H. Patrick Glenn (1940—2014). Wspomnienie

Prawo właściwe zgodnie z art. 24 i 25 Rozporządzenia UE nr 650/2012 określa, jakie rodzaje czynności prawnych mogących zawierać rozrządzenia majątkiem na wypadek śmierci są dopuszczalne. Z drugiej strony, zgodnie z art. 23 ust. 2 lit. b) i e) Rozporządzenia, to prawo właściwe dla dziedziczenia zgodnie z art. 21 i 22 określa, jakie rodzaje rozrządzeń są dopuszczalne. W konsekwencji, prawo właściwe dla dziedziczenia (statut spadkowy) decyduje o dopuszczalności zapisu windykacyjnego (legatum per vindicationem). Określa ono również skutki prawne zapisu windykacyjnego. Powstaje jednak pytanie o potencjalną rolę odgrywaną przez prawo właściwe dla statusu prawnorzeczowego składników majątkowych (lex rei sitae, etc.). W tym miejscu należy wziąć pod uwagę rodzaj składnika majątku będącego przedmiotem zapisu windykacyjnego. Przejście własności składnika majątku należącego do spadkodawcy na zapisobiercę windykacyjnego podlega prawu właściwemu dla dziedziczenia. Zapis windykacyjny nie prowadzi do powstania nowego prawa rzeczowego, a jedynie do przejścia istniejącego prawa z jednej osoby na drugą. Wynika to jasno z art. 23 ust. 2 lit. e) Rozporządzenia. Zasada numerus clausus (zamkniętej listy praw rzeczowych) nie zostaje naruszona. Prawo właściwe dla dziedziczenia określa, czy zapis windykacyjny wierzytelności jest dopuszczalny i jakie powinny być cechy takiej wierzytelności. Z kolei prawo właściwe dla danej wierzytelności reguluje kwestie takie jak istnienie i treść wierzytelności, kto jest do niej uprawniony oraz czy jest ona zbywalna inter vivos (za życia) lub na wypadek śmierci. Zapis windykacyjny doprowadzi do powstania ograniczonego prawa rzeczowego, jeżeli prawo właściwe dla dziedziczenia zna dany rodzaj przedmiotu zapisu, a lex rei sitae uznaje ograniczone prawo rzeczowe, które spadkodawca chce ustanowić. Znaczenie instrumentu określanego jako „dostosowanie” podkreślono w motywie 16 preambuły do Rozporządzenia. Skuteczność zapisu windykacyjnego przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego położonych w państwie innym niż państwo, którego prawo jest właściwe dla dziedziczenia, zależy od tego, czy prawo państwa, w którym znajduje się przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne, traktuje je jako odrębne składniki majątku i dopuszcza ich przenoszalność (tak jak czyni to prawo właściwe dla dziedziczenia).
Termin „wymogi prawne dotyczące wpisu prawa do rejestru” użyty w art. 1 ust. 2 lit. l) należy interpretować wąsko. Nie obejmuje on materialnoprawnej podstawy nabycia prawa podlegającego wpisowi do rejestru ani podporządkowania go prawu właściwemu dla danego rejestru. Jednakże rola rejestru (w tym rola odgrywana w omawianym kontekście) jest określana przez prawo właściwe dla rejestru (co podkreślono również w motywie 19 preambuły). Prawo to powinno być stosowane obok prawa właściwego dla dziedziczenia. Może ono odroczyć skutki zapisu windykacyjnego, ale nie może ich zniweczyć.

Celem niniejszego artykułu jest zgłębienie zagadnień wynikających z tak zwanego „przymusowego przeniesienia siedziby statutowej spółki”. Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 2015 r. (I CSK 452/14) odnosi się do współczesnego statusu prawnego polskiej spółki zarejestrowanej przed II wojną światową we Lwowie, lecz wciąż pozostawia wiele pytań bez odpowiedzi. Autor poszukuje rozwiązania problemu skutków sukcesji państw po założeniu spółki, wykorzystując różne instrumenty prawa prywatnego międzynarodowego. Spostrzeżenia oparte na orzecznictwie sądów amerykańskich, niemieckich i francuskich podkreślają prawo do przeniesienia spółki, której siedziba statutowa po sukcesji znalazła się na terytorium państwa-sukcesora, do państwa, którego prawo uprzednio regulowało utworzenie tej spółki.

