Modyfikacje i zmiany kodu językowego na przykładzie mowy młodzieży polskiej z Zaolzia
Abstrakt
In the article the subject of attention is the communication strategies of pupils in schools with Polish as the language of instruction in the Czech part of Cieszyn Silesia. The pupils know more than one language code – at a minimum, the local dialect, Polish and Czech, and they alternating between these codes in linguistic communication daily. The article presents excerpts from interviews with these pupils conducted by the authors (and researchers), in which the causes, methods and consequences of such specific communication strategies are revealed. The main triggers of code changes were found to be mainly changes of conversation topics and changes in the language of communication partners. The article also touches upon other issues: the conceptualization of the world through traditional dialect, the utility of dialects in the contemporary world of technological, scientific and cultural progress and the emergence of mixed supranational spoken languages, etc.
Słowa kluczowe
the Czech part of Cieszyn Silesia; dialect; Polish; bilingualism; diaglossia; interference; codeswitching; mixed language
Bibliografia
Awramiuk A., 2011, Niematerialne aspekty krajobrazu kulturowego na przykładzie wybranych tradycji mieszkańców Podlasia, „Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego”, nr 15.
Baar V., 2001, Národy na prahu 21. stol. Emancipace, nebo nacionalismus, Ostrava.
Bogoczová I., 2001, Typologicky relevantní rozdíly mezi polštinou a češtinou jako zdroj jazykové interference, Ostrava.
Bogoczová I., Bortliczek M., 2014, Jazyk příhraničního mikrosvěta (běžná mluva Těšíňanů v ČR) // Język przygranicznego mikroświata (Mowa potoczna mieszkańców Zaolzia), Ostrava.
Chlebda W., 2008, Leksykografia w aktach i procesach polskiej autoidentyfikacji narodowej, w: Gajda S., red., Tożsamość a język w perspektywie slawistycznej, Opole.
Drobik A., Legierski D., Szczepańska J., 2014, Rozmowy o Śląsku Cieszyńskim, Ustroń.
Dubisz S., 2001, Probabilistyka lingwistyczna, czyli o rozwoju polszczyzny w XXI wieku, w: KrzemieńOjak S., Nowowiejski B., red., Przyszłość języka, Białystok.
Dudok M., 2002, O prirodzenom bilingvizme, w: Štefánik J., red., Bilingvizmus: minulosť, prítomnosť, budúcnosť, Bratislava.
Głuszkowski M., 2009, Znaczenie prestiżu języka a pokoleniowe zróżnicowanie poziomu interferencji w polszczyźnie staroobrzędowców w warunkach rosyjskopolskiego bilingwizmu z dyglosją, „LingVaria”, nr 2 (8).
Głuszkowski M., 2013, Idiolektalne zróżnicowanie przełączania kodów w dwujęzyczności starowierców regionu suwalskoaugustowskiego, „Acta BalticoSlavica”, nr 37.
Hernová Š., Sokolová G., 2000, Národně jazykové vědomí obyvatel národnostně smíšených oblastí České republiky, Opava.
Hroch M., 2009, Národy nejsou dílem náhody. Příčiny a předpoklady utváření moderních evropských národů, Praha.
Kita M., 2007, Gra funkcjami w języku potocznym, w: Boniecka B., Grabias S., red., Potoczność a zachowania językowe Polaków, Lublin.
Kurek H., 1993, O szczególnym typie przełączania kodów w gwarach, czyli o świadomym wprowadzaniu elementów literackich do rozmów z dziećmi, „Język Polski”, LXXIII, nr 1–2.
Kurek H., 2010, Przełączanie kodu językowego, czyli socjolingwistyczne aspekty wzajemnego oddziaływania języka literackiego i dialektów, w: Skudrzyk A., RudnickaFira E., red., Dialektologia. Materiały pomocnicze. Konteksty socjolingwistyczne, Katowice.
Matyska Z., 1998, Kształcenie sprawności językowej uczniów szkół podstawowych z polskim językiem nauczania w Republice Czeskiej, w: Kojs W., Mrózek R., red., Komunikacja. Dialog. Edukacja, Cieszyn.
Myers-Scotton C., Bolonyai A., 2001, Calculating speakers: Codeswitching In a rational choice model, „Language in Society”, No. 30.
