Zdeněk Kučera (1928—2017)

Zdeněk Kučera (1928—2017)

Tematem niniejszego artykułu jest tzw. trademark trolling – zjawisko, które może mieć negatywny wpływ na przedsiębiorców i ich działalność. Trademark troll definiowany jest jako osoba, która zgłasza znaki towarowe do rejestracji bez rzeczywistego zamiaru ich komercyjnego używania. Celem trademark trolla jest skłonienie innych przedsiębiorców do zapłaty za licencję umożliwiającą używanie tych znaków towarowych poprzez grożenie im postępowaniem sądowym. Celem artykułu jest rozważenie, czy polskie i unijne ustawodawstwo gwarantuje przedsiębiorcom wystarczającą ochronę przed trademark trollami. Ochrona ta może być zapewniona podczas procedury rejestracji znaku towarowego wszczętej przez trademark trolla, głównie z wykorzystaniem bezwzględnej podstawy odmowy rejestracji znaku towarowego, jaką jest zgłoszenie dokonane w złej wierze. Poza tym, negatywne skutki trademark trollingu mogą zostać zmniejszone po procedurze rejestracji – rejestracja znaku towarowego może zostać unieważniona przez Urząd Patentowy, natomiast ewentualne powództwo trademark trolla przeciwko przedsiębiorcy poszkodowanemu przez trolling może zostać oddalone przez sąd, jako działanie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Parental trolling to niebezpieczna praktyka skierowana przeciwko dzieciom. Umożliwia ona tworzenie śmiesznych i uwłaczających zdjęć dzieci w sieciach społecznościowych. Niska świadomość prawna i ekshibicjonizm społeczny powodują, że opiekunowie prawni często nie zdają sobie sprawy, że ich działania mogą naruszać dobra osobiste dziecka, a w konsekwencji mogą prowadzić do skutków prawnych. Poczucie władzy rodzicielskiej posuwa się czasem tak daleko, że dziecko w oczach rodziców sprowadza się do rangi rzeczy, nad którą ma się pełną władzę. Publikowanie nagich zdjęć dwu- lub trzylatków bawiących się nago w piaskownicy lub biegających po ogrodzie staje się coraz częstszą praktyką. Najbardziej niebezpiecznym zjawiskiem towarzyszącym parental trollingowi jest akceptacja społeczna. Zamieszczanie zdjęć lub wpisów naruszających dobre imię osoby, której dotyczą, może stanowić naruszenie dóbr osobistych. Dobra osobiste podlegają ochronie prawa cywilnego, niezależnie od innych przepisów prawnych. Dziecko nie posiada pełnej zdolności do czynności prawnych, więc nie może rozporządzać swoimi prawami. Obowiązkiem opiekunów dziecka jest dbanie o dobry wizerunek dziecka. Chociaż w świetle prawa rodzice lub opiekunowie prawni wyrażają zgodę na rozpowszechnianie wizerunku dziecka, nie oznacza to, że dobra osobiste dziecka nie mogą zostać naruszone.

Zjawisko patent trollingu stanowi wypaczenie idei leżącej u podstaw ochrony patentowej. Skutki działania tzw. patent trolli to m.in. hamowanie rozwoju technologicznego, ograniczanie innowacyjności i transferu technologii oraz ograniczanie dostępu do tych technologii dla konsumentów na rynku. Negatywne efekty przejawiają się także w pokazywaniu niedoskonałości systemu ochrony patentowej, braku zaufania do tego systemu oraz ograniczaniu inwestycji w obszarze badań i rozwoju (R&D). Wszystkie te skutki stanowią zaprzeczenie tego, co było fundamentem wprowadzenia ochrony patentowej. Celem autora jest analiza istniejących regulacji prawa Unii Europejskiej pod kątem możliwych środków ochrony przed tzw. patent trollami. W szczególności omówione zostaną przepisy Dyrektywy 2004/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej. Omówione zostaną także możliwości przeciwdziałania zjawisku patent trollingu w postępowaniach sądowych przed Jednolitym Sądem Patentowym, przewidzianym w Porozumieniu w sprawie Jednolitego Sądu Patentowego (2013/C 175/01), będącym częścią tzw. systemu europejskiego patentu jednolitego. Poza analizą przepisów, przedstawione zostaną również orzeczenia sądów europejskich dotyczące tej problematyki. Analiza regulacji unijnych i orzecznictwa ma stanowić próbę odpowiedzi na pytanie, czy obecne przepisy są wystarczające w obliczu zagrożenia patent trollingiem w Europie.

W niniejszym artykule autor opisuje rozwiązania prawne chroniące użytkowników Internetu przed copyright trollingiem. Po pierwsze, wykazano, że siła prawa autorskiego nie jest absolutna. Przepisy międzynarodowe (takie jak Akt paryski dotyczący Konwencji berneńskiej oraz porozumienie TRIPS) stanowią, że państwa członkowskie mogą przewidzieć pewne wyjątki od praw wyłącznych, które pozwalają na korzystanie z utworu chronionego prawem autorskim w określonych warunkach bez pytania autora o zgodę i bez naruszania praw autorskich. Po drugie, opisano trzy najczęstsze „systemy wyjątków” – fair dealing, fair use typu europejskiego (na przykładzie polskim) oraz fair use typu amerykańskiego. Podsumowując, autor artykułu podkreśla, że aby stwierdzić, czy użycie utworu chronionego prawem autorskim w Internecie rzeczywiście stanowi naruszenie praw autorskich, konieczna jest szczegółowa analiza przepisów prawa – tymczasem copyright trolle nie dokonują takiej refleksji przed wysunięciem swoich roszczeń.

