Między inspiracją a naśladownictwem – o tworzywie stylistycznym pielgrzymkowej twórczości Józefa Goja
Abstrakt
W artykule podjęto próbę wskazania źródeł, które wykorzystał Józef Goj, tworząc „Opis pielgrzymki do Ziemi Świętej”, a także zbiór „Pieśni pątniczych ułożonych z widzenia i odwiedzenia (...) miejsców świętych”. Jego teksty, wydane na początku XX wieku, świadczą o różnorodnych inspiracjach niewykształconego autora. Pochodzący z Górnego Śląska pątnik, pełnił prawdopodobnie funkcję tzw. śpiewoka. Choć był obeznany tyko z kulturą ludową, starał się przekraczać jej granice: odwoływał się zarówno do tradycyjnych pieśni dziadowskich, tekstów religijnych, przewodników, jak i do klasyki literatury polskiej – „Quo vadis” Sienkiewicza. Bogactwu źródeł towarzyszyły różne sposoby nawiązania do nich - przytaczanie obszerniejszych fragmentów, cytowanie określonych zdań, fraz i wyrażeń, parafrazowanie, a także naśładowanie języka i stylu pierwowzoru.
Słowa kluczowe
Ziemia Święta; kultura ludowa; pieśni religijne; pielgrzymki; Śląsk
Bibliografia
Źródła
Modlitewniki i śpiewniki
Chadam A., Śpiewnik kalwaryjski, Kalwaria Zebrzydowska 1989.
Chociszewski J., Ołtarzyk polski katolickiego nabożeństwa, Grudziądz 1883.
Gillar R., Zbiór melodyi dla użytku kościelnego i prywatnego, Bytom 1903.
Gillar R., Hoffmann, Śpiewnik dla ludu katolickiego oraz książka do nabożeństwa, Bytom 1895.
Książka katolicka i kancjonał dla pospolitego ludu katolickiego, Opole 1864.
Miarka K., Kantyczki, kolędy i pastorałki w czasie świąt Bożego Narodzenia po domach śpiewane z dodatkiem pieśni przygodnych w ciągu całego roku używanych, Warszawa – Mikołów 1911.
Mioduszewski M.M., Dodatek II i III do Śpiewnika kościelnego z melodyjami, Kraków
Mioduszewski M.M., Śpiewnik kościelny, czyli pieśni nabożne z melodyjami w Kościele katolickim używane, Kraków 1838.
Siedlecki J., Śpiewniczek zawierający pieśni kościelne z melodiami dla użytku młodzieży szkolnej, Kraków 1908.
Skowronek L., Droga do nieba, Racibórz 1905.
Śpiewnik kościelny katolicki: czyli największy podręcznik dla ludu i organistów w kościołach katolickich, cz. 1., Kraków 1903.
Inne
Cinciała A., Przysłowia, przypowieści i ciekawsze zwroty językowe ludu polskiego na
Śląsku w Księstwie Cieszyńskiem, Cieszyn 1885.
Sienkiewicz H., Quo vadis, Warszawa 1896.
Pelczar J.S., Ziemia Święta i Islam, czyli szkice z pielgrzymki do Ziemi Świętej, Lwów
Pielgrzymki Józefa Goja do Ziemi Świętej w 1902 i 1905 roku, red. J. Myszor, Katowice
Wiadomości z najnowszych listów, „Towarzystwo Bożego Grobu” 2 (1869), nr 2, s. 53-54.
Wspomnienie z pielgrzymki odbytej do Ziemi Świętej, „Towarzystwo Bożego Grobu”
(1869), nr 2, s. 27-42.
Strony internetowe
Chrześcijanie katolicy, proszę posłuchajcie, https://soundcloud.com/pie-ni-do-mierci/adampol-chrze-scijanie-katolicy-prosze-posluchajcie.
Responsorium do świętego Antoniego z Padwy, ttps://mszeswiete.pl/modlitewnik/
responsorium-do-sw-antoniego-z-padwy/56.
Opracowania
Bednorz Z., Dyszlem i parą. Z dziejów polskiej literatury podróżniczej na Górnym Śląsku, Opole 1978.
Breviarium kanonu kultury, oprac. P. Milcarek, Warszawa 2022.
Cennik pieśni odpustowych, książek do nabożeństwa oraz broszurków religijnych i do zabawy, Niemieckie Piekary [1900].
Dylus D., Szata językowa tekstów Józefa Goja, w: Pielgrzymki Józefa Goja do Ziemi Świętej w 1902 i 1905 roku, red. J. Myszor, Katowice 2023, s. 181-197.
Górecki J., Pielgrzymki na Górnym Śląsku w latach 1869-1914, Katowice 1994.
Grochowski P., Dziady. Rzecz o wędrownych śpiewakach i ich pieśniach, Toruń 2009.
Grochowski P., Polskie pieśni pielgrzymkowe i kalwaryjskie, „Łódzkie Studia Etnograficzne” 55 (2016), s. 23-45.
Magiera A., Książka polska w repertuarze oficyn wydawniczych rejencji opolskiej, Katowice 2002.
Masłowska E., Epika dziadowska jako religijny tekst kultury ludowej w Polsce na tle słowiańskim, „Forum Lingwistyczne” 11 (2023), nr 1, s. 1-31.
Myszor J., wstęp do: Pielgrzymki Józefa Goja do Ziemi Świętej w 1902 i 1905 roku, red. J. Myszor, Katowice 2023, s. 9-32.
Reginek A., Uwagi na temat pieśni pątniczych do Ziemi Świętej we wspomnieniach Józefa Goja, w: Pielgrzymki Józefa Goja do Ziemi Świętej w 1902 i 1905 roku, red. J. Myszor, Katowice 2023, s. 199-208.
Slavický T., Nápěvy kramářských písní a jejich stylové vrstvy, https://www.phil.muni.cz/media/3172642/napevy-prezentace.
Strychacz-Bogacz K., Ludowa recepcja przypowieści o Dobrym Pasterzu w przekazach pieśni i żywej tradycji „Chrześcijanie katolicy proszę posłuchajcie”, „Roczniki Humanistyczne” 17 (2019), z. 12, s. 141-154.
Żywulski Ł., Po czcionce do książki. Śladami Teodora Heneczka, Piekary Śląskie 2018.
VI LO im. Jana Długosza Polska
https://orcid.org/0000-0003-3084-3124
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
