Peryferyjna obecność. Problem recepcji literatury staroserbskiej w Polsce
Abstrakt
In the article, a problem of translation of the old Serbian literary texts into Polish is discussed together with the basic mechanisms of the reception process of creativity revealed by the Orthodox Slavs from the Balkan region, that is, in other words, the works arisen in the circle of the Slaviae Orthodoxae and their presence in the Polish culture’s space which belonged to the circle of the Slaviae Latinae. The considerations regard the essence and function of translation, presence and absence of translated literature — its initial version in the target space, and their foundation is located in the collections of translations existing in the Polish reading circuit. The issue of the presence or position of the old South Slavonic literatures, namely, the old Serbian texts in their Polish translation, is featured in several possible perspectives. The problem is exposed in the aspect of these texts’ peripheral character and literary genetics.
Słowa kluczowe
problem of translation; reception process; Polish translation; Orthodox Slavs; old Serbian literature; circle of the Slaviae Orthodoxae; circle of the Slaviae Latinae; peripheral character; literary genetics
Bibliografia
Balcerzan E., 1982: Kręgi wtajemniczenia. Czytelnik. Badacz. Tłumacz. Pisarz. Kraków, Wydawnictwo Literackie.
Bourdieu P., Wacquant L.J.D., 2001: Zaproszenie do socjologii refleksyjnej. A. Siwisz, przeł. Warszawa, Oficyna Naukowa.
Brzostowska-Tereszkiewicz T., 2011: Parateksty w przekładzie literaturoznawczym. „Między Oryginałem a Przekładem”, t. 17, s. 217—229.
Brzozowski J., 2001: Czytelnik projektowany w przekładzie: problem paratekstu. W: I. Piechnik, M. Świątkowska, red.: Ślady obecności. Traces d’une présence. Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 61—69.
Brzózka A., 2011: Czy strategia redukcji może służyć egzotyzacji, czyli gdzie się podziała Sierotka Marysia w angielskim przekładzie. „Przekładaniec”, nr 22—23, s. 146—158.
Ciesielski R.T., 2003: Pierre’a Bourdieu rzeczywistość pól. „Filo-Sofija”, nr 1 (3), s. 137—143.
Danek D., 1980: Dzieło literackie jako książka. Warszawa, PWN.
Dollerup C., 1995: Translation as Imposition vs. Translation as Requisition. W: M. Snell-Hornby, Z. Jettmarova, K. Kaindl, eds.: Translation as Intercultural Communication. Amsterdam, John Benjamins Publishing Company.
Even-Zohar I., 2009: Miejsce literatury tłumaczonej w polisystemie literackim. M. Heydel, przeł. W: M. Heydel, P. Bukowski, red.: Współczesne teorie przekładu. Kraków, Znak, s. 197—203.
Genette G., 1982: Palimpsestes: La Littérature au second degree. Paris, Seuil.
Genette G., 1987: Seuils. Paris, Seuil.
Genette G., 2014: Palimpsesty. Literatura drugiego stopnia. T. Stróżyński, A. Milecki, przeł. Gdańsk, Słowo / Obraz Terytoria.
Głowiński M., 1986: O intertekstualności. „Pamiętnik Literacki”, 4, nr 77, s. 75—100.
Jarniewicz J., 2002: Tłumacz jako twórca kanonu. W: R. Lewicki, red.: Przekład, język, kultura. Lublin, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Juvan M., 2014: Literatura światowa a przekład. „Przekłady Literatur Słowiańskich”, t. 5, cz. 1, s. 34—51.
Kawecka A., Petrov I., Skowronek M., 2009: Z problematyki przekładu starej literatury kręgu „Slavia Orthodoxa” na język polski (cz. 1); Aneks do bibliografii powojennych przekładów starej literatury kręgu „Slavia Orthodoxa” na język polski (do roku 2007). W: M. Kuczyńska, W. Stępniak-Minczewa, J. Stradomski, red.: „Krakowsko-Wileńskie Studia Slawistyczne”, t. 4. Kraków, Instytut Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 247—255, 256—273.