W odniesieniu do stosunkowo nowego terminu „parental trolling” (trolling rodzicielski), pojawia się istotny problem dotyczący odpowiedzialności rodziców, w tym odpowiedzialności karnej, za publikowanie informacji dotyczących ich dzieci. Brak jasnych regulacji dotyczących odpowiedzialności za działania kwalifikowane jako wchodzące w skład znamion przestępstw w Kodeksie karnym, a stanowiące elementy trollingu rodzicielskiego, rodzi potrzebę kwalifikowania poszczególnych działań w odniesieniu do okoliczności, zamiaru rodzica, a przede wszystkim do publikowanych informacji. W kontekście polskiego prawa karnego podstawowe pytanie brzmi, jakie znamiona jakich przestępstw mogą zostać wypełnione w konkretnych okolicznościach. Oprócz prawnej kwalifikacji czynu zabronionego, równie ważną kwestią jest tryb ścigania. Celem artykułu jest przedstawienie, jakie rodzaje zachowań stanowią elementy szeroko rozumianego trollingu rodzicielskiego, a także wskazanie, opisanie i analiza przepisów Kodeksu karnego, które stanowią podstawę prawną do pociągnięcia rodzica do odpowiedzialności za publikowanie informacji kwalifikowanych jako trolling rodzicielski. Ponadto, artykuł porusza również równie istotną kwestię, a mianowicie kto jest uprawniony do reprezentowania małoletniego pokrzywdzonego w postępowaniu sądowym przeciwko jego rodzicowi, a także czy czynności w imieniu małoletniego może wykonywać drugi rodzic, czy też taka reprezentacja jest wyłączona.

Celem niniejszego artykułu jest porównanie dwóch konstrukcji: copyright trollingu i patent trollingu. Na pierwszy rzut oka może się wydawać, że oba te zjawiska opierają się na tej samej podstawie – którą jest dochodzenie odszkodowania za naruszenie praw autorskich lub patentów. Jednak analizując te konstrukcje, można dostrzec zarówno podobieństwa, jak i różnice. Na początku konieczne jest zdefiniowanie pojęć copyright trollingu i patent trollingu oraz analiza sposobu działania obu rodzajów trolli. W artykule autor próbuje odpowiedzieć na pytanie, czy każdą działalność wpisującą się w ramy definicji trollingu można uznać za nadużycie praw majątkowych wynikających z prawa autorskiego lub patentów. Następnie scharakteryzowani zostaną wysyłający żądania zapłaty oraz kwestia istnienia naruszenia przez zachowania adresatów. Co więcej, konieczne jest podkreślenie roli kancelarii prawnych. Na koniec wskazane zostaną główne różnice między analizowanymi konstrukcjami, koncentrujące się wokół poczucia zagrożenia opartego nie tylko na podstawie ekonomicznej.

Głównym tematem niniejszego artykułu jest obecny stan spraw dotyczących trollingu patentowego w Wielkiej Brytanii. Istnieje możliwość, że kraj ten może stać się w przyszłości głównym celem działań trolli. Dlatego opis brytyjskiego systemu patentowego, wraz z porównaniem z systemem amerykańskim, miejmy nadzieję, pozwoli odpowiedzieć, dlaczego do tej pory trolle patentowe nie odniosły pełnego sukcesu w Wielkiej Brytanii. Ponadto artykuł krótko przedstawia najważniejszą dotychczasową sprawę w kwestii trollingu patentowego w Wielkiej Brytanii, która stanowi precedens mający zastosowanie do patentów kluczowych dla standardu (standard-essential patents) i zasad FRAND. Co więcej, pojawiają się problematyczne aspekty ustanowienia patentu europejskiego o jednolitym skutku oraz jednolitego sądu patentowego. Nowy sąd może kusić trolle patentowe i uprościć ich działania. Jednak Wielka Brytania nie pozostaje bezczynna. Wprowadzono nowe prawo – Intellectual Property (Unjustified Threats) Act 2017. Celem ustawy jest zapewnienie ochrony przed bezzasadnymi groźbami postępowań o naruszenie.

Artykuł 29 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych ustanawia instytucję zwaną „prawem cytatu”. Przepis ten określa warunki, jakie musi spełnić osoba korzystająca z cudzego utworu w ramach tej konstrukcji prawnej. Przede wszystkim cytat musi być rozpoznawalny i wyraźnie oznaczony w pracy, w której się pojawia. Sposób redakcji artykułu 29, wprowadzający nieostre i nieprecyzyjne terminy, powoduje, że za każdym razem, gdy jest on stosowany, jego zakres wymaga indywidualnej interpretacji, uwzględniającej wszystkie związane z tym okoliczności. Taka sytuacja stwarza podstawy do wykorzystywania, a nawet nadużywania prawa cytatu przez trolle autorskie (copyright trolls). Trolling autorski to nowe zjawisko, którego rozwój postępował stopniowo, wraz z ekspansją Internetu. Do chwili obecnej nie posiada ono ani własnej definicji prawnej, ani ustawowej regulacji w polskim prawie. Polega on na masowym wysyłaniu ostatecznych wezwań do zapłaty, których celem jest uzyskanie ochrony praw autorskich poprzez wykorzystanie obowiązujących przepisów w sytuacji, gdy taka ochrona nie przysługuje. Zestawienie przepisów prawnych dotyczących prawa cytatu i zjawiska trollingu autorskiego prowadzi do wyjaśnienia, w jaki sposób trolle autorskie mogą wykorzystywać to pierwsze. W tym kontekście absolutnie konieczna jest analiza: zagrożeń dla nieskrępowanego funkcjonowania prawa cytatu w praktyce, problemu legalnego korzystania z niego oraz skutecznego przeciwdziałania trollom autorskim.