Trzynasty numer czasopisma stanowi kontynuację tematyki podjętej w numerze jedenastym zatytułowanym "Modernizm w przekładzie" oraz w numerze dwunastym zatytułowanym  "Od (prze)milczenia do dialogu. Przekłady literatur słowiańskich w latach 1990—2020".

W 12. tomie czasopisma pt. „Od (prze)milczenia do dialogu. Przekłady literatur słowiańskich w latach 1990—2020”, przyglądamy się bliżej trzem ostatnim dekadom produkcji translatorycznej na obszarze południowej i zachodniej Słowiańszczyzny. Artykuły zebrane w tym numerze biorą pod uwagę przemiany zachodzące w kulturze, zmieniające się perspektywy translacji i translatologii, odbioru przekładu, a także funkcjonowania rynku wydawniczego. Szczegółowa tematyka obejmuje refleksje nad zagadnieniami: wyborów translatorskich w kręgu literatur słowiańskich w latach 1990—2020, recepcji literatur słowiańskich w  wymienionym okresie, obecności i nieobecności przekładów literatur słowiańskich w innych krajach słowiańskich i niesłowiańskich, roli tłumaczy w dialogu międzykulturowym, wypaczania lub objaśniania obrazu kultury, języka, literatury w kontekście słowiańskim. Poruszane są też kwestie związane z problematyką obiegu wydawniczego czy instytucjonalnego wsparcia dla inicjatyw przekładowych w obrębie Słowiańszczyzny. Autorzy artykułów rozpatrują minione i współczesne problemy procesu przekładu, zastanawiając się nad możliwościami, jakie daje międzykulturowy dialog, nad warunkami jego pełnego zaistnienia, a w niektórych przypadkach nad przyczynami jego braku. Interesuje ich obraz drugiej kultury, często ograniczony lub powierzchowny. Wskazują na dysproporcje ilościowe i jakościowe w obecności przekładów z literatur słowiańskich w różnych krajach Słowiańszczyzny. Pokazują, że literacka obecność w przestrzeni innego kraju/języka/kultury może być uwarunkowana trendami lub wymogami rynku wydawniczego. Zamysł głównej części tomu opiera się na zaprezentowaniu artykułów, które w sposób panoramiczny przedstawiają przekłady literatur słowiańskich w danym okresie, z uwzględnieniem współczesnej perspektywy kulturowej, funkcjonalnego aspektu przekładu literackiego (m.in. jako elementu kultury docelowej), polityki przekładu i rynku wydawniczego. W części Varia prezentujemy ponadto prace wykraczające poza główną tematykę numeru, podejmujące problem przekładu dialektu i języków peryferyjnych. Numer zamykają zestawienia bibliograficzne przekładów literatur słowiańskich w latach 2019-2020.

Tom zawiera artykuły przekładoznawców, literaturoznawców i komparatystów zainteresowanych problematyką modernistycznego przekładu literackiego w kulturach słowiańskich. Historyczny materiał porównawczy stanowią zarówno przekłady poetyckie, prozatorskie, dramatyczne, jak i filozoficzne, powstałe na gruncie  modernizmów: polskiego, rosyjskiego, ukraińskiego,  czeskiego, chorwackiego, serbskiego, słoweńskiego i litewskiego. Rozważania o tłumaczeniach w literaturach słowiańskich potwierdzają, że paradygmat translatorskiej nowoczesności obejmuje zjawiska nie tylko różnorodne i odmienne, ale nawet zasadniczo przeciwstawne i wykluczające się, jak tradycjonalizm  w słowackiej praktyce przekładowej w dobie tzw. normalizacji po 1968 roku, przekładowy eksperymentalizm z okresu drugiej fali czeskiej awangardy lub, przykładowo, wysoki, „ocalający” humanizm poetyckich tłumaczeń Tomasa Venclovy. Przekład ujmowany jest jako modus aktywności twórczej, manifestacja modernistycznej wrażliwości artystycznej i samoświadomości kulturowej, integralna część modernistycznego programu odnowy literatury, stymulator ewolucji „mniejszych literatur” narodowych, a także narzędzie transmisji imperatywu inwencyjności oraz nowoczesnych idei antropologicznych i społecznych. Tom jest adresowany do teoretyków, historyków, krytyków i praktyków przekładu artystycznego.  

BIBLIOGRAFIA PRZEKŁADÓW LITERATUR SŁOWIAŃSKICH (2018)

Tom 10 część 2 stanowi kolejną,  dziesiątą  już,  prezentację  bibliografii  przekładów  literatur  słowiańskich:  bułgarskiej,  chorwackiej,  czeskiej, macedońskiej, serbskiej, słowackiej i słoweńskiej na język polski oraz literatury  polskiej  na  języki:  bułgarski,  chorwacki,  czeski,  macedoński,  serbski, słowacki i słoweński. Przybliża publikacje wydane zwłaszcza w 2018 roku, ale nie tylko. Zarówno zestawienia bibliograficzne, jak i towarzyszące im komentarze, po raz kolejny potwierdzają, że tłumaczenia z języków słowiańskich są ważne, wciąż powstają, cieszą się zainteresowaniem czytelników, krytyków i badaczy, ale też charakteryzują się właściwą sobie dynamiką i poddane są odmiennym tendencjom niż tłumaczenia z  języka  hipercentrowego,  za  jaki  uznany  został  język  angielski,  czy  języków  centrowych (francuski, niemiecki). W artykułach autorzy próbują nakreślić sytuację przekładów południowo- i zachodniosłowiańskich w zmieniających się warunkach społecznych i koniunkturalnych, wskazać trajektorie recepcji tych literatur w sekundarnym kręgu odbiorczym, dynamikę wzajemnych kontaktów między  Słowianami  zachodnimi  i  południowymi  oraz  czynniki,  które  na  nią  wpływają. W numerze m.in. o: recepcji przekładów; rolach, pasjach poznawczych, wyborach tłumaczy; wydaniach wielojęzycznych; przekładzie gonzo; przekładzie neologizmów i archaizmów; przypisach tłumacza; przekładzie dramatu i jego potencjału inscenizacyjnego; politycznym kontekście przekładu. A także o tłumaczeniach utworów m.in. Georgiego Gospodinowa, Doroty Jagić, Draga Jančara, Stanisława Lema, Czesława Miłosza, Ziemowita Szczerka, Olgi Tokarczuk. Tom adresowany jest do literaturoznawców, przekładoznawców oraz komparatystów (naukowców, krytyków, studentów).

PRZEKŁAD I PERYFERIE

W części pierwszej dziesiątego tomu publikujemy artykuły, które stanowią rezultat konferencji zatytułowanej „Peryferie i przekład”, zorganizowanej w dniach 11—13 października 2018 roku w Ustroniu. Zainteresowanie kategorią peryferyjności z jednej strony stanowi konsekwencję ponowoczesnego kryzysu wielkich narracji, z drugiej strony ma wymiar uniwersalny, ponieważ zjawiska peryferyjne (nieeksploatowane lub niedostrzeżone w kulturze) w każdej epoce przyciągały pisarzy i artystów. Autorzy prezentowanych artykułów tytułowy problem rozpatrują z wielu perspektyw i stanowisk badawczych, opierając się na zróżnicowanym materiale językowym. Wśród podejmowanych tematów znalazły się takie kwestie, jak: eksperyment w przekładzie; przekład jednego ze słowackich dialektów na standard językowy; dokonywane za pośrednictwem języka polskiego przekłady literatury angielskiej i literatury rosyjskiej na regionalny język kaszubski; problem polskiej recepcji literatury staroserbskiej; możliwość przekładu na język trzeci swoistego dialogu, jaki prowadzą ze sobą kanadyjscy poeci: francusko- i anglojęzyczny; problem potencjalnego przekładu literatury wyobrażonej z języka polskiego na język angielski; w dwóch odległych czasowo i przestrzennie przypadkach relacje między twórczością przekładową i twórczością własną; przekład powieści gejowskiej czy figury retorycznej onomatopei; problem literatury mniejszościowej oraz „literatury z kulturalnych peryferii”, która trafiła na salony; polska recepcja czeskiej myśli strukturalistycznej; przekład jako forma promocji oraz sytuacja, kiedy błędny przekład okazuje się sukcesem. Wśród autorów dzieł, których przekłady stały się tematami poszczególnych artykułów, znaleźli się między innymi (niektórzy z nich występują w podwójnej roli — autora dzieła oryginalnego i autora dzieła tłumaczonego): Adam Mickiewicz, Wisława Szymborska, Julian Tuwim, Michał Witkowski, Robert J. Szmidt, Jan Mukařovský, Bohumil Hrabal, Milan Kundera, August Šenoa, Herta Müller, Jozef Kolarčik-Frantický, Edward D. Blodgett, Jacques Brault, Brina Švigelj-Mérat, a wśród tłumaczy: Julia Hartwig, August Šenoa, Stanisław Barańczak, Clare Cavanagh, Susan Bassnett, Piotr Kuhiwczak, Andrij Bondar, Jasmin Novljaković, Enes Kišević, Maria Dąbrowska-Partyka, Aleksander E. Naumow, Radka Denemarková.

