Potrzeba tłumacza
Abstrakt
Z oryginalnych wierszy wstępu do drugiej części Orestei Ajschylosa zachowało się jedynie 21. W tłumaczeniu Jana Kasprowicza natomiast passus ten liczy aż 46 wersów. W pracy nad przekładem tego największego dla modernistycznego poety tragediopisarza korzystał on z edycji i translacji wybitnego niemieckiego badacza — Ulricha Wilamowitz-Moellendorffa. Niniejszy artykuł jest próbą przyjrzenia się polskiemu przekładowi właśnie w kontekście niemieckiego tłumaczenia, ponieważ dopiero porównując mikrocząstki polskiej i niemieckiej wersji, dostrzeżemy różnice i kierunki interpretacji obu. Jakkolwiek bez wątpienia mamy tu do czynienia z przekładem, to jednak pozostawiony indywidualny ślad wielkiego polskiego poety, każe nam się po raz kolejny zastanowić nad wielowymiarowym i podlegającym różnym wpływom procesem tłumaczenia, który niejednokrotnie sam wymaga wytłumaczenia.
Słowa kluczowe
Jan Kasprowicz; Ulrich von Wilamowitz-Moellendorff; Ajschylos; Oresteja; przekład
Bibliografia
Abramowiczówna Z., red., 1958—1966: Słownik grecko-polski. Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Aeschylos, 1816. Agamemnon. W. von Humbold, tłum. Leipzig, bei G. Fleischer dem Jüngern.
Aeschylus, 1859. Tragoediae. J.G. Hermannus. Berlin, Apud Weidmannos.
Aeschylus, 1891: Tragoediae. H. Weil, red. Lipsiae, In aedibus B.G. Teubneri.
Aeschylus, 1914: Tragoediae. U. de Wilamowitz-Moellendorff, red. Berlin, Apud Weidmannos.
Aischylos, 1842. Werke. J.G. Droysen, tłum. Berlin, bei G. Bethge.
Aischylos, 1885: Agamemnon. U. von Wilamowitz-Moellendorff, red., tłum. Berlin, Weidmannsche Buchhandlung.
Aischylos, 1896: Das Opfer am Grabe. U. von Wilamowitz-Moellendorff, red., tłum. Berlin, Weidmannsche Buchhandlung.
Aischylos, 1900: Orestie. W: Griechische Tragoedien. Zweiter Band. U. von Wilamowitz-Moellendorff, tłum. Berlin, Weidmannsche Buchhandlung.
Aischylos, 1952: Tragedie. S. Srebrny, tłum. Kraków, PIW.
Ajschylos, 1908: Dzieje Orestesa. J. Kasprowicz, tłum. Lwów, Nakładem Towarzystwa Wydawniczego.
Ajschylos, 1921: Prometeusz skowany. J. Kasprowicz, tłum. Kraków, Nakładem Krakowskiej Spółki Wydawniczej.
Ajschylos, 2016: Tragedie. T. 2. R.R. Chodkowski, tłum. Lublin, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Axer J., 2005: Teksty tragików greckich jako scenariusze. W: H. Podbielski, red.: Literatura Grecji starożytnej. Cz. 1: Epika — Liryka — Dramat. Lublin, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, s. 647—668.
Batchelor K., 2018: Translation and Paratexts. London, New York, Routledge.
Bibik B., 2016: Podsłuchać tajemnicę poety… Ajschylos i reminiscencje ajschylejskie w twórczości Jana Kasprowicza. „Collectanea Philologica”, nr 19, s. 105—116.
Bibik B., 2016: Translatoris vestigia. Projekcje inscenizacyjne polskich tłumaczy Orestei Ajschylosa. Toruń, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Birkenmajer J., 1925: Kasprowicz jako tłumacz tragików greckich. „Myśl Narodowa”, nr 13, s. 196—198.
Brzostowska-Tereszkiewicz T., 2011: Wczesnomodernistyczna krytyka przekładu (w Polsce). W: P. Fast, A. Car, W.M. Osadnik, red.: Historyczne oblicza przekładu. Katowice, Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, s. 35—49.
