Watykan wobec powstania Administracji Apostolskiej na Górnym Śląsku
Abstrakt
Apostolskie Archiwum Watykańskie oraz Archiwum Historyczne Sekretariatu Stanu Stolicy Apostolskiej to wciąż nie w pełni przebadane zasoby, które pomagają odkryć kulisy utworzenia Administracji Apostolskiej na Górnym Śląsku. Odnalezione w nich dokumenty rzucają nowe światło na proces wyboru ks. Augusta Hlonda SDB na pierwszego rządcę tejże administracji, a następnie biskupa Diecezji Śląskiej (Katowickiej). Oprócz dominującej w literaturze przedmiotu narracji, że za nominacją Hlonda stoi jego znajomość z abp. Achille Ratti, nuncjuszem apostolskim w Polsce, który w drodze do Rzymu nieraz zatrzymywał się w Wiedniu, gdzie pracował duszpastersko salezjanin spod Mysłowic, wiele przesłanek wskazuje na to, że również jego kontakty z mons. G.B. Ogno-Serra przysłużyła się temu, by jego osoba była jeszcze lepiej rozpoznawalna w kręgach watykańskich. Nie bez wpływu na tę nominację pozostaje także kategoryczne odrzucenie przez rząd niemiecki jesienią 1922 roku kandydatury ks. Kubiny, oskarżonego o agitację polityczną i propolską działalność.
Słowa kluczowe
Stolica Apostolska; Achille Ratti; Teodor Kubina; Administracja Apostolska na Górnym Śląsku
Bibliografia
Archiwalia
Città del Vaticano, Apostolico Archivio Vaticano, Archivio Segretario di Stato, Rubricellla 671.
Città del Vaticano, Apostolico Archivio Vaticano, Archivio della Nunziatura Apostolica in Varsavia 232.
Città del Vaticano, Apostolico Archivio Vaticano, Archivio della Nunziatura Apostolica in Varsavia 217, fasc. 107.
Città del Vaticano, Apostolico Archivio Vaticano, Archivio della Nunziatura Apostolica in Varsavia 232, fasc. 372.
Città del Vaticano, Apostolico Archivio Vaticano, Archivio della Nunziatura Apostolica in Varsavia 242, fasc. 484.
Città del Vaticano, Archivio Apostolico Vaticano, Archivio della Nunziatura Apostolica in Varsavia 194.
Città del Vaticano, Archivio Apostolico Vaticano, Archivio della Nunziatura Apostolica in Berlino (Nunziatura Pacelli) 42, Mons. Pacelli 1922-1929. Wrocław, teczka 5, cz.1.
Città del Vaticano, Archivio Storico della Segreteria di Stato – Sezione per i Rapporti con gli Stati e le Organizzazioni Internazionali, Archivio degli Affari Ecclesiastici Straordinari, Germania III, anno 1919-1921, Questione Alta Slesia, Prussia occidentale ed orientale, Pos. 1738, Fasc. 911.
Città del Vaticano, Archivio Storico della Segreteria di Stato – Sezione per i Rapporti con gli Stati e le Organizzazioni Internazionali, Archivio degli Affari Ecclesiastici Straordinari, Germania III, Górny Śląsk. Kwestia Górnego Śląska – Prus Zachodnich i Wschodnich, lata 1919-1921, Pos. 1737-1738, Fasc. 910.
Archiwum Archidiecezjalne we Wrocławiu, I A. 25 o. 32.
Źródła
Decretum ex audientia Sanctissimus Dominus Noster z 7 XI 1922, „Acta Apostolicae Sedis” 14 (1922), s. 598.
List Księcia-Biskupa Adolfa Bertrama do duchowieństwa z 24 czerwca 1919 r., „Verordnungen des fürstbischöflichen General-Vikariat-Amtes zu Breslau”, N. 661, Stück X, 1919, Breslau, den 24. Juni, s. 83-85.
Motu proprio L’esperienza storica (wł. Doświadczenie historyczne) zmienił nazwę archiwum z Tajne Archiwum Watykańskie na Apostolskie Archiwum Watykańskie. Zob. „Acta Apostolicae Sedis” 111 (2019), s. 1681-1683.
Protokoły posiedzeń Naczelnej rady Ludowej na Górnym Śląsku. Teksty źródłowe 1921-1922, do druku przygotował E. Długajczyk, Opole 1977.
Opracowania
Bednarski D., Achilles Ratti i jego misja na Śląsku, w: Korfanty i inni... Rok 1918 na Górnym Śląsku, pod red. J. Myszora przy współudziale H. Olszara, Katowice 2018, s. 225-244.
Czapliński M., Wycisło J., Kapica Jan, w: Słownik biograficzny katolickiego duchowieństwa śląskiego, red. M. Patera, Katowice 1996, s. 165-168.