TRANSLATION AND PERIPHERIES

In Volume 10, Part 1, we publish articles collected from the conference “Peripheries and Translation”, held in Ustroń from 11 to 13 October, 2018. Interest in the category of peripherality is, on the one hand, a consequence of the postmodern crisis of grand narratives; on the other, it has a certain amount of ubiquity, because peripheral phenomena (left unexplored or unperceived in culture) have attracted writers and artists of every epoch. The authors of the articles here examine the problem from a number of perspectives and research positions, and the material under scrutiny is varied in terms of language. Among the topics they address are: experiment in translation; translation from one of the Slovakian dialects into the standard language; Polish-mediated translations of English and Russian literatures into the regional language of Kashubian; the problem of the Polish reception of Old Serbian literature; the possibility of translating into a third language the peculiar dialogue among Canadian poets in French and English; the potential of translating creative literature from Polish into English; relationships between a writer’s own work and translations, drawing from the example of two cases removed from each other in time and space; translation of gay novels and the rhetorical figure of the onomatopoeia; the problem of minor literature and of “literature from cultural periphery” which has found its way into literary salons [higher spheres]; Polish reception of Czech structuralist thought; translation as a form of promotion, and what happens when a flawed translation becomes a success. Among the authors (some appearing here in a double role, as author of both the original work and the translation) whose work’s translations have been examined are Adam Mickiewicz, Wisława Szymborska, Julian Tuwim, Michał Witkowski, Robert J. Szmidt, Jan Mukařovský, Bohumil Hrabal, Milan Kundera, August Šenoa, Herta Müller, Jozef Kolarčik-Frantický, Edward D. Blodgett, Jacques Brault, Brina Švigelj-Mérat. Translators under consideration include Julia Hartwig, August Šenoa, Stanisław Barańczak, Clare Cavanagh, Susan Bassnett, Piotr Kuhiwczak, Andrij Bondar, Jasmin Novljaković, Enes Kišević, Maria Dąbrowska-Partyka, Aleksander E. Naumow, Radka Denemarková.

BIBLIOGRAFIA PRZEKŁADÓW LITERATUR SŁOWIAŃSKICH (2017)

Tom 9 część 3 to kolejna już prezentacja bibliografii przekładów literatur: bułgarskiej, chorwackiej, czeskiej, macedońskiej, serbskiej, słowackiej i słoweńskiej na język polski oraz literatury polskiej na języki: bułgarski, chorwacki, czeski, macedoński, serbski, słowacki i słoweński, obejmująca tym razem rok 2017. Bibliografia, od 10 lat przygotowywana przez międzynarodowy zespół badaczy slawistów, daje świadectwo obecności literatur słowiańskich w kulturze polskiej oraz literatury polskiej w poszczególnych krajach słowiańskich, pozwalając spojrzeć na fakty translatorskie z punktu widzenia zmieniającej się sytuacji kulturowej, dostarcza wiedzy na temat komunikacji międzykulturowej, recepcji literatury obcej (słowiańskiej), wzajemnych międzynarodowych kontaktów między Słowianami zachodnimi i południowymi, odzwierciedlając panujące w kulturach i literaturach tendencje. Opracowane w niniejszym tomie przeglądy bibliograficzne uzupełniają artykuły przeglądowe i komentarze, dotyczące przekładów z poszczególnych literatur słowiańskich na język polski oraz literatury polskiej na inne języki słowiańskie, w których autorzy próbują spojrzeć krytycznie i analitycznie na twórczość przekładową, biorąc pod uwagę wzajemne kontakty literackie, potrzeby kultury przyjmującej, a także rolę tłumacza w akcie translacji. Artykuły i komentarze, uzewnętrzniające różnice i podobieństwa między kulturami, określające tendencje ogólnie panujące w sekundarnym horyzoncie, również pole zainteresowań instytucji życia literackiego kultury przyjmującej (wydawnictw, krytyki literackiej, czasopism), połączone z opracowaniami bibliograficznymi, skierowane są do literaturoznawców, przekładoznawców – naukowców, krytyków, slawistów, także studentów. Założeniem czasopisma „Przekłady Literatur Słowiańskich” jest ciągłe poszerzanie obszaru badań oraz budowanie i podtrzymywanie wiedzy na temat ukazujących się współcześnie przekładów literatur słowiańskich, stanowiących ważną przestrzeń komunikacji międzykulturowej.

BIBLIOGRAPHY of TRANSLATIONS of SLAVIC LITERATURES (2017)

Volume 9, Part 3, is another presentation in a series of bibliographies of translations of Bulgarian, Croatian, Czech, Macedonian, Serbian, Slovakian and Slovenian literatures into Polish, and of Polish literature into Bulgarian, Croatian, Czech, Macedonian, Serbian, Slovakian and Slovenian. This issue covers the year 2017. The bibliography, which for the past 10 years has been maintained by an international team of Slavists, is testimony to of the presence of Slavic literatures in Polish culture, and of Polish literature in the different countries Slavic countries. It gives us a look at translation products from the viewpoint of the changing cultural situation, and supplies knowledge about cross-cultural communication; about the reception of foreign (Slavic) literature; and about the mutual international contacts between Western and Southern Slavs, reflecting cultural and literary trends. The bibliographical compilations prepared for this issue are complemented by overview articles and commentaries about translations from the various Slavic literatures into Polish, and of Polish literature into other Slavic languages; the authors try to critically and analytically examine the work of  translators while taking into account mutual literary contacts, the needs of the receiving culture, and the role of the translator in the act of translation. The articles and commentaries, which manifest differences and similarities between cultures, also define the general tendencies in the secondary horizon, as well as the area of interest of the literary life of the receiving culture (publishers, literary criticism, journals). The articles and bibliographic descriptions in this volume are targeted at literary and translation specialists including scholars, critics, Slavists, and students. A fundamental goal of Translation of Slavic Literatures is to continually broaden the scope of research and to build and sustain the knowledge of currently-appearing translations of Slavic literatures, which are to be understood as a significant area of intercultural communication.

Tom 9 część 2 poświęcony jest szeroko rozumianej celowości przekładu i stanowi kontynuację rozważań podjętych w poprzednim numerze czasopisma. W zebranych w nim rozprawach podjęto refleksję nad problemem sprawczości aktorów translacji (tłumaczy i autorów), roli instytucji w procesie przekładu, kwestii recepcji dzieł tłumaczonych oraz celowości tłumaczenia w kontekście badań nad regionalizmem i wielokulturowością. Tom podzielony został na trzy części problemowe. Pierwsza jest poświęcona instytucjonalnemu i recepcyjnemu wymiarowi przekładu (Anna Majkiewicz, Anita Gostomska, Regina Solová). Druga część gromadzi artykuły poświęcone dwóm przenikającym się kompleksom problemowym — zjawiskom regionalizmu i wielokulturowości rozpatrywanym w kontekście przekładu (Karolina Pospiszil, Hanna Makurat-Snuzik, Silvija Borovnik, Jakob Altmann). Natomiast trzecia część prezentowanego tomu poświęcona jest autorowi, który na rozmaite sposoby wpływa na tekst przekładu: zostawiając w tekście oryginału ślady swojej obecności i aktywności, formułując własną „teorię translacji”, czy wreszcie samemu wchodząc w rolę tłumacza (Wojciech Soliński, Joanna Derdowska, Aleksander Gomola, Amela Ljevo-Ovčina). Autorami zamieszczonych w tomie artykułów są badacze przekładu z Polski i zagranicy, a teksty dotyczą zarówno przekładów literatur słowiańskich, jak i niesłowiańskich w ramach rozmaitych języków i etnolektów (angielski, bośniacki, chorwacki, czeski, kaszubski, niemiecki, polski, rosyjski, śląski). Tom adresowany jest do literaturoznawców, przekładoznawców oraz komparatystów (naukowców, krytyków, studentów).