Artykuł koncentruje się na problemach związanych z ustalaniem treści prawa obcego. Zgodnie z polskimi przepisami, sąd jest zobowiązany ustalić treść prawa właściwego z urzędu. Jednakże w trakcie tego procesu można napotkać przeszkody, które skutecznie utrudniają postępowanie. Autor omawia kwestię, czy przepis art. 10 ust. 2 ustawy Prawo prywatne międzynarodowe z 2011 r. stanowi rozwiązanie funkcjonalne, zwłaszcza w odniesieniu do ustawowego kryterium „rozsądnego terminu”. Mianowicie, starania sądu zmierzające do ustalenia treści prawa właściwego powinny być podejmowane w terminie uznanym za „rozsądny”, biorąc pod uwagę okoliczności sprawy i potrzebę jej skutecznego rozstrzygnięcia. Sąd jest zobowiązany podjąć wszelkie dostępne środki w celu ustalenia treści prawa właściwego, pamiętając, że nie może to prowadzić do sytuacji, w której interesy stron zostałyby naruszone przez zbyt długie trwanie postępowania. Jeżeli sąd stwierdzi, że ustalenie treści prawa obcego nie jest możliwe w rozsądnym terminie, zgodnie z art. 10 ust. 2 powołanej ustawy jest on zobowiązany subsydiarnie zastosować prawo polskie. W artykule analizuje się, czy obecna regulacja ustawowa spełnia swoją rolę, zgodnie z oczekiwaniami wyrażonymi w procesie tworzenia prawa. Autor dochodzi do wniosku, że przepis ten stanowi elastyczne rozwiązanie, pozwalające sądowi ocenić sytuację w danej sprawie i podjąć decyzję uwzględniającą wszystkie istotne kwestie. Nie ma potrzeby modyfikowania prawa, zwłaszcza poprzez wprowadzanie bardziej szczegółowego przepisu.

Rozporządzenie (WE) nr 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. dotyczące prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych (Rozporządzenie 1 Rzym II) określa normy kolizyjne mające zastosowanie do zobowiązań pozaumownych w sprawach cywilnych i handlowych. Obowiązuje ono od 11 stycznia 2009 roku. Artykuł 30 Rozporządzenia przewiduje sporządzenie sprawozdania oceniającego jego stosowanie. Komisja Europejska zwróciła się już do polskiego Ministerstwa Sprawiedliwości o informacje zwrotne za pośrednictwem Kwestionariusza wydanego w 2012 roku (zob. M. Pazdan, M. Jagielska, W. Kurowski, M. Świerczyński, M.‑A. Zachariasiewicz, M. Zachariasiewicz, Ł. Żarnowiec: Materiały: Odpowiedź na Kwestionariusz Komisji skierowany do Państw Członkowskich dotyczący stosowania Rozporządzenia 864/2007 w sprawie prawa właściwego. „Problemy Prawa Prywatnego Międzynarodowego” 2013, t. 12, s. 165—197). Na tamtym etapie – nie było jeszcze możliwe przedstawienie pełnego obrazu podejścia naszych sądów do Rozporządzenia, jako że w Polsce brakowało obszernego orzecznictwa. W nowym Kwestionariuszu z czerwca 2015 roku Dyrekcja A Komisji: Wymiar Sprawiedliwości w Sprawach Cywilnych zwróciła się do polskiego Ministerstwa Sprawiedliwości o nowe informacje i spostrzeżenia dotyczące stosowania Rozporządzenia Rzym II w Polsce, które zostały zebrane w międzyczasie. Podobnie jak pierwotna odpowiedź na Kwestionariusz Komisji, niniejsze uzupełnienie zostało przygotowane wspólnie przez grupę autorów pod kierownictwem profesora Maksymiliana Pazdana. Uzupełnienie to stanowiło podstawę odpowiedzi udzielonej Komisji przez polską Komisję Kodyfikacyjną Prawa Cywilnego w imieniu polskiego rządu. Od czasu przygotowania pierwotnej odpowiedzi upłynął czas i zdobyto doświadczenie. W związku z tym pojawiło się szereg kwestii dotyczących stosowania Rozporządzenia. Nowa opinia przedstawia Komisji dodatkowe informacje na temat polskiego orzecznictwa. Autorzy są zdania, że powodem, dla którego Rozporządzenie zostało w końcu zauważone przez polskie sądy, może być odesłanie do tego aktu zawarte w art. 33 polskiej ustawy Prawo prywatne międzynarodowe. Analiza orzecznictwa przedstawiona w niniejszym uzupełnieniu wskazuje, że polskie sądy napotykają wiele trudności przy stosowaniu Rozporządzenia Rzym II. Dotyczą one między innymi zakresu zastosowania samego Rozporządzenia, jak również jego poszczególnych przepisów, rozgraniczenia między Rozporządzeniem a Konwencją Haską z 1971 r. [dotyczącą prawa właściwego dla wypadków drogowych], interpretacji kryterium „oczywiście ściślejszego związku” oraz kryterium „ścisłego związku czynu niedozwolonego z wcześniejszą umową”, ustalenia miejsca powstania szkody oraz dopuszczalności stosowania art. 16 i 17 Rozporządzenia Rzym II. Niestety zdarzają się przypadki, gdy Rozporządzenie było ignorowane przez polskie sądy. Autorzy uzupełnienia proponują szereg możliwych zmian w Rozporządzeniu, w tym zmiany norm kolizyjnych dotyczących wypadków drogowych, ochrony prywatności i innych dóbr osobistych, własności intelektualnej, nieuczciwej konkurencji oraz ochrony praw osób trzecich.