Brzostowska-Tereszkiewicz T., 2014: Przekład udomowiony w kulturze polskiej wczesnego modernizmu. „Między Oryginałem a Przekładem”, t. 26, s. 101—115.
Brzostowska-Tereszkiewicz T., 2016: Modernist Translation. An Eastern European Perspective. Models, Semantics, Functions. Frankfurt am Main, Peter Lang.
Brzozowski S., 1966: Teatr krakowski. W: I. Sławińska: Myśl teatralna Młodej Polski. Antologia. Warszawa, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, s. 199—206.
Chodkowski R., 1975: Funkcja obrazów scenicznych w tragediach Ajschylosa. Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Eschylos, 1873. Tragedye. Z. Węclewski, tłum. Poznań, Nakładem Biblioteki Kórnickiej.
Eschylos, 1895. Tragedye. K. Kaszewski, tłum. Warszawa, Nakład i druk S. Lewentala.
Lesky A., 2006: Tragedia grecka. M. Weiner, tłum. Kraków, Homini.
Loth R., 1994: Jan Kasprowicz. Wrocław, Warszawa, Kraków, Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Kasprowicz J., 1930: O Sienkiewiczu (recenzje i przedmowy). W: J. Kasprowicz: Dzieła. T. 20. Kraków, Wydał Wojciech Meisels, s. 109—119.
Kasprowicz J., 1931: Przekłady. T. 1—15. Kraków, Wydał Wojciech Meisels.
Kasprowiczowa M., 1958: Dziennik. Warszawa, Instytut Wydawniczy PAX.
Miciński T., 1966: Teatr-Świątynia. W: I. Sławińska: Myśl teatralna Młodej Polski. Antologia. Warszawa, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, s. 194—198.
Ortwin O., 1966a: O teatrze tragicznym. W: I. Sławińska: Myśl teatralna Młodej Polski. Antologia. Warszawa, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, s. 173—191.
Ortwin O., 1966b: Utopie o dramacie. W: I. Sławińska: Myśl teatralna Młodej Polski. Antologia. Warszawa, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, s. 165—172.
Parandowski J., 1927: Przekłady klasyczne Jana Kasprowicza. „Kwartalnik Klasyczny”, z. 1, s. 33—35.
Parandowski J., 1949: Mowa przy wręczaniu nagrody P.E.N. Clubu Stefanowi Srebrnemu 5.IX.1949. „Meander”, t. 4, z. 8, s. 357—359.
Rydel L., 1966: Teatr wiejski przyszłości. W: I. Sławińska: Myśl teatralna Młodej Polski. Antologia. Warszawa, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, s. 137—161.
Schiller L., 1966: List do Craiga. W: I. Sławińska: Myśl teatralna Młodej Polski. Antologia. Warszawa, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, s. 207—209.
Siedlecki F., 1966: O sztuce scenicznej. W: I. Sławińska: Myśl teatralna Młodej Polski. Antologia. Warszawa, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, s. 330—337.
Skwara E., 2004: Skąd się biorą didaskalia w przekładach dramatów antycznych? Exemplum: Asinaria Plauta w tłumaczeniu Ewy Skwary. „Symbolae Philologorum Posnaniensium Graecae et Latinae”, nr 16, s. 67—76.
Skwara E., 2008: Spektakl zaklęty w tekście. Wizja antycznego przedstawienia „Captivi” Plauta. W: J. Olko, red.: Obrzęd, teatr, ceremoniał w dawnych kulturach. Warszawa, OBTA, Wydawnictwo DiG, s. 243—260.
Szujski J., 1887: Dzieła. Kraków, Czas.
Taplin O., 2004: Tragedia grecka w działaniu. A. Wojtasik, tłum. Kraków, Homini.
Walton J.M., 2015: The Greek Sense of Theatre. Tragedy and Comedy Reviewed. London, New York, Routledge.
Wasilewski Z., ca 1923: Jan Kasprowicz. Zarys wizerunku. Warszawa, Kraków, Lublin, Łódź, Poznań, Wilno, Zakopane, Nakładem Gebethnera i Wolffa.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
