liberazione pacifica dei Luoghi Santi nel sec. XIV, Jerusalem 1990.
Diarium Terrae Sanctae, t. 3, Jerusalem 1910.
Dols M., The Black Death in the Middle East, Princeton 1977.
Droga Krzyżowa w Jerozolimie, wyd. Fundacja Komisariat Ziemi Świętej, Kraków–Wrocław 1993.
Encyklopedia katolicka, t. 1-20, Lublin 1973–2014.
F. Lucii Ferraris… prompta bibliotheca canonica, juridica, moralis, theologica nec non
ascetica, polemica, rubricistica, historica…: de utroque iure, pontificiis constitutionibus, conciliis, sacrarum congregationum decretis, Sacrae Romanae Rotae decisionibus, ac probatissimis et selectissimis auctoribus…, t. 2, Roma 1784–1790.
Golubovich G., Biblioteca bio-bibliografica della Terra Santa e dell’Oriente francescano, t. 3-5, Firenze 1920–1927.
Golubovich G., Serie cronologica dei reverendissimi superiori di Terra Santa, ossia dei
provinciali, custodi e presidenti della medesima… nuova serie, Jerusalem 1898.
Guarrera B., Covid-19: prière interreligieuse à Jérusalem, https://www.custodia.org/fr/
news/covid-19-priere-interreligieuse-jerusalem [dostęp: 15.05.2023].
Guarrera B., Franciscan Pastors Minister during COVID-19, https://myfranciscan.org
[dostęp: 27.05.2021].
Guarrera B., https://www.custodia.org/en/news/st-anthony-padua-custody-holy-landcelebrates-its-patron-saint [dostęp: 15.05.2023].
Guzzo G.C., Libro d’Oro dei Francescani di Terra Santa, Venezia 1939.
Hitti P.K., Dzieje Arabów, tłum.W. Dembski. M. Skuratowicz. E. Szymański, Warszawa
Hoade E. (tekst łac. i tłum. ang.), Bagatti B. (wstęp i przypisy), Elzearius Horn. Ichnographiae Monumentorum Terrae Sanctae (1724-1744) ( Publications of t he S tudium Biblicum Franciscanum 15), Jerozolima 1962.
https://www.cmc-terrasanta.org [dostęp: 15.05.2023].
https://www.custodia.org [dostęp: 15.05.2023].
https://www.terrasancta.pl [dostęp: 15.05.2023].
https://www.terrasanctamuseum.org [dostęp: 19.05.2021].
https://www.terresainte.net [dostęp: 14.05.2023].
In Terrasanta. Dalla Crociata alla Custodia dei Luoghi Santi, ed. M. Piccirillo, Firenze–
Milano 2000.
Jasiński A.S., Franciszkańska obecność w Ziemi Świętej w kontekście polityki międzynarodowej (1516–1856), „Quaestiones Selectae” 12 (2001), s. 47-60.
Joannis Episcopi Ephesi Syri Monophysitae Commentarii de Beatis Orientalibus et
Historiae Ecclesiasticae Fragmenta, trans. W.J. Van Douwen, J.P.N. Land, Amsterdam
, frg. II E.
Klimas N.S., La cura dei malati e la farmacia dei Frati Minori della Custodia di Terra
Santa a Gerusalemme, „Miscellanea Francescana” 115 (2015), s. 102-146.
L.R., Franciscan Presence in Jerusalem, „Holy Land Magazine” 3 (1983), nr 2, s. 35-41.
Leshem E., Wilder-Smith A., COVID-19 vaccine impact in Israel and a way out of the
pandemic, https://www.thelancet.com [dostęp: 14.05.2023].
Lettera del cardinale Leonardo Sandri ai vescovi di tutto il mondo. Per non girare lo
sguardo, https://www.osservatoreromano.va/it/news/2021-03/quo-058/per-non-girarelo-sguardo.html [dostęp: 14.05.2023].
Linde S.B., Słownik języka polskiego, t. 6: U–Z, [Lwów] 1860, s. 747-748, wersja elektroniczna: https://polona.pl.
Longo P.G., Memorie di Gerusalemme e Sacri Monti in epoca barocca. Vincenzo Fani,
devoti „misteri” e „magnanime imprese” nella sua Relatione del viaggio in Terrasanta
dedicata a Carlo Emanuele I di Savoia (1615–1616), Torino 2010.
