Како ја читам полската литература [Jak czytam literaturę polską]
Abstrakt
Artykuł jest pomyślany jako opis najciekawszych utworów literatury polskiej mający na celu zachęcenie czytelnika macedońskiego do zapoznania się z polską spuścizną literacką. Autorka na początku wskazuje na walory literatury polskiej, przede wszystkim na liczbę laureatów Nagrody Nobla i na to, że można do niej zaliczyć dzieła nie tylko napisane w Polsce w języku polskim, lecz także te tworzone w języku łacińskim, francuskim, angielskim itp. Do tego faktu nawiązuje, wyjaśniając powody podania jako pierwszych propozycji lekturowych legend z kronik staropolskich, m.in. Galla Anonima, i później wspominając Rękopis znaleziony w Saragossie Jana Potockiego. Uważa, że zapoznawanie się z beletrystyką przypomina kształcenie dziecka przez literaturę: najpierw czyta ono bajki, baśnie, książki ilustrowane, potem literaturę realistyczną, a dopiero później wyszukuje formy bardziej wymagające, absurdalne, nadrealistyczne, jednym słowem – dziwne albo inne. W ten właśnie sposób autorka dokonuje wyboru dzieł polskich i ustala strukturę artykułu, od literatury średniowiecza, aż po współczesną prozę Olgi Tokarczuk. Wyjątkowym twórcą literatury polskiej według autorki jest największy poeta romantyczny, Adam Mickiewicz, którego w artykule przedstawiono jako autora fantastycznych historii z folkloru, ale też takich utworów, które budziły poczucie tożsamości narodowej i patriotyzmu, za które się cierpiało i ginęło. Następnie zaprezentowano eksperyment dydaktyczny przeprowadzony na Wydziale Filologicznym im. Blaže Koneskiego Uniwersytetu św. św. Cyryla i Metodego w Skopje mający na celu w ciągu jednego semestru zapoznać odbiorców z pięcioma tekstami z kanonu literatury polskiej, zamiast opracowywać konkretną epokę literacką. Wybrano następujące dzieła: Bez dogmatu Henryka Sienkiewicza, Sklepy cynamonowe Brunona Schulza, Zniewolony umysł Czesława Miłosza,
Imperium Ryszarda Kapuścińskiego i Bieguni Olgi Tokarczuk. W trakcie omawiania kolejnych utworów ustalono, dlaczego właśnie te dzieła miałyby przedstawiać to, co najlepsze w literaturze polskiej. Bez dogmatu Sienkiewicza rysuje obraz polskiego społeczeństwa pod koniec XIX wieku, przedstawia problemy szlachty, rozwój kapitalizmu, upadek tradycyjnych wartości, rozczarowanie rozwojem wydarzeń światowych itp. Bohater jest reprezentantem dwóch pokoleń, których idee i podejścia do różnorakich problemów zderzają się ze sobą. Powieść ta nie tylko odzwierciedla minione czasy, lecz także stawia pytania uniwersalne, które mogą dotyczyć współczesnego człowieka, żyjącego nie tylko w Polsce. Schulz unika podejścia realistycznego i zanurza czytelnika w krainę wyobraźni i własnego spojrzenia na świat wokół siebie. Jego opowiadania pod względem oryginalności stylu i narracji stanowią przykład unikalnej prozy poetyckiej.
Należą do arcydzieł literatury polskiej, ale zyskały też sławę za granicami Polski jako światowa wartość literacka. Z kolei Zniewolony umysł podejmuje kwestię trudnego i skomplikowanego okresu w historii polskiej i życia w totalitaryzmie, co można odnieść zarówno do polskiej rzeczywistości, jak i do sytuacji we współczesnym świecie, gdzie widoczne są te same mechanizmy, które Miłosz tak sprawnie opisał w tej książce. Analiza systemu w Zniewolonym umyśle jest ponadczasowa i pochłania każdego czytelnika, nawet dzisiaj. Imperium Kapuścińskiego jest przykładem reportażu literackiego, który można uznać za gatunek specyficznie polski, może najbardziej intrygujący, najciekawszy i najbardziej popularny. Sposób łączenia przez autora faktów w wyjątkowo osobistej, wrażliwej i poruszającej narracji jest majstersztykiem, a jego książka lekturą obowiązkową, pozwalającą zrozumieć współczesny świat z udziałem w nim Rosji. Na końcu już całkiem nowa proza Tokarczuk nawiązuje do wspominanej czułości wobec świata, i Kapuścińskiego, i Miłosza, i Schulza; wszystko w jej opowieści ma duszę, każdy przedmiot, wspomnienie, roślina, w końcu ciało. Sposób opowiadania Tokarczuk jest bardzo bliski każdemu czytelnikowi, dla którego przekraczanie granic staje się codziennością, i właśnie za to twórczyni dostała Nagrodę Nobla. W podsumowaniu autorka konkluduje, że literatura polska stanowi niewyczerpane źródło nowych form literackich i pod wieloma względami dorównuje literaturze światowej.