In Volume 9, Part 2, is devoted to the broadly understood problem of the purpose of translation and is a continuation of the previous issue. The collected works consider the problem of the agency of the main actors of translation (as translators and authors), the role of the various institutions in the process of translation, the question of the reception of the translated works, as well as the purpose of translation in the context of regionalism and multiculturalism. The issue has been divided into three problem parts. The first one is devoted to the institutional and receptive dimensions of translation (Anna Majkiewicz, Anita Gostomska, Regina Solová). The second part gathers articles devoted to two interpenetrating complexes of problems - the phenomena of regionalism and multiculturalism considered in the context of translation (Karolina Pospiszil, Hanna Makurat-Snuzik, Silvija Borovnik, Jakob Altmann). Finally, the third part of the presented volume is devoted to the author who influences the text of the translation in various ways: leaving traces of his presence and activity in the original text, formulating his own "translation theory", and finally, becoming an interpreter of his own work (Wojciech Soliński, Joanna Derdowska, AleksanderGomola, Amela Ljevo-Ovčina). The authors of the articles collected in this issue are translation researchers from Poland and abroad, and the works deal with translations of both Slavonic and non-Slavonic literatures within various languages and ethnolects (i.e. English, Croatian, Czech, French, German, Polish, Slovenian, Silesian, Kashubian).  Furthermore, issue 9.2 of the journal „Translations of Slavic Literatures” is dedicated to literary and translation theorists, as well as comparatists (scientists, critics, students).

Tom 9. część 1 czasopisma „Przekłady Literatur Słowiańskich” poświęcony jest szeroko rozumianej celowości przekładu. Zebrane w nim rozprawy udzielają rozmaitych tematycznie i metodologicznie odpowiedzi na sformułowane w tytule tomu pytanie „dlaczego tłumaczymy?”, prezentując praktyczny, teoretyczny i metateoretyczny wymiar refleksji nad translacją. Autorami zamieszczonych w tomie artykułów są badacze przekładu z Polski i zagranicy, a teksty dotyczą zarówno przekładów literatur słowiańskich, jak i niesłowiańskich w ramach rozmaitych języków (angielski, chorwacki, czeski, francuski, niemiecki, polski, rosyjski, słowacki, słoweński, ukraiński, włoski). Tom podzielony został na cztery części problemowe. Pierwsza przedstawia tłumaczenie jako działanie ludyczne, ujmując je jako wyzwanie, zabawę, grę (Bożena Tokarz, Olga Płaszczewska, Monika Gawlak). Druga część poświęcona jest eksperymentom translatorycznym (Tamara Brzostowska-Tereszkiewicz, Aleksandra Małecka, Piotr Marecki, Katarzyna Majdzik, Joanna Warmuzińska-Rogóż), natomiast trzecia przedstawia tłumaczy w roli przedstawicieli (ambasadorów i legislatorów według formuły Jerzego Jarniewicza) kultury oryginału (Marta Skwara, Lucyna Spyrka, Marta Buczek, Dorota Żygadło-Czopnik, Tea Rogić Musa). W ostatniej części przybliżono tematykę przekładów seryjnych (Maria Mocarz-Kleindienst, Andrij Saweneć, Leszek Małczak). Tom adresowany jest do literaturoznawców, przekładoznawców oraz komparatystów (naukowców, krytyków, studentów). 

In Volume 9, Part 1, of the journal „Translations of Slavic Literatures” is devoted to the broadly understood problem of the purpose of translation. The collected works give various thematic and methodological answers to the question formulated in the title of the issue „Why do we translate”?, and they present  practical, theoretical and metatheoretical dimension of the reflection on the translation. The authors of the articles collected in the issue are translation researchers from Poland and abroad, and the works deal with translations of both Slavonic and non-Slavonic literatures within various languages (English, Croatian, Czech, French, German, Polish, Russian, Slovak, Slovenian, Ukrainian, Italian). The issue has been divided into four problem parts. The first one presents translation as a ludic action, expressingit as a challenge, a play or a game (Bożena Tokarz, Olga Płaszczewska, Monika Gawlak). The second part is devoted to the translation experiments (Tamara Brzostowska-Tereszkiewicz, Aleksandra Małecka, Piotr Marecki, Katarzyna Majdzik, Joanna Warmuzińska-Rogóż), while the third presents the translators as the representatives of the original culture  – the ambassadors and legislators according to J. Jarniewicz (Marta Skwara, Lucyna Spyrka, Marta Buczek, Dorota Żygadło-Czopnik, Tea Rogić Musa). In the last part, the problem of serial translations was presented (Maria Mocarz-Kleindienst, Andrij Saweneć, Leszek Małczak). The issue 9.1 of the journal „Translations of Slavic Literatures” is dedicated to the literary and translation theorists, as well as comparatists (scientists, critics, students).

W tomie 8, część 2: Bibliografia przekładów literatur słowiańskich (2016) odnotowano tłumaczenia z literatur: bułgarskiej, chorwackiej, czeskiej, macedońskiej, serbskiej, słowackiej i słoweńskiej na język polski oraz z literatury polskiej na języki: bułgarski, chorwacki, czeski, macedoński, serbski, słowacki i słoweński. Nie wszystkie tłumaczenia zostały omówione w formie komentarzy. Przekłady bułgarsko-polskie i polsko-bułgarskie, czesko-polskie i polsko-czeskie, macedońsko-polskie, serbsko-polskie i polsko-serbskie, słoweńsko-polskie i polsko-słoweńskie za okres dwóch lat (2016—2017) planujemy zaprezentować w kolejnym tomie czasopisma. Komentarze przekładów literatury polskiej w Chorwacji i literatury chorwackiej w Polsce to analizy dotyczące w tej chwili jednych z najbardziej poczytnych i ważnych autorów w obu krajach: Witolda Gombrowicza w Chorwacji, który ze swoją krytyką polskości, jak się wydaje, odkrywany jest na nowo przez chorwackiego czytelnika, oraz Miljenka Jergovicia w Polsce, który jest zdecydowanie najczęściej przekładanym chorwackim pisarzem w ostatnich latach (od 2010 roku ukazało się osiem przekładów jego książek). Ta wyjątkowa pozycja i popularność M. Jergovicia zyskała nowy wymiar. W 2016 roku ukazał się bowiem w Polsce przekład powieści Wilimowski, który był światową premierą wydawniczą tego utworu. W Serbii i w Macedonii literatura polska cieszy się niesłabnącym zainteresowaniem, które po części jest również związane ze zmianą pokoleniową i pojawieniem się nowej generacji tłumaczy literatury polskiej. czesko-polskie i polsko-czeskie oraz słowacko-polskie i polsko-słowackie związki literackie tradycyjnie już należą do najsilniejszych. Komentarz dotyczący przekładów literatury polskiej na Słowacji to ponownie monograficzny artykuł poświęcony tłumaczeniom utworów jednej autorki — Wisławy Szymborskiej. Pokaźny dorobek w zakresie przekładów literatury czeskiej i literatury słowackiej w Polsce pokazuje, że polscy wydawcy i tłumacze (tymi samymi kryteriami kierują się wydawcy przekładów literatury polskiej w krajach południowej i zachodniej Słowiańszczyzny) zainteresowani są przede wszystkim autorami współczesnymi, którzy zdążyli już osiągnąć sukces literacki, potwierdzony w kulturze rodzimej literackimi nagrodami i wyróżnieniami. Autorzy zamieszczonych komentarzy uwzględniają w swoich tekstach instytucjonalne uwarunkowania działalności przekładowej, starając się za ich pomocą znaleźć odpowiedź na pytanie o kryteria wyboru tłumaczonych tekstów.