Encyklopedia powstań śląskich, Opole 1982.
Falęcki T., Nuncjatura Apostolska w Monachium wobec plebiscytu górnośląskiego, w: Nie tylko o Korfantym. Jeszcze o powstaniach śląskich i plebiscycie w świetle ostatnich badań, red. Z. Kapała, Bytom 2000, s. 100-113.
Falęcki T., O narodowe oblicze katolickiego życia kościelnego na Górnym Śląsku: Polska – Stolica Apostolska – Niemcy (1919–1922), Kraków 2003.
Gawlina J., Ks. Prymas Hlond jako Biskup śląski, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 3-4 (1952), s. 20-29.
Hauser P., Śląsk między Polską, Czechosłowacją a separatyzmem. Walka Niemiec o utrzymanie prowincji śląskiej w latach 1918-1919, Poznań 1991.
I diari di Achille Ratti, [vol.] II – Nunzio apostolico in Polonia (1919- 1920), red. Gianni Venditti, Città del Vaticano, Archivio Segreto Vaticano 2015, Collectanea Archivi Vaticani 94.
Kopiec J., Myszor J., Główne problemy działalności Kościoła katolickiego na Górnym Śląsku w latach 1918-1925, w: Podział Śląska w 1922 r. Okoliczności i następstwa, red. A. Brożek, T. Kulak, Wrocław 1996, s. 107-124.
Kosiński S., August Hlond 1881-1948, w: Na stolicy prymasowskiej w Gnieźnie i Poznaniu. Szkice o prymasach Polski w okresie niewoli narodowej i w II Rzeczypospolitej, red. F. Lenort, Poznań 1982, s. 319-370.
Kosiński S., Kardynał August Hlond prymas Polski 1881-1948, w: 75 lat działalności salezjanów w Polsce. Księga pamiątkowa, Łódź 1974, s. 193-224.
Kosiński S., Ks. August Hlond na Śląsku. W 60. rocznicę erygowania diecezji katowickiej, „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 18 (1985), s. 7-25.
Kosiński S., Schemat biograficzny kard. Augusta Hlonda, prymasa Polski 1881-1948, „Nasza Przeszłość” 42 (1974), s. 12-18;
Kumor B., Projekty reorganizacji Kościoła polskiego w latach 1918-1925, SSHT 1975, t. 8, s. 157.
Kumor B., Stanowisko biskupa Adama Stefana Sapiehy wobec reorganizacji Kościoła w Polsce i powstania metropolii krakowskiej (1920-1925), w: Księga Sapieżyńska, t. 2, red. J. Wolny, Kraków 1986, s. 27-57.
Mandziuk J., Kapica Jan [Kapitza] (1866-1930), Słownik Polskich Teologów Katolickich, red. H. Wyczawski, t. 6, Warszawa 1983, s. 41-43.
Maroń F., Historia diecezji katowickiej, „Nasza Przeszłość” 44 (1975), s. 9-87.
Musialik W., Kołodziej B., Znad Dunaju do kraju Przemszy. Zmienne obszary posługi księdza Augusta Hlonda, w: Korfanty i inni… Rok 1918 na Górnym Śląsku, pod red. J. Myszora przy współpracy H. Olszara, Katowice 2018, s. 57-66.
Myszor J., Czy na Górnym Śląsku potrzebna była nowa diecezja, w: Biskup August Hlond i jego diecezja, red. J. Myszor, Katowice 2013, s. 11-22.
Myszor J., Kościół na Górnym Śląsku a Stolica Apostolska w latach 1919-1925, w: Lux Romana w Europie Środkowej ze szczególnym uwzględnieniem Śląska, red. A. Barciak, Katowice 2001, s. 320-334.
Myszor J., Udział Naczelnej Rady Ludowej w Katowicach w planach budowy Diecezji Śląskiej (1921-1922), w: Górny Śląsk po podziale w 1922 roku. Co Polska, a co Niemcy dały mieszkańcom tej ziemi?, red. Z. Kapała, W. Lesiuka, M.W. Wanatowicz, t. 1, Bytom 1997, s. 169-190.
Smolka L., Wojciech Walenty, w: Słownik biograficzny katolickiego duchowieństwa śląskiego, red. M. Pater, Katowice 1996, s. 466-467.
Szramek E., Ks. Jan Kapica, życiorys a zarazem fragment historii Górnego Śląska, „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku” 3 (1931), s. 1-85.
Wilk S., Il cardinale August Hlond organizzatore della vita ecclesiastica in Polonia, „Ricerche Storiche Salesiane” XIX (2000), nr 1, s. 75-86.
Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Teologiczny Polska
https://orcid.org/0000-0002-5063-7785
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
