„Grzeczność wszystkim należy, lecz każdemu inna”. O wielości odmian grzeczności językowej
Abstrakt
The diversity of language etiquette forms has already been noted by linguists (the author presents the evolution of the way it has been defined in their works). However, this issue does not appear very often in the works of scholars. The article aims at presenting several different types of politeness that have been defined on the basis of various different criteria. For example the substance of expression, which involves distinguishing between two types of politeness: one expressed in language and the other expressed by nonlinguistic means. Another criterion refers to social commonness and according to this criterion we can distinguish between elementary politeness, courtesy and formal etiquette. Diversity of language etiquette can be regarded as resulting form the pragmatic features of a speaker. Culturebased differentiation enables us to talk about ‘traditional’ and ‘new’ politeness. According to the author, teaching different types of language etiquette is an important part of teaching Polish as a foreign language.
Słowa kluczowe
verbal communication; language etiquette; types of politeness
Bibliografia
Anusiewicz J., Marcjanik M., red., 1992, Język a kultura, t. 6, Polska etykieta językowa, Wrocław.
Barbasiewicz M., 2012, Dobre maniery w przedwojennej Polsce. Savoirvivre, zasady, gafy, Warszawa.
Bisko A., 2014, Polska dla średnio zaawansowanych. Współczesna polska codzienność, Kraków.
Bourdieu P., 1986, The forms of capital, w: Richardson J.G., red., Handbook of theory and research for sociology of education, New York–London.
Brzechwa J., 1989, Brzechwa dzieciom, Warszawa.
Cybulski M., 2003, Obyczaje językowe dawnych Polaków. Formuły werbalne w dobie średniopolskiej, Łódź.
Ficek E., 2013, Poradnik: model gatunkowy i jego tekstowe aktualizacje, Katowice.
Goffman E., 2000, Człowiek w teatrze życia codziennego, opracował i słowem wstępnym poprzedził Szacki J., przeł. Datner-Śpiewak H., Śpiewak P., Warszawa.
Grzenia J., 2006, Komunikacja językowa w Internecie, Warszawa.
Jarząbek K., 1989, Znaki kinetyczne wspomagające komunikację mowną i ich miejsce w nauczaniu języków obcych (na przykładzie komunikacji Polaków i Rosjan – ujęcie konfrontatywne), Katowice.
Jarząbek K., 1994, Gestykulacja i mimika. Słownik, Katowice.
Kienzler I., 2014, Dwudziestolecie międzywojenne, t. 45, Savoirvivre, Warszawa.
Kita M., 2005, Językowe rytuały grzecznościowe, Katowice.
Kołakowski L., 2009, Mini wykłady o maxi sprawach, Kraków.
Linde-Usiekniewicz J., 2007, Językowe, międzyjęzykowe, kulturowe i międzykulturowe aspekty grzeczności, w: Marcjanik M., red., Grzeczność na krańcach świata, Warszawa.
Łeńska-Bąk K., Sztandara M., red., 2008, Sztuka życia, zasady dobrego zachowania, etykieta. O zmienności obyczaju w kulturze, Opole.
Marcjanik M., 1992, Typologia polskich wyrażeń językowych o funkcji grzecznościowej, w: Anusiewicz J., Marcjanik M., red., Język a kultura, t. 6, Polska etykieta językowa, Wrocław.
Marcjanik M., 1993, Etykieta językowa, w: Bartmiński J., red., Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2, Współczesny język polski, Wrocław.
Marcjanik M., 2001, W kręgu grzeczności. Wybór prac z zakresu polskiej etykiety językowej, Kielce.
Marcjanik M., 2005, Wstęp, w: tejże, red., Grzeczność nasza i obca, Warszawa.
Marcjanik M., 2006, ABC grzeczności językowej, w: Bańko M., red., Polszczyzna na co dzień. Warszawa.
Marcjanik M., 2007, Grzeczność w komunikacji językowej, Warszawa.
Marcjanik M., 2014, Słownik językowego savoirvivre’u, Warszawa.
Masłowska E., 1992, Proszę, dziękuję, przepraszam, w: Anusiewicz J., Marcjanik M., red., Język a kultura, t. 6, Polska etykieta językowa, Wrocław.
Mickiewicz A., 1998, Pan Tadeusz, Warszawa.
Miller S., 2003, Emailowy savoirvivre: o tym, co wypada, czego nie wypada i jak się czasem wpada, opowiada znawczyni internetowego savoirvivre’u z magazynu „People”, Poznań.
Modrzyńska J., 2014, Protokół dyplomatyczny, etykieta i zasady savoirvivre’u, Warszawa.
Orłowski T., 2006, Protokół dyplomatyczny. Ceremoniał i etykieta, Warszawa.
Ożóg K., 1990, Zwroty grzecznościowe współczesnej polszczyzny mówionej, Warszawa–Kraków.
Ożóg K., 1992, O niektórych aspektach semantyki zwrotów grzecznościowych, w: Anusiewicz J., Marcjanik M., red., Język a kultura, t. 6, Polska etykieta językowa, Wrocław.
Piątkowska M., Talko L., 2013, Survival. Czyli jak zachować maniery w epoce fejsbuka, Warszawa.
Pruszak T.A., 2014, Ziemiański savoirvivre, Warszawa.
Sikora K., 2010, Grzeczność językowa wsi, cz. 1, System adresatywny, Kraków.
Sikorska L., 2011, Językowa grzeczność i niegrzeczność w gwarach południowowschodniej Kielecczyzny, Kielce.
Tautz-Wiessner G., 2000, Savoirvivre w życiu zawodowym: dobre obyczaje kluczem do sukcesu, Wrocław.
Tomiczek E., 2005, Grzeczność nasza i niemiecka, w: Marcjanik M., red., Grzeczność nasza i obca, Warszawa.
Wojtak M., 1992, Wybrane elementy staropolskiej etykiety językowej, w: Anusiewicz J., Marcjanik M., red., Język a kultura, t. 6, Polska etykieta językowa, Wrocław.
Zarycki T., 2009, Kapitał kulturowy – założenia i perspektywy zastosowań teorii Pierre’a Bourdieu, „Psychologia Społeczna”, t. 41–2 (10) 12–25. http://www.iss.uw.edu.pl/zarycki/pdf/kapkult.pdf [dostęp: 12.11.2015].
Żurek A., 2008, Grzeczność językowa w polszczyźnie cudzoziemców. Wybrane zagadnienia, Łask.
prof. dr hab., Katedra Międzynarodowych Studiów Polskich, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Polska. Polska
https://orcid.org/0000-0003-1456-634X
Zainteresowania naukowe: współczesna polszczyzna (zwłaszcza język mediów, język prywatny i potoczny, etykieta językowa), genologia językoznawcza (wywiad prasowy), stylistyka, glottodydaktyka. Autorka artykułów opublikowanych m.in. w „Biuletynie Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, „Stylistyce”, „Socjolingwistyce”, „Języku Artystycznym” oraz w tomach zbiorowych. Autorka kilku książek, m.in. Wywiad pasowy. Język – gatunek – interakcja (1998), Językowe rytuały grzecznościowe (2005), Szeptem albo wcale. O wyznawaniu miłości (2007), Wybieram gramatykę! Gramatyka języka polskiego w praktyce (dla cudzoziemców zaawansowanych) (1998, 2009). Pomysłodawczyni i organizatorka cyklu Transdyscyplinarność badań nad komunikacją medialną.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