Kawecka A., Petrov I., Skowronek M., 2010: Z problematyki przekładu starej literatury kręgu „Slavia Orthodoxa” na język polski (cz. 2); Aneks do bibliografii przekładów starej literatury kręgu „Slavia Orthodoxa” na język polski. „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Rossica”, nr 3, s. 175—188, 189—193.
Kawecka A., Petrov I., Skowronek M., 2011: Z problematyki przekładu starej literatury kręgu „Slavia Orthodoxa” na język polski (cz. 3); Aneks do bibliografii przekładów starej literatury kręgu „Slavia Orthodoxa” na język polski (ks. protojerej Stanisław Strach, przekłady w rubryce Język naszej liturgii, „Przegląd Prawosławny”, 1996—2010). „Rozprawy Komisji Językowej”, LVI, s. 67—90.
Kawecka A., Petrov I., Skowronek M., 2011: Z problematyki przekładu starej literatury kręgu „Slavia Orthodoxa” na język polski (cz. 4); Aneks do bibliografii przekładów starej literatury kręgu „Slavia Orthodoxa” na język polski. W: A.N. Naumow, S. Temčinas, red.: „Krakowsko-Wileńskie Studia Slawistyczne”, t. 6 (Piśmiennictwo cerkiewnosłowiańskie i sztuka cerkiewna w kulturze Wielkiego Księstwa Litewskiego i Korony Polskiej). Kraków, Instytut Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 309—314, 315—325.
Kokoszka M., 2017: Wybory autorskie. Przyczynek do charakterystyki zjawiska. W: M. Kokoszka, B. Szałasta-Rogowska, red.: Antologia literacka. Przemiany, ekspansja i perspektywy gatunku. Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 50—61.
Kornhauser J., 2005: Antologia jako projekt historycznoliteracki. „Pamiętnik Słowiański”, 55, nr 1, s. 123—129.
Kozak J., 2009: Przekład literacki jako metafora. Między „logos” a „lexis”. Warszawa, PWN.
Lalak M., 1994: Słowo kuszące. O perswazyjności tekstu okazjonalnego. W: I. Iwasiów, J. Madejski, red.: Rozgrywanie światów. Formy perswazji w kulturze współczesnej. Szczecin, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, s. 291—300.
Lis-Wielgosz I., 2017: Przekład omówiony, czyli o statusie i funkcji paratekstu (na przykładzie serii Biblioteka Duchowości Europejskiej). „Przekłady Literatur Słowiańskich”, t. 8, cz. 1, s. 37—56.
Loewe I., 2004: Parateksty, pre-teksty czy możliwe para-gatunki? W: D. Ostaszewska, red.: Gatunki mowy i ich ewolucja. Tekst a gatunek. T. 2. Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 180—188.
Loewe I., 2007: Gatunki paratekstowe w komunikacji medialnej. Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Markowski M., 1997: Kolekcja: między autonomią i reprezentacją. „Teksty Drugie”, 46, nr 4, s. 89—103.
Mayenowa M.R., 1974: Teoria tekstu a tradycyjne zagadnienia poetyki. W: M.R. Mayenowa, red.: Tekst i język. Problemy semantyczne. Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Naumow A., 1974: Przekład z języka cerkiewnosłowiańskiego wobec problemów warstwy pośredniczącej i segmentacji tekstu. W: J. Baluch, red.: Z teorii i historii przekładu artystycznego. Kraków, Uniwersytet Jagielloński, s. 85—93.
Naumow A., 1992: О przekładaniu starych tekstów cerkiewnych na język polski. „Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskiego. Slawistyka”, 6, s. 195—201.
Naumow A., 1995: Czy język jest konfesyjny? Uwagi przy przekładaniu Franciszka Skoryny. „Roczniki Humanistyczne”, 43, 7, s. 33—41.
Naumow A., 1996: Trudna sztuka przekładania. „Orthodoxia — Przegląd Prawosławny”, 129, nr 3, s. 15—17.
Ocieczek R., 1990: Rama utworu. W: T. Michałowska, red.: Słownik literatury staropolskiej. Średniowiecze. Renesans. Barok. Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 775—779.