Niewiara A., 2003, Zmiany semantyczne w ujęciu panchronicznym, w: Kleszczowa K., Sobczykowa J., red., Śląskie Studia Lingwistyczne, Katowice.
Pelcowa H., 1999, Przeszłość w językowym obrazie świata współczesnej wsi, w: Pajdzińska A., Krzyżanowski P., red., Przeszłość w językowym obrazie świata, Lublin.
Skudrzyk A., 2010, Współczesny komunikacyjny status gwar ludowych, w: Skudrzyk A., Rudnicka-Fira E., Dialektologia. Materiały pomocnicze. Konteksty socjolingwistyczne, Katowice.
Sławkowa E., 2003a, Być stela. Z zagadnień edukacji regionalnej na Śląsku Cieszyńskim, Katowice.
Sławkowa E., 2003b, O profilu komunikacyjnym polszczyzny. Z zagadnień komunikacji międzykulturowej i etnopragmatyki, w: Kleszczowa K., Sobczykowa J., red., Śląskie Studia Lingwistyczne, Katowice.
Smułkowa E., 2010, Integracja języków na pograniczu białoruskopolskolitewskim i jej konsekwencje dla teorii zapożyczeń, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, LXVI.
Straczuk J., 1999, Język a tożsamość człowieka w warunkach społeczności wielojęzykowej. Pogranicze polskobiałoruskie, Warszawa.
Tokarski R., 1999, Przeszłość i współczesność w językowym obrazie świata. Metodologiczne pytania i propozycje, w: Pajdzińska A., Krzyżanowski P., red., Przeszłość w językowym obrazie świata, Lublin.
Warchala J., Skudrzyk A., 2010, Kultura piśmienności młodego pokolenia, Katowice.
Urbańczyk S., red., 1991, Encyklopedia języka polskiego, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Wierzbicka A., 1990, Podwójne życie człowieka dwujęzycznego, w: Miodunka W., red., Język polski w świecie, Warszawa, Kraków.
Witosz B., 2007, Potoczność jako wartość w dzisiejszej kulturze, w: Boniecka B., Grabias S., Potoczność a zachowania językowe Polaków, Lublin.
Wronicz J., 2007, Pozycja dialektu wobec innych odmian polszczyzny, „Język Polski”, LXXXVII, nr 2.
Wyderka B., 2011, Problemy metodologiczne współczesnej dialektologii, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, LXVII, nr 2.
Wysoczański W., 1999, Zasadnicze perspektywy badawcze ekologicznych uwarunkowań języków mniejszościowych Europy, w: Grzeszczuk B., red., Język. Teoria – Dydaktyka, Rzeszów.
Zieniukowa J., 2003, Pojęcie aksjologiczne „prestiż” a społeczna sytuacja języków mniej używanych – casus łużycczyzny i kaszubszczyzny, w: Wrocławska E., Zieniukowa J., red., Języki mniejszości i języki regionalne, Warszawa.
Żydek-Bednarczuk U., 2007, Bilingwizm w badaniach glottodydaktycznych, społecznych i kulturowych, w: Achtelik A., Tambor J., red., Sztuka czy rzemiosło? Nauczyć Polski i polskiego, Katowice.
docent, Wydział Filozoficzny, Uniwersytet Ostrawski, Republika Czeska. Czechia
https://orcid.org/0000-0002-0818-193X
Specjalizuje się w zakresie słowiańskiej filologii porównawczej, prowadzi zajęcia głównie z diachronii słowiańskiej i dialektologii języka czeskiego. Jej zainteresowania badawcze dotyczą potocznego języka mówionego, świadomości językowej i etnicznej, relacji zachodzących pomiędzy językiem a kulturą. Szczególną uwagę poświęca sytuacji językowej w czeskiej części Śląska Cieszyńskiego. Jest autorem i współautorem 14 prac monograficznych oraz wielu artykułów językoznawczych.
dr, Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Polska. Polska
https://orcid.org/0000-0002-2974-1254
Uczy stylistyki, metodyki edukacji polonistycznej oraz komunikacji interpersonalnej. Publikuje prace dotyczące popularyzowania nauki w czasopismach dziecięcych, stylistyki reklam oraz gwary zaolziańskiej – jako współautorka.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
