Aspekt poznawczy w przekładzie artystycznym — na przykładzie powieści Herty Müller i ich przekładów na języki polski i czeski / Cognitive aspects in artistic translation — on the example of Herta Müller’s novels and their translations into Polish and Czec
Abstrakt
This article deals with cognitive aspects of artistic translation based on the example of translations of Herta Müller’s oeuvre into Polish and Czech. The reader of Herta Müller’s novels in translation seeks to get to know / acquaint onself with otherness in / through translation, which will be familiar to him or her in a manner consistent with the idiomaticity of the source language. Cognitive values are especially present in the topic offered by Herta Müller, that is, what living in a communist dictatorship means: constant fear of the secret police, reporting to authorities, individual incapacitation, censorship, thus — topics known to Czech and Polish readers from their own history.
Słowa kluczowe
cognition; Herta Müller; aesthetic need; cultural experience; cognitive linguistics; Atemschaukel
Bibliografia
Balcerzan E., 1998: Dwujęzyczność jako przedmiot badań lingwistycznych i literackich. W: Idem: Literatura z literatury (Strategie tłumaczy). Katowice, Wydawnictwo Śląsk.
Bartmiński J., 1996: O „Słowniku stereotypów i symboli ludowych”. W: Idem: Słownik stereotypów i symboli ludowych. T. 1, cz. 1. Lublin, s. 9—35.
Benjamin W., 1975: Zadania tłumacza. W: Idem: Twórca jako wytwórca. J. Sikora, tłum. Poznań, Wydawnictwo Poznańskie, s. 293—307.
Bukowski P., Heydel M., 2009: Przekład — język — literatura. W: P. Bukowski, M. Heydel, red.: Współczesne teorie przekładu. Antologia. Kraków, Znak.
Dedecius K., 1986: Vom Übersetzen. Theorie und Praxis. Frankfurt am Main, Suhrkamp.
Głowiński M., Okopień-Sławińska A., Sławiński J., red., 1991: Zarys teorii literatury. Warszawa, WSiP.
Gołaszewska M., 1986: Zarys estetyki. Warszawa, PWN.
Górzna S., 2012: „Inny” w filozofii Emmanuela Lévinasa. „Słupskie Studia Filozoficzne”, nr 11.
Hegel G.W.F., 2007: Vorlesungen über die Ästhetik I. W: Werke in 20 Bänden und Register. Bd. 13. Frankfurt am Main, Suhrkamp.
Hoffman E., 1998: Lost in Translation. A Life in a New Language. Vintage, London.
Johnson M., Lakoff G., 2011: Metafory w naszym życiu. T. Krzeszowski, tłum. Warszawa, Wydawnictwo Aletheia.
Jung C.G., 2011: Vorwort. W: Idem: Mysterium Coniunctionis: Untersuchungen über die Trennung und Zusammensetzung der seelischen Gegensätze in der Alchemie. [Gesammelte Werke. Bd. 14, vol. 1]. Ostfildern, Patmos Verlag.
Kaszyński S.H., 2003: Vom Übersetzen der Weltbilder: Essay über die Rolle der literarischen Übersetzer im europäischen Gedankenaustausch. „Studia Germanica Posnaniensia”, vol. 29, s. 7—19.
Müller H., 2009: Atemschaukel. München, Carl Hanser Verlag.
Müller H., 2010: Huśtawka oddechu. K. Leszczyńska, tłum. Wołowiec, Wydawnictwo Czarne.
Müller H., 2007: Herztier. Frankfurt am Main, Fischer Taschenbuch.
Müller H., 2009: Sercątko. A. Buras, tłum. Wołowiec, Wydawnictwo Czarne.
Müllerová H., 2010: Rozhoupaný dech. R. Denemarková, tłum. Praha, Mladá fronta.
Müllerová H., 2011: Srdce bestie. R. Denemarková, překlad. Praha, Mladá fronta.
