Kolonizacja jako terraformowanie: klątwa Argonautów w epoce antropocenów (ćwiczenia z lektury)
Abstrakt
W odpowiedzi na wezwanie Steve’a Mentza z Break Up Anthropocene (2019), by mnożyć wersje i ujęcia najnowszej epoki w dziejach Ziemi, artykuł proponuje szkic możliwej opowieści o kolonizacji jako terraformowaniu, nazywając jego współczesne efekty klątwą Argonautów. Materiału do opisania tak rozumianego procesu kolonizacji dostarczają dwie powieści: Pięć tygodni w balonie (1862) Juliusza Verne’a i Wojna światów (1898) G.H. Wellsa oraz tekst dla teatru Verkommenes Ufer Medeamaterial Landschaft mit Argonauten (1982) Heinera Müllera. Artykuł korzysta z inspiracji esejami Amitava Ghosha The Nutmeg’s Curse (2021), ale opartej na historycznych faktach klątwie gałki muszkatołowej przeciwstawia jawnie fikcyjną klątwę Argonautów. Jak bowiem pokazuje proponowana lektura tryptyku Müllera, w epoce antropocenów literackie fikcje często dostarczają materiału na inne opowieści niż fakcje historyków głównego nurtu, gdyż wydobywają na jaw to, co nadal zasłaniają relacje oparte na uznanych faktach. Dzieje się tak również dlatego, że wychodząc poza ludzkie miary, pokazują katastrofy, których nie pozwala zobaczyć paradygmat reprezentacji.
Słowa kluczowe
epoka antropocenów; kolonizacja jako terraformowanie; klątwa Argonautów
Bibliografia
Anthropocene Working Group, 2019, Working Group on the ‘Anthropocene’, http://quaternary.stratigraphy.org/working-groups/anthropocene/ [dostęp: 15.12.2022].
Ghosh A., 2016, The Great Derangement: Climate Change and the Unthinkable, Penguin Books, London.
Ghosh A., 2021, The Nutmeg’s Curse: Parables for a Planet in Crisis, University of Chicago Press, Chicago.
Mac Adam A., 2008, Introduction, in: G.H. Wells, The War of the Worlds, Barnes & Noble Classics, New York, s. 17–33.
Mentz S., 2015, Shipwreck Modernity: Ecologies of Globalization, 1550–1719, University of Minnesota Press, Minneapolis.
Mentz S., 2019, Break Up the Anthropocene, University of Minnesota Press, Minneapolis, https://doi.org/10.5749/j.ctvhhhg4h.9.
Moore J.W., 2016, The Rise of Cheap Nature?, in: Anthropocene or Capitalocene? Nature, History, and the Crisis of Capitalisme, ed. J.W. Moore, PM Press, Oakland, s. 78–115.
Müller H., 1985, Gnijący brzeg. Materiały do Medei. Krajobraz z Argonautami, przeł. J.S. Buras, „Literatura na Świecie”, nr 4 (165), s. 183–191.
Müller H., 2006, Verkommenes Ufer Medeamaterial Landschaft mit Argonauten, Henschel SCHAUSPIEL Theaterverlag, Berlin.
Nixon R., 2011, Slow Violence and the Environmentalism of the Poor, Harvard University Press, Cambridge, MA.
Pak Ch., 2016, Terraforming: Ecopolitical Transformations and Environmentalism in Science Fiction, Liverpool University Press, Liverpool, https://doi.org/10.5949/liverpool/9781781382844.001.0001.
Sugiera M., 2023, Syndemiocen, czyli antropocen w perspektywie pandemii, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica”, t. 11, nr 365, s. 234–248.
Taleb N.N., 2014, Czarny łabędź. Jak nieprzewidywalne zdarzenia rządzą naszym życiem, przeł. O. Siara, Zysk i S-ka, Poznań.
Verne J., 1974, Cinq semaines en ballon, Livre de Poche, Paris, http://www.feedbooks.com [dostęp: 15.12.2022].
Wells, G.H., 2017, Wojna światów, przeł. S. Barszczewski, Wydawnictwo Ktoczyta.pl, Warszawa.
Uniwersytet Jagielloński Polska
https://orcid.org/0000-0003-4953-2422
MAŁGORZATA SUGIERA –prof., Katedra Performatyki, Wydział Polonistyki, Uniwersytet Jagielloński, Kraków, Polska. Kierownik Katedry Performatyki na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Stypendystka m.in. Alexander von Humboldt Stiftung, Andrew Mellon Foundation oraz IRC „Interweaving Performance Cultures” na Freie Universität w Berlinie. Jej zainteresowania naukowe obejmują teorie i praktyki performatywne, studia dekolonialne i ekologiczne fabulacje spekulatywne. Opublikowała 12 monografii autorskich, m.in. Sztuczne natury. Performanse technonauki i sztuki (z Mateuszem Borowskim, Kraków 2016). Ostatnio ukazały się pod jej redakcją publikacje zbiorowe: Hakowanie antropocenu. Nowe koncepcje wspólnot więcej-niż-ludzkich w ekologicznych fabulacjach spekulatywnych (Kraków 2023) i Crisis and Communitas: Performative Concepts of Commonality in Arts and Politics (z Dorotą Sajewską, London–New York 2023).
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