In Volume 8, Part 2, Bibliography of Translations of Slavic Literatures (2016), we compile translations from Bulgarian, Croatian, Czech, Macedonian, Serbian, Slovakian and Slovenian literatures into Polish, and of Polish literature into Bulgarian, Croatian, Czech, Macedonian, Serbian, Slovakian and Slovenian. Not all of the translations are here discussed in the form of commentary. We plan to present Bulgarian-Polish and Polish-Bulgarian, Czech-Polish and Polish-Czech, Macedonian-Polish, Serbian-Polish and Polish-Serbian, Slovenian-Polish and Polish-Slovenian for the years 2016-2017 in the next volume of the journal. Commentaries on the translations of Polish literature in Croatia and of Croatian literature in Poland consist of analyses of the two authors who at present are the most read and esteemed in each country: in Croatia, Witold Gombrowicz’s critique of Polishness – it would seem – is being discovered anew by the Croatian reader; on the Polish side, we examine Miljenko Jergović, who is without doubt the most commonly translated Croatian author in recent years (eight translations of his books appearing since 2010). The unique position and popularity of Miljenko Jergović reached new heights in 2016, when the publication of the Polish translation of Wiliamowski was also the novel’s world premiere. In Serbia and Macedonia, Polish literature enjoys undiminishing popularity, due in part to the generational change and to the emergence of a new generation of translators of Polish literature. Czech-Polish, Polish-Czech, Slovakian-Polish and Polish-Slovakian literary relations have traditionally been, and remain, robust. The commentary on translations of Polish literature in Slovakia takes the form of a monographic article on the translations of the work of one poet, Wisława Szymborska. The growth of the area of Polish translations of Czech and Slovakian literature shows that Polish publishers and translators (and these are also the criteria followed by publishers of Polish literature in southern and western Slavic countries) are mostly interested in contemporary authors, authors who have already attained literary success, and those whose prominent reputation in their native countries has been confirmed by literary prizes and a high degree of public recognition. The contributors of the commentaries published in this volume consider the institutional conditions of translating and attempt to identify the criteria that determine the choice of texts to be translated.recorded and some of them commented.

Parateksty w odbiorze przekładu

Tom 8. część 1 czasopisma „Przekłady Literatur Słowiańskich” poświęcony jest refleksji na temat paratekstów towarzyszących przekładom literatur słowiańskich, podzielony został na pięć części problemowych eksponujących inny aspekt refleksji o paratekstach w odbiorze przekładu i dotyczy zwłaszcza literatur: amerykańskiej i bośniacko-hercegowińskiej, chorwackiej, czeskiej, polskiej, serbskiej, słowackiej, słoweńskiej, ale także niemieckiej. Artykuły zamieszczone w tomie dotyczą roli i funkcji paratekstów (Izabela Lis-Wielgosz, Bożena Tokarz, Monika Gawlak), czynnej roli perytekstów w dialogu międzykulturowym i w serii przekładowej (Katarzyna Wołek San Sebastian, Małgorzata Filipek, Amela Ljevo-Ovčina, Jakob Altmann), perswazyjnego charakteru wstępów i ich wymiaru ideologicznego (Joanna Królak), sposobów oddziaływania recenzji i obecnej w nich mocy illokucyjnej (Sylwia Sojda), przypisów i zawartych w nich informacji dopełniających lekturę (Robert Grošelj, Weronika Woźnicka, Katarzyna Bednarska, Kamil Szafraniec). Ostatnia cześć tomu dotyczy biografii i listów, traktowanych jako swego rodzaju epiteksty, które być może nie odnoszą się bezpośrednio do przekładanych utworów, ale opisują kontekst, w którym dzieło literackie powstaje (Tea Rogić Musa, Leo Rafolt). Wszystkie teksty, prócz trzech, opublikowane zostały w języku polskim. Artykuł Ameli Ljevo-Ovčiny zamieszczony został w języku bośniackim, Roberta Grošelja w języku słoweńskim, a Tei Rogić Musy w języku chorwackim. Publikacja adresowana jest do badaczy literatur i kultur słowiańskich (w tym polskiej), studentów oraz do wszystkich zainteresowanych wiedzą o kulturach słowiańskich.

The Volume 8, Part 1, of the journal „Translation of Slavic Literatures”, is devoted to reflection on paratexts accompanying translations of Slavonic literatures, divided into five problem parts exposing another aspect of reflection on paratexts in the reception of translation, and concerns in particular literatures: American and Bosnian-Herzegovinian, Croatian, Czech, Polish, Serbian, Slovak, Slovenian, but also German. The articles in the volume concern the role and functions of paratexts (Izabela Lis-Wielgosz, Bożena Tokarz, Monika Gawlak), the active role of peritexts in intercultural dialogue and in the translation series (Katarzyna Wołek San Sebastian, Małgorzata Filipek, Amela Ljevo-Ovčina, Jakob Altmann), persuasive nature of introductions and their ideological dimension (Joanna Królak), ways of influencing of reviews and their current illocutionary force (Sylwia Sojda), footnotes and the information that they complement reading (Robert Grošelj, Weronika Woźnicka, Katarzyna Bednarska, Kamil Szafraniec). The last part of the volume concerns biographies and letters, treated as a kind of epitexts, which may not refer directly to translated works, but describe the context in which a literary work is created (Tea Rogić Musa, Leo Rafolt). All texts, except three, have been published in Polish. The article by Amela Ljevo-Ovčina is in Bosnian, by Robert Grošelj in Slovenian, and by Tea Rogić Musa in Croatian. The publication is addressed to researchers of Slavonic literature and cultures (including Polish), students, and all interested in knowledge about Slavic cultures.

W tomie 7 części 2 odnotowano tłumaczenia, które ukazały się w roku 2015. W zakresie wyboru oryginałów ujawniły się pewne zmiany preferencji w stosunku do lat ubiegłych, mniej lub bardziej uchwytne w poszczególnych parach literatur. W związku z tym autorzy komentarzy przyjęli różne perspektywy oglądu zjawiska: kryterium wyboru oryginału, cel kultury przyjmującej, różnice w zakresie wyborów w ramach par przekładowych i wynikający z tego wzajemny stosunek do własnej i cudzej twórczości, rola inicjatyw wydawniczych oraz tłumacza jako pomostu między dwoma kulturami. W takim podejściu ujawniają się różnice wzajemnych potrzeb między kulturami słowiańskimi, jak również nieznane sobie duże obszary kulturowo-literackie, w celu poznania których podejmowane są próby wyrównania tych wzajemnych braków — między innymi w postulacie zaopatrywania przekładów obszerniejszymi komentarzami lub posłowiami. Dotąd szczególną o to dbałością wykazywali się tłumacze i wydawcy literatury polskiej w Słowenii. Przyjęta przez autorów perspektywa analizy danych bibliograficznych jest jedną z wielu, inspiruje bowiem do wielu innych przemyśleń w zakresie odkrywania słowiańskich odrębności w podobieństwie.

Volume 7, Part 2, compiles translations which appeared in 2015. As far as the criteria for the selection of literary texts are concerned, some changes in patterns of preference have been noted in comparison with previous years, more or less detectable within the individual linguistic-literary pairs (Czech-Polish, etc.) Hence, the contributors of commentaries have assumed different perspectives in their examination of the phenomena: the criterion of the choice of the original work; the aim of the receiving culture; the differences in the scope of choice within the translation pairs and the resulting mutual relationship between the native and foreign literature; and the role of publishing initiatives and of translators as bridges between the two participating cultures. This type of approach reveals differences in the needs of various Slavic cultures as well as large, mutually unknown cultural and literary areas; it also helps to determine efforts which need to be undertaken in order to eliminate the deficiencies in knowledge on both sides of the border, such as – among other things – the postulate that translations should be accompanied by copious commentaries or postscripts. So far, translators and publishers of Polish literature in Slovenia have shown great care in this respect. The approach taken by the contributors, that of the analysis of bibliographical data, is one out of a number of possible methodologies, and it inspires a number of other reflections in the area of discovering Slavic differences alongside similarities.

Tom 7. część 1 poświęcony jest refleksji badaczy i tłumaczy nad przekładem w zakresie literatury i kultury polskiej, słowackiej, słoweńskiej w relacji do literatur chorwackiej, polskiej, serbskiej, słowackiej i słoweńskiej oraz literatur niemieckojęzycznych pogranicza austriacko-słoweńskiego i niemiecko-rumuńskiego. Treść zamieszczonych w nim artykułów tworzy panoramę teoretyczną i historyczną w zakresie dyscypliny, jak również konkretnych praktyk translatorskich. Spojrzenie z tych dwóch perspektyw na jednostkowe rozwiązania tłumaczy lepiej oświetla ich rolę jako pośredników (a czasem inicjatorów stylu i myślenia), decyzje, funkcje i pragmatyczność przekładu. W tym kontekście w tomie skupiono uwagę na takich problemach, jak: dominująca w praktyce i/lub w teorii norma tłumaczenia, określająca poetykę historyczną przekładu; aspekt intertekstualności przekładu, czyli jego istnienie wśród innych utworów tłumaczonych albo w kontekście serii; znajomość oryginału w kręgach artystycznych i intelektualnych kultury przyjmującej oraz wieloaspektowość przekładu artystycznego, związana z jego zapotrzebowaniem rodzimym, a także z preferencjami tłumacza, który może być „ambasadorem” obcości lub jej „legislatorem,” wzbogacając własny warsztat artystyczny i/ lub literaturę docelową. Publikacja adresowana jest do badaczy literatur i kultur słowiańskich (w tym polskiej), studentów oraz do wszystkich zainteresowanych wiedzą o innych kulturach słowiańskich.