Nagórko A., 2007: Lexikologie des Polnischen. Zürich, Hildesheim, G. Olms.
Nowowiejski B., 2010: W sprawie wpływów języka niemieckiego na polszczyznę. „Poznańskie Studia Polonistyczne”, nr 17 (37).
Oksaar E., 2010: Idiolekt als Grundlage der variationsorientierten Linguistik. „Sociolinguistica”, vol. 14, issue 1.
Poyatos F., 1976: Man Beyond Words. W: Idem: Theory and Methodology of Nonverbal Communication. New York, New York State English Council.
Sapir E., 1978: Status lingwistyki jako nauki. W: Idem: Kultura, język, osobowość. B. Stanosz, R. Zimand, tłum. Warszawa, PIW.
Sievers W., 2013: Eastward Bound: Herta Müller’s International Reception. W: B. Haines, L. Marven, eds.: Herta Müller. Oxford, OUP Oxford.
Sławiński J., red., 2002: Słownik terminów literackich. Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Tabakowska E., 2001: Językoznawstwo kognitywne a poetyka przekładu. A. Pokojska, tłum. Kraków, Universitas.
Tabakowska E., 1990: Językoznawstwo kognitywne a poetyka przekładu. „Teksty Drugie”, nr 3, s. 97—114.
Tabakowska E., 1997: Gramatyka i obrazowanie: Wprowadzenie do językoznawstwa kognitywnego. Kraków, PAN .
Tokarz B., 2010: Spotkania. Czasoprzestrzeń przekładu artystycznego. Katowice, Wydawnictwo UŚ.
Tokarz B., 2003: Twórca — stereotyp — profilowanie, czyli literacka rzeczywistość alternatywna. „Przestrzenie Teorii”, nr 2, s. 21—34.
Tokarz B., 1998: Wzorzec, podobieństwo, przypominanie. Katowice, Wydawnictwo Śląsk.
Walczak J., 2013: Teoria i praktyka polskiej translatoryki na przykładzie nowopolskich tłumaczeń wybranych utworów Williama Shakespeare’a i Johna Miltona. [Rozprawa doktorska]. Warszawa, Repozytorium UW.
Wittgenstein L., 1953: Philosophische Untersuchungen. Oxford, Blackwell.
Wittgenstein L., Russell B., 1922: Tractatus Logico-Philosophicus. London, Kegan Paul, Trench, Trubner & Co.
Wolniewicz B., 1970: Wstęp. W: L. Wittgenstein: Tractatus logico-philosophicus. Warszawa, PWN.
Woźniak J., 1997: Kognitywizm w informacji. „Zagadnienia Informacji Naukowej”, nr 2, s. 3—16.
Żuk G., 2010: Językowy obraz świata w polskiej lingwistyce przełomu wieków. W: M. Karwatowska, A. Siwiec, red.: Przeobrażenia w języku i komunikacji medialnej na przełomie XX i XXI wieku. Chełm, Chełmskie Towarzystwo Naukowe.
University of Silesia in Katowice Polska
https://orcid.org/0000-0001-7547-6036
magister, doktorant w Zakładzie Teorii Literatury i Translacji w Instytucie Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Absolwent bohemistyki i hispanistyki na Akademii Techniczno-Humanistycznej w Bielsku-Białej. Jako rodowity Niemiec bada niemiecką literaturę drugiej połowy XX wieku ze szczególnym naciskiem na literaturę niemieckiej noblistki Herty Müller oraz jej polskie i czeskie przekłady. Jego zainteresowania naukowe skupiają się na zagadnieniach językoznawczych, widzianych w kontekście kulturowym. Jest autorem kilku artykułów obejmujących tematy przekładoznawcze i językoznawcze. Publikował m.in. w czasopismach „Przekłady Literatur Słowiańskich” i „Zora” oraz w jednym z tomów serii wydawniczej „Studia o przekładzie”. Wygłosił referaty na kilku konferencjach krajowych i zagranicznych.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