This gloss concerns a Supreme Court ruling on establishing separate marital property for spouses living in Poland and France. The SC considered Polish courts' jurisdiction based on the Polish-French agreement. The husband's cassation appeal, seeking an earlier separation date based on a French court's interim order, was dismissed. The SC found the French order wasn't equivalent to Polish legal separation and didn't automatically trigger property division.

Zgodnie z głównymi tezami wynikającymi z uzasadnienia orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 28 maja 2014 r., I CSK 330/13: 1. Rozdzielność majątkowa przewidziana w art. 54 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (KRO) może wynikać z orzeczenia sądu zagranicznego, jeżeli orzeczenie to odpowiada orzeczeniu o separacji prawnej znanemu prawu polskiemu. 2. Postanowienie sądu francuskiego upoważniające małżonków do oddzielnego zamieszkania, wydane w ramach postępowania rozwodowego, nie może być zakwalifikowane jako odpowiednik orzeczenia o separacji prawnej znanego prawu polskiemu. Z obiema tezami należy się zgodzić. Jednakże pierwszą z nich trzeba uzupełnić stwierdzeniem, że skutek przewidziany w art. 54 § 1 KRO może być przypisany orzeczeniu zagranicznemu tylko wtedy, gdy prawem właściwym dla majątkowych skutków małżeństwa w chwili wydania takiego orzeczenia jest prawo polskie. Ponadto, wspomniany skutek może wystąpić jako konsekwencja orzeczenia zagranicznego tylko wtedy, gdy orzeczenie to jest uznane w Polsce. Aby sprawdzić, czy rozpatrywane w sprawie orzeczenie zagraniczne odpowiada polskiemu orzeczeniu o separacji prawnej, należy przeprowadzić ocenę równoważności (ekwiwalentności). W omawianej sprawie konieczne było przeprowadzenie takiej oceny w odniesieniu do francuskiego postanowienia upoważniającego małżonków do oddzielnego zamieszkania [l’ordonnance de résidence séparée]. Wobec braku wystarczającego podobieństwa między analizowanym postanowieniem a polskim orzeczeniem o separacji prawnej, przepis art. 54 § 1 KRO nie może mieć zastosowania do tego pierwszego. Dlatego, pomimo pewnych zastrzeżeń do uzasadnienia Sądu Najwyższego, należy zgodzić się z ostatecznym rozstrzygnięciem zapadłym w sprawie.