In Volume 7, Part 1, is devoted to the reflections of scholars and translators on issues of translation among Polish, Slovakian, and Slovenian literatures in their relation to Croatian, Polish, Serbian and Slovenian literatures, as well as the literatures of the Austrian-Slovenian and German-Romanian borderlands. The content of the articles published in this volume makes up a theoretical and historical panorama, both as concerns translation studies as a discipline and concrete translating strategies and practices. This double perspective on translators’ individual solutions sheds better light on translators’ role as mediators (as well as, occasionally, initiators of styles and modes of thinking); their choices; and the functions and pragmatic values of translation. In this context, this volume focuses on the following problems: the dominance of norms in translation theory and/or practice as a factor determining the historical poetics of translation; the intertextuality of translation, i.e., its presence among other translated texts and in the context of a series; the knowledge of the original text among artistic and intellectual circles within the receiving culture; and the multiple aspects of the artistic translation as related to the native demand. The current volume also considers the preferences of the translator, who may act an “ambassador” or “legislator” of foreignness, enriching his or her own artistic competence and/or the target literature. The publication is addressed to scholars of Slavic literatures and cultures (including Polish); students; and whoever might be interested in broadening their knowledge of Slavic cultures.

Tom 6, część 2 rejestruje tłumaczenia, których ilość i wybór w zakresie autorów i konkretnych utworów charakteryzują potrzeby poznawcze i estetyczne kultur i literatur przyjmujących. Tom ten obejmuje wzajemne związki translatorskie (i nie tylko) między literaturami bułgarską, chorwacką, czeską, macedońską, serbską, słowacką i słoweńską a polską. Różnice i podobieństwa ujawniające się w wyniku transferu językowego stanowiąc wyzwanie dla tłumacza, okazują się kreatywnymi, choć czasem trudnymi relacjami kulturowymi. W ich wyniku powstają nowe związki rozszerzające spektrum poznawcze, emocjonalne i estetyczne w kulturach przyjmujących w kręgach czytelników oraz twórców. Ich rozprzestrzenianie zależy w znacznej mierze od instytucji życia literackiego, kontaktów osobistych autorów i tłumaczy, a także od reklamy i praw rynku. Autorzy komentarzy próbują spojrzeć krytycznie i analitycznie na twórczość przekładową z perspektywy roli tłumacza we wzajemnych kontaktach literackich, potrzeb kultury przyjmującej przez niego reprezentowanej, instytucji uczestniczących (wydawnictwa, nakłady, czasopisma, książki itp.), stopnia trudności tekstu wyjściowego. Obejmują swoją refleksją różne obszary: cały rok, próbując znaleźć jakąś wspólną wykładnię dokonanych wyborów czy zaangażowanych tłumaczy; lub koncentrują się na jednym utworze ze względu na obecność w nim szczególnego problemu translatologicznego. Konfrontacja faktów, jakie przynosi bibliografia z refleksją nad nimi specjalistów pozwala zobaczyć w nich złożoną problematykę związaną z sąsiedztwem, transwersją (a także transgresją), globalizacją i glokalizacją kultur. Kultury słowiańskie, choć poprzez języki można by uznać za spokrewnione, zostały ukształtowane w odmiennym toku dziejowym, wchodząc w kontakt z kulturami niesłowiańskimi. W wyniku procesu historycznego językowe podobieństwo okazuje się złudne, reprezentując różniące się w efekcie odczuwanie rzeczywistości, rozumienie i jej wyrażanie. Krótkie komentarze nie tyle wyjaśniają zawiłości kulturowe, osobowe i artystyczne, ile mają na celu zainspirować czytelnika do współudziału w odkrywaniu słowiańskich odrębności.

In Volume 6, Part 2, we compile translations, the number and selection of which, in terms of concrete authors and works, is determined by the cognitive and aesthetic needs of the receiving cultures and literatures. This volume covers the mutual relationships (chiefly as regards translation) between Bulgarian, Croatian, Czech, Macedonian, Serbian, Slovakian, Slovenian and Polish literatures. The differences and similarities which manifest themselves as a result of linguistic transference, and which pose challenges to translators, are treated as products of creative, albeit occasionally difficult, cultural relationships. They are conducive to new relations that broaden the cognitive, emotional, and aesthetic spectrum in the receiving cultures among circles of readers and writers. Their dissemination depends in great measure on literary institutions, on personal contacts between authors and translators, and on advertising, as well as the laws of the marketplace. The contributors of the commentaries herein attempt to look critically and analytically at translation from the perspective of the translator’s role in maintaining and developing mutual literary contacts; the needs of the receiving culture the translator represents; the participating institutions (publishers, circulations, journals and magazines, books, etc.); and the level of difficulty of the original work. The commentaries cover various areas over the course of the entire year, in an attempt to find a common denominator for the choices made and the translators engaged. They also focus on single works in an attempt to examine in  the presence of a distinct translation issue. The juxtaposition of critical analysis with fact – supplied by the bibliography, along with commentary by specialists – allows us to see in these articles a web of complex, at times problematic relationships between the neighbourhood, transversion (and transgression), globalization, and glocalization of cultures. Slavic cultures, though linguistically related to each other, have been formed in distinct historical processes which involved coming into contact with non-Slavic cultures. In the course of these processes, linguistic affinity turns out to be illusory as it in fact represents practically different modes of experiencing, comprehending, and expressing reality. The aim of the short commentaries in this volume is not so much to explain cultural, personal and artistic complications as to inspire the reader to participate in the exploration of the varieties of Slavic otherness. 

Tom 6, część 1 poświęcony jest wątpliwej wolności decyzji translatorycznych tłumacza, niewytrzymującej konfrontacji z tekstem wyjściowym. Przekład istnieje bowiem jako tekst „związany” nawet jeżeli staje się aktywnym elementem kultury docelowej. Wolność tłumacza sprowadza się do względnej wolności wyboru, przekraczania granic własnej kultury oraz do odkrywania obcej literatury i kultury. Granice jego wolności wyznaczają: intencja tekstu, paradygmat kulturowy, określający sposób myślenia i narzędzia kierujące postrzeganiem i rozumieniem sensu świata, system językowy oraz patronat wraz z instytucjami pośredniczącymi w komunikacji literackiej. Przebiegają one po stronie kultury wyjściowej i po stronie kultury docelowej, dlatego nie można badać przekładu wyłącznie w perspektywie kultury docelowej, ponieważ pogłębia proces niezrozumienia i przeczy chęci porozumienia. Tłumacz, szukając podobieństwa z tym, co rodzime, ograniczony jest przez imperatyw kategoryczny tekstu oryginału. Choć oczywista jest zależność tego, co postrzegamy od subiektywnego punktu widzenia postrzegającego, na który składają się jego wiedza, wrażliwość, wartości preferowane oraz przekonania, przekład uzależniony jest od rzetelności tłumacza, wynikającej z jego kompetencji. Rzetelność odnosi się do tekstu, w którym zawarta jest osoba ludzka, kultura, intencja i artysta. W spełnieniu obowiązku rzetelności pomaga pomysłowość tłumacza na poziomie językowym w sytuacjach braku odpowiednika znaczeniowego, a także w przypadku istnienia odpowiedników niedokładnych. Autorzy artykułów zebranych w niniejszym tomie podejmują sygnalizowane zagadnienia w dwóch kręgach tematycznych: granic wolności tłumacza i ich przekraczania oraz rozumienia przekładu jako naśladowania wzorca, a więc tekstu „związanego” czy „tekstu drugiego stopnia”. Artykuły są uporządkowane w dwóch częściach zatytułowanych: Granice i Naśladowanie. W części pierwszej znalazły się prace, w których omawiane są granice instytucjonalne, myślowe i językowe. Naśladowanie w tłumaczeniu rozumieją autorzy szeroko: jako inspirację artystyczną, jako respektowanie tekstu i kultury wyjściowej w świetle kultury docelowej, w perspektywie metatekstowej, jako zachowanie denotatywno-konotatywnej informacji o kulturze wyjściowej lub trzeciej kulturze oraz w perspektywie odbiorcy kultury docelowej. Autorzy dostrzegając manipulacyjną funkcję patronatu, poetyki i psychosfery obecne w kulturze przyjmującej, badają przekład, nie eliminując oryginału.