Mączak A., Życie codzienne w podróżach po Europie w XVI i XVII wieku, Warszawa 1980.
Malaspina G., La Basilica del Santo Sepolcro al tempo del Covid-19, https://www.custodia.org/it/news/la-basilica-del-santo-sepolcro-al-tempo-del-covid-19-1 [dostęp: 14.05.2023].
Małowist M., Tamerlan i jego czasy, Warszawa 1985.
Mancini I., Cenni storici sulla Custodia di Terra Santa, w: M. Piccirillo (red.), La Custodia di Terra Santa e l’Europa. I rapporti politici e l’attività culturale dei Francescani in Medio Oriente, Roma 1983, s. 15-26.
Mark J.J., Plagues of the Near East 562-1486 CE, https://www.worldhistory.org/article/
/plagues-of-the-near-east-562-1486-ce [dostęp: 13.05.2023].
MCP, Nominacja patriarchy Jerozolimy, https://www.terrasancta.pl/pl/aktualnosci/zobacz/nominacja-patriarchy-jerozolimy [dostęp: 14.05.2023].
Morony M.G., „For Whom Does the Writer Write”. The First Bubonic Plague Pandemic
According to Syriac Sources, w: L.K. Little (ed.), Plague and the End of Antiquity. The
Pandemic of 541–750, Cambridge 2009.
Naphy W., Spicer A., Der Schwarze Tod. Die Pest in Europa, Essen 2006.
Paczkowski M.C., Pielgrzymka modlitwy, „Ziemia Święta” 26 (2020), nr 1, s. 59-60.
Paczkowski M.C., Studium Biblicum Franciscanum w Jerozolimie, „Quaestiones Selectae” 12 (2001), s. 61-76.
Paczkowski M.C., Święci orędownicy, „Ziemia Święta” 26 (2020), nr 1, s. 58-59.
Paczkowski M.C., Szkoły, „Ziemia Święta” 30 (2002), nr 3, s. 44-47.
Paczkowski M.C., Wspólna modlitwa o ustanie epidemii, „Ziemia Święta” 26 (2020), nr
, s. 62.
Palermo A., Monsignor Pizzaballa nominato Patriarca di Gerusalemme dei Latini,
https://www.vaticannews.va/it/vaticano/news/2020-10/monsignor-pizzaballa-nuovo
-patriarca-di-gerusalemme-dei-latini.html [dostęp: 15.05.2023].
Pari A., Solidarité et rencontre en période de Covid, „Terre Sainte” 673 (2021), s. 21-24.
Patton F., Letters to the Franciscan Friars of the Custody of the Holy Land, tekst w tłum. autora wg: https://www.custodia.org/en/news/letters-franciscan-friars-custody-holy-land [dostęp: 15. 05. 2023].
Perry M., List Ministra Generalnego Zakonu Braci Mniejszych na Wielkanoc 2021, https://www.ansa.it/oltretevere/notizie/2021/04/02/covid-francescani-la-notte-oscura-non-e-ancora-finita_3e2b58c6-02d3-4c30-845d-6e3b3ad34393.html [dostęp: 18.05.2023].
Piela A., W cieniu koronawirusa… Historycznie o zarazie i zarazkach, „Poradnik Językowy” 6 (2020), s. 97-105.
Pizzaballa P., Covid-19 Appeal. Urgent Support for Needy Families of the students enrolled at Schools of the Latin Patriarchate in Jordan and Palestine, https://www.lpj.
org/cached_uploads/download/2020/05/19/covidcoronaappeallpj-1589870717.pdf?_
mhk=5fbadf7670d7940387029bb5accc5885eb6206b3c51b8b80b097359e63a66e1c4a
d73aab79a60255243eb8aad800d33 [dostęp: 14.05.2023].
Raszewska-Żurek B., Dawne epidemie w świetle nazw „mór”, „morowe powietrze” i pochodnych – doba staro- i średniopolska, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 34 (2022), s. 243-264.
Rock A., Lo statu quo nei luoghi santi. La questione in generale e due circostanze differenti et emblematiche riguardanti il Cenacolo e la cupola del S. Sepolcro (Quaderni de „La Terra Santa”), Jerozolima 1977.
Ruffie J., Sournia J.C., Historia Epidemii. Od dżumy do AIDS, tłum B. Matusiak, Warszawa 1996.
Runciman S., Dzieje wypraw krzyżowych, tłum. J. Schwakopf, Warszawa 1987.
