Kell-e nekünk magyar-lengyel irodalmi komparatisztika? [Czy jest nam potrzebna węgiersko-polska komparatystyka literacka?]
Abstrakt
W dwudziestoleciu międzywojennym, zanim rozwinęła się komparatystyka literacka, najważniejsi polscy pisarze byli ujmowani na Węgrzech w ramach kanonu literatury światowej. W wielkiej syntezie Mihálya Babitsa pt. Az europai irodalom története [Historia literatury europejskiej] znajdziemy tylko nazwiska Adama Mickiewicza i Henryka Sienkiewicza (bez tytułów ich utworów), bo Babits dzieli literatury poszczególnych narodów na „wielkie” i „małe”, a te ostatnie ma reprezentować literatura tak polska, jak i węgierska. Autor nadal popularnej A világirodalom története [Historia literatury światowej], Antal Szerb, w osobnym podrozdziale kompetentnie scharakteryzował romantyzm polski i krótko podsumował epoki wcześniejsze. Jego zdaniem rozwój iteratury polskiej i węgierskiej jest paralelny. W epoce odrodzenia w obu krajach powstaje poezja w języku narodowym na najwyższym poziomie.Szerbchwali psalmy Jana Kochanowskiego i Bálinta Balassiego, zwraca uwagę na postać Adama Czahrowskiego, który odegrał ważną rolę w polsko-węgierskich kontaktach literackich. Autor podsunął kilka interesujących pomysłów do badań komparatystycznych. Warto byłoby np. porównać Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki Ignacego Krasickiego z Tarimenes utazása [Podróż Tarimenesa] Györgya Bessenyeigeo. Był przekonany nie tylko o tym, że pewne epoki i poszczególni twórcy są „zdumiewająco podobni”, lecz także o tym, że cała historia obu literatur jest budowana na podobnych zasadach. Z kolei w następnych dekadach zbierano materiał faktograficzny i dane dotyczące polsko-węgierskich kontaktów literackich w duchu pozytywistycznej nauki o literaturze oraz skupiano się na recepcji i imagologii. Dzięki wieloletniej i systematycznej pracy Endre Bojtára powstała w Instytucie Badań Literackich Węgierskiej Akademii Nauk (WAN) komparatystyka środkowoeuropejska. Badacz przyczynił się do zmiany paradygmatu: między literaturą światową a węgierską pojawiła się nowa kategoria – Europa Środkowa. Profesor Bojtár nauczył się kilku języków regionu (obok słowiańskich także bałtyckich). Napisał monografie o środkowo-wschodnioeuropejskiej awangardzie, a następnie o oświeceniu i romantyzmie w literaturach regionu. Również György Spiró zajmował się komparatystyką regionalną. Opracował historię dramatu „od oświecenia do syntezy Wyspiańskiego”, która po transformacji ustrojowej jednak straciła na znaczeniu, a większość historyków literatury wróciła do komparatystyki bilateralnej. W latach 80. czołowi prozaicy węgierscy, tacy jak Péter Esterházy czy Péter Nádas, pilnie czytali i komentowali utwory m.in. Witolda Gombrowicza, natomiast młodsze pokolenie straciło kontakt z literaturą polską.
Słowa kluczowe
komparatystyka literacka; literatura światowa; polsko-węgierskie kontakty literackie; kanon
Bibliografia
Babits M., 1991, Az európai irodalom története, Auktor, Budapest.
Bakuła B., 2018, Lengyelország posztkoloniális szempontból. A nemzeti viktimológia és a hegemonizmus között, trans. L. Pálfalvi, in: Távolodhatunk-e a birodalomtól? Posztkolonializmus a lengyel irodalomtudományban, comp. by A. Kocsis, L. Pálfalvi, Rézbong, Göd, pp. 101‒121.
Bolecki W., 2008, Márai Sándor, Gustaw Herling-Grudziński (és mások), trans. L. Pálfalvi, „Nagyvilág”, vol. 3, pp. 253‒259.
Csapláros I., 1977, A felvilágosodástól a felszabadulásig. Tanulmányok a magyar‒lengyel irodalmi kapcsolatok köréből, Magvető Könyvkiadó, Budapest.
Csapláros I., 1985, A lengyel irodalom Magyarországon. Fejezetek a lengyel irodalom magyarországi fogadtatásának történetéből, Akadémiai Kiadó, Budapest.
Gizińska C., 2004, Dramat węgierski na scenach polskich w latach 1945–1989, Uniwersytet Warszawski, Warszawa.
Horváth K., 1986, Krasiński és Madách, in: Hungaro-Polonica. Tanulmányok a magyar‒lengyel történelmi és irodalmi kapcsolatok köréből. Emlékkönyv Wacław Felczak 70. születésnapjára, eds. I. Kovács, C.G. Kiss, MTA Irodalomtudományi Intézete, Budapest, pp. 191‒202.
Kundera M., 1967, Nevetséges szerelmek, trans. M. Zádor, Tatran‒Európa, Bratislava–Budapest.
Pálfalvi L., 1986, A paródia lehetőségei. Gombrowicz és Esterházy, „Életünk”, vol. 5, pp. 467‒474.
Putna M.C., 2017, Képek az orosz vallásosság történetéből, trans. Z. Csehy, Kalligram, Pozsony.
Szerb A.,1989, A világirodalom története, Magvető, Budapest.
Szörényi L., 1989, Az elszánt. Százötven éve jelent meg a Szózat, in: Uő, „Multaddal valamit kezdeni”. Tanulmányok, Magvető Könyvkiadó, Budapest, pp. 85‒93.
Ważyk A., 1981, A lengyel avantgarde furcsa története, trans. A. Pályi, Európa, Budapest.
Katolicki Uniwersytet Pétera Pázmánya Węgry
https://orcid.org/0000-0002-2091-9845
LAJOS PÁLFALVI – doc. hab., Instytut Europy Środkowej, Katedra Polonistyki, Katolicki Uniwersytet Pétera Pázmánya, Budapeszt, Węgry. Zainteresowania naukowe badacza dotyczą: literatury polskiej XX i XXI wieku, prozy emigracyjnej, twórczości Witolda Gombrowicza, Brunona Schulza i Józefa Mackiewicza oraz polskiej eseistyki, polskiej poezji najnowszej, krytyki postkolonialnej w Europie Środkowej i Wschodniej. Najważniejsze publikacje i tłumaczenia: Tény és metafora. A lengyel emigráció prózairodalma. 1945–1980 (Budapeszt 1993), A Transz-Atlantik megállói, Gombrowicz (Budapeszt 2015), Írók a birodalmak között, Tanulmányok (Budapeszt 2021).
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