Ocvirk A., 2010: Teorija primerjalne literarne zgodovine (1936). Dostępne w Internecie: http://nl.ijs.si:8080/fedora/get/ezmono:tplz/VIEW/ [dostęp: 22.09.2017].
Papadima M., 2011: Głos tłumacza w peritekście jego przekładu: przedmowa, posłowie, przypisy i inne zwierzenia. „Między Oryginałem a Przekładem”, t. 17, s. 13—31.
Piętkowa R., 2001: Paratekst w tekstach naukowych — informacja i/lub reklama. W: B. Witosz, red.: Stylistyka a pragmatyka. Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Piętkowa R., 2004: Paratekstualność w dyskursie naukowym. W: M. Ruszkowski, red.: Wielojęzyczność w perspektywie stylistyki i poetyki. Kielce, Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, s. 119—134.
Prokop-Janiec E., 1992: Zasady wyboru i wydania. W: E. Prokop-Janiec, red.: Międzywojenna poezja polsko-żydowska. Antologia. Kraków, Universitas.
Skibińska E., 2009: O przypisach tłumacza. Wprowadzenie do lektury. W: E. Skibińska, red.: Przypisy tłumacza. Wrocław—Kraków, Księgarnia Akademicka, s. 7—19.
Skwarczyńska S., 1954: Schemat konstrukcyjny dzieła literackiego z aspektu kompozycji. W: S. Skwarczyńska: Wstęp do nauki o literaturze. T. 1, cz. 3. Warszawa, Pax.
Słomak I., 2017: ’Aνθολογία w czasach antycznych i późniejsza recepcja pojęcia: europejskie anthologiae nowożytne (rekonesans). W: M. Kokoszka, B. Szałasta--Rogowska, red.: Antologia literacka. Przemiany, ekspansja i perspektywy gatunku. Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 34—49.
Smulski J., 2017: Antologia — ewolucja i dzisiejszy status gatunku. Kilka elementarnych oczywistości. W: M. Kokoszka, B. Szałasta-Rogowska, red.: Antologia literacka. Przemiany, ekspansja i perspektywy gatunku. Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 16—17.
Soliński W., 2012: Parateksty przekładu literackiego a polikulturowość (zarys problematyki). W: W. Bolecki, E. Kraskowska, red.: Kultura w stanie przekładu. Translatologia — komparatystyka — transkulturowość. Warszawa, Wydawnictwo IBL PAN.
Stradomski J., 2011: O obecności i recepcji tekstów średniowiecznej literatury Słowian południowych w dawnej Rzeczpospolitej (uwagi o tekstach Jana Egzarchy Bułgarskiego w rękopisach cerkiewnych w Polsce). W: A.N. Naumow, S. Temčinas, red.: „Krakowsko-Wileńskie Studia Slawistyczne”, t. 6 (Piśmiennictwo cerkiewnosłowiańskie i sztuka cerkiewna w kulturze Wielkiego Księstwa Litewskiego i Korony Polskiej). Kraków, Instytut Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 137—161.
Tatarkiewicz W., 1980: Przedmowa. W: I. Wojnar, red.: Antologia współczesnej estetyki francuskiej. Warszawa, PWN.
Tokarz B., 2010: Spotkania. Czasoprzestrzeń przekładu artystycznego. Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Urbanek D., 2006: Egzystencjalne problemy tłumaczenia a ideologizacja postawy tłumaczy. W: P. Fast, P. Janikowski, red.: Dialog czy nieporozumienie? (z zagadnień krytyki przekładu). Katowice—Warszawa—Częstochowa, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Lingwistycznej, s. 21—36.
Venuti L., 1995: The Translator’s Invisibility. A History of Translation. London−New York, Routledge.
Venuti L., 1999: The Scandals of Translation. London, Routledge.
Zarycki T., 2007: Interdyscyplinarny model stosunków centro-peryferyjnych. Propozycje teoretyczne. „Studia Regionalne i Lokalne”, 27, nr 1, s. 5—26.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Polska
https://orcid.org/0000-0001-8612-1118
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