Volume 6, Part 1, is devoted to the issue of the questionable freedom of the translator’s decisions and the inability to sustain a prolonged discussion with the translated text. This is due to the fact that the translation exists as a “bound” text even if it becomes an active participant in the target culture. The translator’s freedom exists as a relative freedom of choice, in that a translator may transcend their native culture in the process of the discovery of a foreign literature and culture. The boundaries of the translator’s freedom are set by the following factors: the intention of the original text; cultural paradigms that inform manners of thinking and the mechanisms that enable the perception of the world and the understanding of its meaning; the constraints of, and tools provided by, linguistic systems; and the patronage of institutions that participate in literary communication. These boundaries delimit both the source culture and the target culture, which is why a translation cannot be examined exclusively from the perspective of the target culture. This kind of approach would deepen misunderstanding and oppose the will to reach mutual understanding. The translator, searching for affinities with what is native, is constrained by the categorical imperative of the original text. Even though, obviously, what we see depends on the subjective point of view of the perceiving subject (made up of their knowledge, sensitivity, preferred values, and beliefs), translations depend on the integrity of the translator, which is itself essentially related to the translator’s competence. The idea of integrity also relates to the text, which contains, as it were, the human person, the culture, the intention, and the artist. In fulfilling the duty of integrity, the translator is helped by their linguistic inventiveness in situations where there is no semantic equivalent, and in cases where only imperfect equivalents are available. Contributors to this volume address the above-mentioned issues in two thematic groupings: the boundaries of the translator’s freedom and the crossing of those boundaries; and the understanding of a translation as an imitation of a model, and thus as a “bound” text or a “second level text”. The articles have been arranged into two parts, entitled Boundaries and Imitation. In the first part are found articles which discuss types of boundaries: institutional, mental, and linguistic. The contributors offer a broad understanding of imitation: as artistic inspiration; as respect for the source text and culture from the perspective of the target culture; from a metatextual perspective, as the preservation of denotative and connotative information about the source culture or the third culture; and from the perspective of the receiver of the target culture. Aware of the manipulative function of patronage, poetics and psychosphere present in the receiving culture, the contributors examine translations without ignoring the original text.

Tom 5, część 2 odnotowuje tłumaczenia z jednego roku z literatury bułgarskiej, chorwackiej, czeskiej, macedońskiej, serbskiej, słowackiej i słoweńskiej na język polski oraz z literatury polskiej na wymienione języki. W ten sposób łatwiej jest zapanować nad materiałem, a informacje opracowywane są na bieżąco. Z zestawień bibliograficznych można odczytać wiele o życiu literackim, jego instytucjach wydawniczych i promujących literatury słowiańskie w Bułgarii, Chorwacji, Czechach, Macedonii, w Polsce, Serbii, Słowacji i Słowenii. Dlatego bibliografia została wzbogacona o komentarze, których autorzy opisują zarysowujące się prawidłowości w zakresie recepcji literatury obcej (słowiańskiej) przez Słowian w kontekście jednostkowej kultury, zapotrzebowania na odmienność lub potwierdzenia siebie. Analizując bibliografię przekładów, odnajdują argumenty na temat funkcji kontekstu kultury przyjmującej w transferze oryginału w stosunku do roli i wartości oryginału w systemie kultury wyjściowej. Na podstawie bibliografii przekładów wnioski na ten temat dotyczą przede wszystkim dokonanych wyborów. W niniejszym tomie autorzy komentarzy objęli swoją refleksją nie tylko zgromadzoną w nim bibliografię, lecz okres szerszy, a mianowicie lata 2007–2013, odnosząc się w ten sposób do tomu 4, części 2. W kolejnych tomach komentarze będą dotyczyć aktualnie przedstawionego materiału bibliograficznego. Publikacja adresowana jest do badaczy literatur i kultur słowiańskich (w tym polskiej), studentów oraz do wszystkich zainteresowanych wiedzą na temat innych kultur słowiańskich.

The Volume 5, Part 2 of journal compiles translations of Bulgarian, Croatian, Czech, Macedonian, Serbian, Slovakian, Slovenian literatures into Polish, and of Polish literature into these languages. This strategy makes it easier to survey the material, and to ensure that emerging content is processed without delay. Bibliographical reports provide useful information about the activity of the literary scene, of  publishers, and of other institutions which promote Slavic literatures in Bulgaria, Croatia, the Czech Republic, Macedonia, Poland, Serbia, Slovakia and Slovenia. For this reason the bibliography has been augmented by commentaries in which the contributors describe the emerging patterns in the area of the reception of foreign (Slavic) literature by Slavs in the contexts of the individual cultures in question, as well as of the demand by the respective cultures for both otherness and for self-confirmation. Analysing the bibliography of translations, contributors deliver insights concerning the functions of the contexts of receiving cultures in the process of transferring original texts in their relations to the roles and values of these texts within the systems of source cultures. On the basis of the bibliography of translations, the conclusions arrived at in these areas chiefly concern translators’ choices. In this volume, commentators’ reflections have gone beyond the collected bibliographical entries and have covered a broader period, the years 2007-2013, analysing the content of Volume 4, Part 2. In subsequent volumes, commentaries will be concerned with the bibliographical material presented in the current volumes. The target readers of this publication are scholars of Slavic literatures and cultures (including Polish); students; and whoever might be interested in broadening their knowledge of Slavic cultures.

Tom 5, część 1 poświęcony jest nakładaniu się przestrzeni badań przekładoznawczych i komparatystycznych oraz wzajemnym związkom między przekładem a komparatystyką. Przekład i komparatystyka stały się słowami kluczowymi dla współczesnej kultury, w której dominuje mechanizm transwersalności. Przestrzeń przekładoznawstwa stanowi więc komparatystyka, co prezentują autorzy większości prac zebranych w tym tomie pt. Wzajemne związki między przekładem a komparatystyką. W tym kontekście podejmują zagadnienia miejsca przekładu i przekładoznawstwa w badaniach (Marko Juvan, Bożena Tokarz), metody badań nad przekładem (Martina Ožbot), intertekstualności (Hanna Makurat), postawy hermeneutycznej badacza i tłumacza (Bożena Tokarz, Robert Grošelj, Anita Srebnik, Anna Muszyńska); komparatystyki naukowej (Tea Rogić Musa), sylwetki tłumacza komparatysty w konkretnych przekładach (Anna Muszyńska, Marta Buczek, Małgorzata Filipek, Monika Gawlak), przekładu na pograniczu kultur (Miran Košuta), przekładu wobec literatury światowej (Marko Juvan), kulturowego i językowego trójkąta tłumaczeniowego (Robert Grošelj), refrakcyjności przekładu (Dorota Żygadło), dylematów komparatystyki i przekładu (Leszek Małczak), przekładu jako gatunku literatury rodzimej (Magdalena Pytlak) oraz zagadnienie zjawiska tekstów hybrydowych, jawny przykład usunięcia oryginału z pola widzenia ze względów pragmatycznych (Przemysław Brom). Wszystkie artykuły są poświęcone problematyce przekładowej tekstów literackich z wyjątkiem trzech. W dwóch autorzy skupiają się na tekstach nieliterackich: na słowniku dwujęzycznym (Anita Srebnik) i na tekstach administracyjnych Unii Europejskiej (Przemysław Brom). Jeden jest poświęcony praktyce tłumaczeniowej, z której wynika, że niezależnie od krytyki binaryzmu, podważającej ideę ekwiwalencji, tłumacz poszukuje jej z obowiązku etycznego i poznawczego, mając świadomość jej stopniowalności (Hanna Karpińska). Publikacja adresowana jest do badaczy literatur i kultur słowiańskich (w tym polskiej), studentów oraz do wszystkich zainteresowanych wzajemną wiedzą o innych kulturach słowiańskich.