Saldaňa S., COVID-19 in the Land where Jesus Walked, „Holy Land Review” 14 (2020),
nr 1, s. 32-37.
Sayegh S., Le statu quo des Lieux Saints. Nature juridique et portée internationale (Corona Lateranensis 21), Rzym 1971.
Schauber V., Schindler H.M., Ilustrowany leksykon świętych, tłum. P. Tkaczyk, R. Zajączkowski, Kielce 2003.
Schittny H.R., Balsam Jerozolimski. Monografia leku na rany, tłum. M.J. Petryja, Katowice 2015.
Słotwiński T., Damian M., Święci franciszkańscy na każdy dzień, Wrocław 2003.
Słownik języka polskiego, opr. A. Zdanowicz i in., t. 1-2, Wilno 1861, https://eswil.ijp.pan.pl/index.php.
Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, t. 1-11, Warszawa 1958–1969, https://sjp.pwn.pl/doroszewski.
Stenseth N.C., Infectious Diseases. Plague Through History, „Science” 321 (2008), nr
, s. 773-774.
Stiltingus J., Svyskenus C., Perierus J., Cleus J., Acta Sanctorum Septembris, t. 8,
Parisiis–Romae 1865.
Święta wracają do Ziemi Świętej, „Gość Niedzielny”, 28.03.2021 [wydanie internetowe].
Szteinke A., Polscy Bracia Mniejsi w służbie Ziemi Świętej 1342–1995, Poznań 1999.
Tarchnischvili M., Le grand Lectionnaire de l’Église de Jérusalem (Ve–VIIIe siècle), w:
Corpus Scriptorum Christianorum Orientalium 188-189 [Scriptores Iberii] 188-89),
Lowanium 1959–1960.
The Collected Poems of Theodore Roethke, New York 1966.
Two journeys to Jerusalem, containing first, a strange and true accout [sic] of the travels of two English pilgrims some years since… t o J erusalem, G r. C airo, A lexandria, London 1759.
Un segno della speranza ai tempi di pandemia, „Eco di Terra Santa” (31) 2021 (nuova
serie), nr 2, s. 1, 8-9.
Vaughn J., Rinnovato impegno, nr 17, „Acta Custodiae Terrae Sanctae” 32 (1987), s. 592-601.
Vicario di Aleppo: oltre Covid e sanzioni, http://www.asianews.it/notizie-it [dostęp:
05.2023].
WHO Director-General’s opening remarks at the media briefing on COVID-19, https://
www.who.int/director-general/speeches/detail/who-director-general-s-openingremarks-at-the-media-briefing-on-covid-19---11-march2020 [dostęp: 13.05.2023].
Wielki słownik języka polskiego, https://www.wsjp.pl.
Wiśniowski A., Kustodia Ziemi Świętej, w: Encyklopedia katolicka, t. 10, Lublin, kol.
-276.
Wójcik M., Plaga Justyniana. Cesarstwo wobec epidemii, „Zeszyty Prawnicze UKSW”
/1 (2011), s. 377-401.
World Health Organisation, Weekly epidemiological update on COVID-19 – 11 May 2023, https://www.who.int/publications/m/item/weekly-epidemiological-update-on-covid-19---11-may-2023 [dostęp: 13.05.2023].
Ziegler P., The Black Death, Londyn 1970.
Żal-Kędzior A., Obraz Ziemi Świętej w polskim piśmiennictwie geograficznym i podróżniczym osiemnastego wieku, Toruń 2010.
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Polska
http://orcid.org/0000-0002-4045-2314
Mieczysław (Celestyn) Paczkowski OFM (dr hab., prof. UMK). Ur. 06. 01. 1962. Obecnie zatrudniony w Katedrze Teologii Historycznej WT UMK w Toruniu. Studiował w Jerozolimie i w Rzymie. Publikował m. in. w seriach wydawniczych Studium Biblicum Franciscanum. Jest autorem ponad stu artykułów, współautorem kilku publikacji zbiorowych oraz opracowań popularnych. Publikacje obejmują takie dziedziny jak: patrologia, historia egzegezy (okres patrystyczny), chrześcijańskie wspólnoty na Wschodzie (teologia, historia) i palestynologia. Był wykładowcą teologii Kościołów Wschodnich, patrologii, ekumenizmu i historii egzegezy w Jerozolimie, Rzymie i w Polsce. E-mail:celestyn@umk. pl.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