Słowa kluczowe
literatura polska; fantastyka; romantyzm; współczesność; uniwersalizm
Bibliografia
Anonim G., 2008, Kronika polska, trans. R. Grodecki, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Długosz J., Roczniki czyli kroniki sławnego Królewstwa Polskiego / ANNALES SEU CRONICAE INCLITI REGNI POLONIAE, https://dlugosz.polona.pl/pl/ [16.06.2022].
Kadłubek W., 2008, Kronika polska, trans. B. Kürbis, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
(Kapuściński R.) Капушќињски Р., 2014, Империјата, прев. Л. Танушевска, Бегемот, Скопје.
(Koneski B.) Конески Б., 1967, Препеви, Култура, Скопје.
(Maleska K.) Малеска К., 2018, Улогата на книжевноста во разнишување на политичката моќ во „Заробениот ум“ на Милош, „Folia Philologica Macedono--Polonica”, vol. 9–10, pp. 231–242.
Matuszewski R., 1995, Literatura polska 1939–1991, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa.
Michałowska T., 2002, Średniowiecze, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Mickiewicz A., Ballady i romanse, https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/ballady-i-romanse/ [16.06.2022].
Mickiewicz A., Dziady, https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/ballady-i-romanse/ [16.06.2022].
Miłosz C., 1999, Historia literatury polskiej, Znak, Kraków.
(Miłosz C.) Милош Ч., 2019, Заробениот ум, прев. Ф. Димевски, Бегемот, Скопје.
Potocki J., 2010, Rękopis znaleziony w Saragossie, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków.
(Tanuszewska L.) Танушевска Л., 2015, „Империјата“ од Ришард Капушќињски: Човечна приказна за нечовечноста, Okno.mk, 28.05.2015, https://okno.mk/node/47409 [16.06.2022].
(Tokarczuk O.) Токарчук О., 2013, Талкачи, прев. Л. Танушевска, Или-Или, Скопје.
(Tokarczuk O.) Токарчук О., 2020, Нобеловското предавање на Олга Токарчук, „Славистички студии”, vol. 20, pp. 425–446.
(Schulz B.) Шулц Б., 2011, Продавниците со боја на цимет / Санаториумот во знакот на Клепсидрата, прев. Л. Танушевска, Бегемот, Скопје.
(Sienkiewicz H.) Сјенкјевич Х., 2011, Без догма, прев. Л. Танушевска, Или-Или, Скопје.
Witkowska A., Przybylski R., 2002, Romantyzm, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Uniwersytet Świętych Cyryla i Metodego w Skopju Macedonia
https://orcid.org/0000-0001-5465-960X
LIDIJA TANUŠEVSKA – prof. dr hab., Katedra Slawistyki, Wydział Filologiczny im. Blaže Koneskiego Uniwersytetu św. św. Cyryla i Metodego, Skopje, Macedonia. Badaczka prowadzi zajęcia z literatury polskiej, praktyki przekładu z języka polskiego na macedoński i przekładoznawstwa. Jej zainteresowania naukowe obejmują głównie zagadnienia przekładoznawstwa, ale również językoznawstwa porównawczego
i literaturoznawstwa. Jest wybitną tłumaczką literatury polskiej na język macedoński. Została wyróżniona kilkoma nagrodami translatorskimi, m.in. Złote Pióro Macedońskiego Stowarzyszenia Tłumaczy Literackich w 2008 roku za przekład Prawieku i innych czasów Olgi Tokarczuk (Skopje 2007) i Nagrodą im. Ryszarda Kapuścińskiego za przekład Imperium na nowy język (Warszawa 2015). W 2017 roku wydała monografię Przyczynek do gramatyki konfrontatywnej języka macedońskiego i języka polskiego (Skopje 2017). Przełożyła pięć utworów Olgi Tokarczuk, a także opowiadania i nowele Cypriana Kamila Norwida, Brunona Schulza, Stefana Grabińskiego i in.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