Volume 5, Part 1, is devoted to the overlapping of areas of translation, comparative studies, and their mutual relationships. Comparative studies and translation have become keywords for contemporary culture, where transversality is the dominant mechanism. Comparative studies thus constitutes the area for translation studies, as demonstrated by most of the authors whose contributions have been collected in this volume, which is entitled Mutual Relations Between Translation and Comparative Studies. In this context, contributors undertake such topics as the place of translation and translation studies in research (Marko Juvan, Bożena Tokarz), the methods of translation research (Martina Ožbot), intertextuality (Hanna Makurat), the hermeneutic attitude of the researcher and the translator (Bożena Tokarz, Robert Grošelj, Anita Srebnik, Anna Muszyńska); scientific translation studies (Tea Rogić Musa), the role of the comparative translator in concrete translations (Anna Muszyńska, Marta Buczek, Małgorzata Filipek, Monika Gawlak), translation on the borderline between cultures (Miran Košuta), translation vis-à-vis world literature (Marko Juvan), the cultural and linguistic translation triangle (Robert Grošelj), the refractivity of translation (Dorota Żygadło), dilemmas in comparative studies and translation (Leszek Małczak), translation as a genre of native literature (Magdalena Pytlak), and the problem of the phenomenon of hybrid texts, an explicit case of the removal of the original from the field of vision for pragmatic reasons (Przemysław Brom). All of the articles are devoted to the subject of the translation of literary texts except three. In two of those, the authors are concerned with non-literary texts: a bilingual dictionary (Anita Srebnik) and administrative texts of the European Union (Przemysław Brom). One article is devoted to translation practice, which shows that – regardless of the criticism of binarism and its questioning of the idea of equivalence – the translator looks for equivalence following moral and cognitive imperatives, fully aware of their gradability (Hanna Karpińska). Target readers of this publication are scholars of Slavic literatures and cultures (including Polish), students, and whoever might be interested in broadening their knowledge of Slavic cultures. 

Tom 4, cz. 2 odnotowuje tłumaczenia z pięciu lat literatur bułgarskiej, chorwackiej, czeskiej, macedońskiej, serbskiej, słowackiej i słoweńskiej na język polski oraz literatury polskiej na języki tych literatur. Dzięki umieszczeniu poszczególnych zestawień w jednym tomie powstał obraz ukazujący stopień wzajemnego zainteresowania sobą Słowian Zachodnich i Południowych. Publikacja adresowana jest do badaczy literatur i kultur słowiańskich (w tym polskiej), studentów oraz do wszystkich zainteresowanych wzajemną wiedzą o innych kulturach słowiańskich.

This volume provides a record of translations of Bulgarian, Croatian, Czech, Macedonian, Serbian, Slovak and Slovenian translation into Polish and Polish literature into the languages ​​of the said literatures of the last five years.

.

Tom 4 część 1 poświęcony jest obecności stereotypów w przekładzie artystycznym. Są to zarówno stereotypy powstałe w wyniku przekładu, jak również rekonstrukcja stereotypów kultury wyjściowej. Stereotypy świadczą o tym, że różne kultury postrzegane są jako osobne monady w świecie wielokulturowym. Od ich rozpoznania przez tłumacza i następnie czytelnika zależy w znacznej mierze interpretacja obrazu bohatera, zbiorowości i jej kultury, mentalności, preferencji światopoglądowych, estetycznych i emocjonalnych, czyli możliwe staje się porozumienie międzykulturowe, sprzyjające odkryciu siebie w obcym i obcego w sobie. Autorzy poszczególnych artykułów badają ich przekład w relacji między literaturami bułgarską, chorwacką, czeską, macedońską, serbską, słowacką, słoweńską i polską, szukając motywacji tkwiącej w nich bariery tłumaczeniowej. O obecności lub krytyce stereotypu w utworze literackim oryginalnym i przetłumaczonym orzeka czytelnik, umieszczając najczęściej jego interpretację w kulturze przyjmującej, w wyniku czego powstają stereotypy odbioru, których działanie społeczne wykracza poza literaturę, ponieważ służy poznaniu i perswazji. Zamieszczone w niniejszym tomie artykuły dotyczą różnych stereotypów i ich przekładów. Autorzy badają przekład tekstów literackich zawierających stereotypy lub/i ich destereotypizację w tłumaczeniach literatury polskiej na języki: czeski, macedoński, słowacki i słoweński oraz literatur bułgarskiej, chorwackiej, czeskiej, serbskiej i słowackiej na język polski. Zostały one uporządkowane ze względu na dominującą problematykę w trzech częściach zatytułowanych kolejno: 1. Rola stereotypów w kulturze, w granicach których osobne zjawisko stanowią: Stereotyp płci i Peryferie kultury; 2. Stereotypy narodowe i 3. typowe, w odbiorze wygenerowane Stereotypy odbioru ze szczególnym uwzględnieniem wartościowania – W kręgu wartościowania. Publikacja adresowana jest do badaczy literatur i kultur słowiańskich (w tym polskiej), studentów oraz do wszystkich zainteresowanych wzajemną wiedzą o innych kulturach słowiańskich.

Volume 4, Part 1, is devoted to the presence of translation stereotypes in artistic translation. Stereotypes, as well as reconstructions of stereotypes from the source culture, arise in a work as a consequence of translation, and testify to the fact that different cultures are perceived as separate monads in a multicultural world. The interpretation of the figure of the protagonist, the community with its culture, the foreign mindset, worldview, aesthetic, and emotional preferences all depend on the translator’s ability to identify stereotypes, which in turn enables successful intercultural communication conducive to the discovery of the other in ourselves and of ourselves in the other. Contributors to this volume examine translations of Bulgarian, Croatian, Czech, Macedonian, Serbian, Slovakian, Slovenian, and Polish literatures, seeking to identify the origins of the translation barriers they contain. It is the reader who passes a critical judgment on the presence of stereotypes in the original literary work and its translation, placing his or her interpretations of them into the receiving culture, which results in the creation of reception stereotypes. The social operation of reception stereotypes transcends literature thanks to its cognitive and persuasive functions. Articles published in this volume address various stereotypes and their translations. Contributors examine the translation of literary texts which contain stereotypes and/or examples of destereotypization in translations of Polish literature into Czech, Macedonian, Slovakian, and Slovenian, and of Bulgarian, Croatian, Czech, Serbian, and Slovakian literatures into Polish. The articles have been arranged by topic into three sections under the following headings: 1. The Role of Stereotypes in Culture (within which they are further differentiated as “gender stereotypes” and “the peripheries of culture”); 2. National Stereotypes; 3. Stereotypes of Reception of the typical varieties, and in particular those which concern valuation, leading to the subtitle, “In the Sphere of Valuation.” The target readers of this publication are scholars of Slavic literatures and cultures (including Polish), students, and whoever might be interested in broadening their knowledge of Slavic cultures.

Tom 1, cz. 4: Bibliografia przekładów literatur słowiańskich (1990-2006), stanowi ostatnią część tomu pierwszego części 1 pt. Wybory translatorskie 1990-2006. Zarejestrowano w nim tłumaczenia z literatury czeskiej, słowackiej i macedońskiej w Polsce oraz odwrotnie, z literatury polskiej na języki czeski, słowacki i macedoński. Na końcu części ostatniej tomu pierwszego, czwartej, zamieszczono indeks autorów i indeks tłumaczy do wszystkich części bibliograficznych tomu pierwszego po to, by ułatwić czytelnikowi korzystanie z bibliografii oraz ułatwić wyciąganie wniosków na temat wyborów translatorskich. Tom pierwszy stanowi teraz całość zamkniętą, przedstawiając wzajemną recepcję literatur słowiańskich na poziomie udokumentowanych faktów, jak również w kontekście artystycznym, kulturowym, socjologicznym i psychologicznym oraz w perspektywie teoretyczno-krytycznej, stanowiącej przyczynek do teorii przekładu. Wnioski, jakie płyną z odnotowania aktywności translatorskiej i wydawniczej w różnych krajach słowiańskich, dotyczą nie tylko obecności literatury polskiej w innych kulturach słowiańskich, lecz również literatur innych narodów w kulturze i świadomości polskiej. Porównanie stopnia wzajemnego poznania się Słowian dostarcza materiału do badań nad komunikacją międzykulturową narodów i społeczności uznawanych stereotypowo za bardzo podobne, znające się i rozumiejące nawzajem.

Volume 1, Part 4, is the final part of the first volume of part 1, entitled Translators’ Choices 1990-2006. It compiles translations from Czech, Slovakian and Macedonian literatures published in Poland, as well as of Polish literatures into Czech, Slovakian and Macedonian. At the end of the fourth and final part of Volume 1, the reader will find an authors’ index and a translators’ index with references to all the bibliographical parts of Volume 1, the goal being to provide assistance in the use of the bibliography and to facilitate inferences about translation choices. Volume 1 thus constitutes a finished whole which represents the mutual reception of Slavic literatures at the level of documented facts as well as in artistic, cultural, sociological, and psychological context and from the theoretical-critical perspective, which complements translation theory. Conclusions which can be drawn from the records of activity in translating and publishing in the various Slavic countries touch upon not only the presence of Polish literature in other Slavic cultures, but also the literatures of other nations in Polish culture and consciousness. Comparisons concerning the degrees of mutual knowledge among Slavs provide material for studies of intercultural communication between nations and communities stereotypically regarded as very similar and linked by bonds of familiarity and mutual understanding.

Tytuł tomu 3 części 1 należy rozumieć jako praktyki i nawyki kulturowe, mniej lub bardziej utrwalone w tekstach, które utrudniają reekspresję oryginału, a tym samym rozumienie obcości przez odbiorcę sekundarnego. Taka sytuacja powoduje pojawianie się problemów przekładowych i przekładoznawczych, podejmowanych w książce przez poszczególnych autorów. Kultury słowiańskie mają różne i bogate historycznie doświadczenia z obcymi kulturami, mimo bliskości języków. Dlatego też rozprawy na temat barier kulturowych w przekładzie artystycznym zostały uporządkowane nie ze względu na spotykające się pary literatur, kultur i języków (jak w poprzednich tomach), lecz na podstawie szczególnie wyeksponowanych przez autora problemów translatologicznych, związanych z istnieniem i pokonywaniem pozatekstowych trudności przekładowych.

The title of Volume 3, Part 1, is to be understood as referring to cultural practices and habits, more or less permanently fixed in texts, which impede the re-expression of the original content and consequently also the understanding of foreignness by the secondary receiver. This situation causes the emergence of translation problems, both practical and theoretical, addressed in this volume by the contributors. Slavic cultures have accumulated a store of diverse and rich experiences through contact with foreign cultures despite the proximity of the languages. For this reason, publications treating of cultural barriers in artistic translation have been arranged not by the pairs of literatures, cultures, and languages that meet up in translation (as has been the case in former volumes), but by to the way in which the contributors bring into focus particular translatological issues related to the existence and the overcoming of extratextual difficulties in translation.

Tom 1 część 3, to kontynuacja tomu 1, części 1; ze względu na objętość, przygotowana bibliografia została podzielona na trzy części dołączone do tomu pierwszego, ilustruje bowiem dokonywane w tych latach wybory translatorskie. Niniejsza odnotowuje przekłady z literatury bułgarskiej, chorwackiej i serbskiej na język polski oraz z literatury polskiej na wymienione języki. Potwierdza ujawnioną w poprzedniej części dysproporcję  między obecnością literatur słowiańskich w Polsce i literatury polskiej w innych krajach słowiańskich.

Volume 1, Part 3, is a continuation of Volume, 1 Part 1; the bibliography, due to its size, has been divided into the three parts that comprise Volume 1. As such, Part 3 illustrates translators’ choices in the same years covered by Part 1, compiling translations from Bulgarian, Croatian, and Serbian literatures into Polish, as well as translations of Polish literature into these languages. Part 3 confirms the disproportion, revealed in the Part 1, between the presence of Slavic literatures in Poland and of Polish literature in other Slavic countries.

Niniejszy tom został poświęcony formom dialogu międzykulturowego w przekładzie (i za jego pośrednictwem), zaobserwowanym na materiale literatur: bułgarskiej, czeskiej, chorwackiej, macedońskiej, polskiej, serbskiej, słowackiej i słoweńskiej. W prezentowanych rozprawach autorzy opisują i interpretują różne poziomy zdialogowania (najczęściej zaś leksykalny), próbują określić przesłanki zarówno pozwalające, jak i uniemożliwiające podjęcie dialogu, a także negatywny czy niechętny stosunek niektórych tłumaczy do takiego dialogu.

Volume 2, Part 1, is devoted to forms of intercultural dialogue occurring in and mediated through translation, as demonstrated by material supplied by Bulgarian, Croatian, Czech, Macedonian, Serbian, Slovakian, and Slovenian literatures. Contributors to this volume describe and interpret various levels of dialogization (most often lexical) and make attempts to determine the conditions that enable, as well as prevent, entrance into dialogue, as well as the negative and reluctant attitude of translators towards that kind of dialogue.

Tom 1 część 2 stanowi kontynuację tomu 1, części 1: Wybory translatorskie 1990-2006. To praca zbiorowa o zupełnie innym charakterze niż tom poprzedni. Daje świadectwo faktów translatorskich, które zachodziły w różnych kulturach słowiańskich. Autorzy sporządzający poszczególne części niniejszej bibliografii starali się zarejestrować maksymalną liczbę przekładów. Są oni przekładoznawcami, historykami i teoretykami literatur, z których lub w których dokonano przekładu. W tomie tym zebrano i uporządkowano bibliografię przekładów literatury polskiej na języki: bułgarski, chorwacki, czeski, macedoński, serbski, słowacki, słoweński (a także przekłady literatury słoweńskiej na język czeski), oraz literatur z zakresu wymienionych języków słowiańskich na język polski. Publikacja ma charakter bezprecedensowy w ramach prac przekładoznawczych, z uwagi na obszerność i dwukierunkowość (w przypadku tłumaczeń literatury słoweńskiej odnotowano jej polskie i czeskie przekłady).

Volume 1, Part 2, is a continuation of Volume 1, Part 1: Translators’ Choices 1990-2006. This is a collective effort of a very different nature than the previous volume in that it testifies to translational facts which have occurred in different Slavic cultures. In preparing their contributions to this part of the bibliography, the authors have attempted to compile as many translations as possible. As translation scholars, literary historians, and theorists, the authors represent the source cultures of the literary texts listed here. This volume compiles and arranges a bibliography of translations of Polish literature into Bulgarian, Croatian, Czech, Macedonian, Serbian, Slovakian, Slovenian (and translations Slovenian literature into Czech), along with translations of literatures in the above-named Slavic languages into Polish. This publication is unprecedented in the area of translation studies due to its size and bi-directionality (in the case of the translations of Slovenian literature, the bibliography has compiled translations into both Polish and Czech). This volume is a continuation of the Issue 1 (1)/2009: Translation choices in the years 1990-2006 („Przekłady Literatur Słowiańskich”. T. 1. Cz. 1: Wybory translatorskie 1990-2006.) This collective work is of a completely different nature than the previous volume. It bears witness to translation facts which took place in various Slavic cultures. This volume is a systematized bibliography of the translations of Polish literature into the following languages: Bulgarian, Croatian, Czech, Macedonian, Serbian, Slovak, Slovenian (as well as translations of Slovenian literature into Czech) as well as literatures of the said Slavic languages ​​into Polish.

Prezentowany zbiór prac rozpoczyna serię publikacji poświęconą zagadnieniom przekładu artystycznego (literackiego), widzianym w perspektywie teoretycznej, historycznoliterackiej i historycznokulturowej, pod ogólnym tytułem „Przekłady Literatur Słowiańskich”. Na niniejszy tom zatytułowany Wybory translatorskie 1990–2006 składają się rozprawy poświęcone przekładom literatury polskiej na języki: bułgarski, chorwacki, czeski, macedoński, słowacki, serbski, słoweński, oraz przekładom literatur w wymienionych językach na język polski. Dialog między literaturami słowiańskimi został ujęty z punktu widzenia kryteriów wyboru utworów na poziomie makro (epoki, autorzy), co daje ciekawy obraz własnej i cudzej kultury, ich sposobów widzenia, ograniczeń kulturowo-mentalnych oraz oczekiwanych i nieoczekiwanych różnic i podobieństw między literaturami słowiańskimi. Tom adresowany jest do literaturoznawców i przekładoznawców (naukowców, krytyków i studentów) oraz do slawistów komparatystów.

This collection inaugurates a series of publications under the general title “Translations of Slavic Literatures”, devoted to problems of artistic (literary) translation, seen from a range of perspectives: theoretical, historico-literary and historico-cultural. This volume, entitled Translators’ Choices 1990-2006, compiles studies of translations of Polish literature into Bulgarian, Croatian, Czech, Macedonian, Serbian, Slovakian, Slovenian, and of translations of literatures in these languages into Polish. Dialogue between Slavic literatures is viewed in this volume at a macro level (periods, authors), which creates an interesting perspective on the native and foreign cultures, as well as perceptions, cultural and mental limitations, and differences and similarities, both expected and unexpected, between Slavic literatures. The target readers of this volume are literary and translation scholars (researchers, critics, and students) as well as comparativists in the area of Slavic studies.