„Človek, tys' stvorstva koruna? Nemožno mi uveriť…“. Vzťah človeka a prírody v národno-spoločenskej lyrike Pavola Országha Hviezdoslava
Abstrakt
Przedmiotem opracowania jest niszczycielska działalność człowieka i żywiołów przyrody (woda, wiatr czy ogień) w tekstach Pavola Országha Hviezdoslava o tematyce narodowo-społecznej. Celem jest pokazanie, w jaki sposób autor na poziomie merytorycznym i językowo-stylistycznym podchodzi artystycznie do problemu wzajemnie destrukcyjnej relacji człowieka z przyrodą. W tym kontekście analiza poezji Hviezdoslava wpisuje się w obszar badań językoznawstwa ogólnego (zwłaszcza stylistyki), ale czerpie także z wyników analiz kognitywno-językowych czy literaturoznawstwa. Próbę badawczą stanowi 187 słownych tekstów artystycznych obejmujących cały okres twórczości literackiej Hviezdoslava od lat 60. XIX wieku do początków XX wieku. Z bazy danych wybrano 69 wierszy, które odpowiadały założonemu kryterium merytorycznemu (tj. ukazanie destrukcyjności natury w stosunku do człowieka i odwrotnie). Wyniki badań zaprezenotwano na dwóch poziomach: z jednej strony funkcjonalne zastosowanie elementu naturalnego w planie figuratywnym poezji nadosobowej; z drugiej strony eksponowanie szkodliwej działalności człowieka. Różnica między przedstawieniem człowieka a przedstawieniem natury polega na tym, że niszczycielska siła przyrody dopełnia na płaszczyźnie obrazowości poetyckiej ideę narodu uciskanego, człowiek zaś ukazany jest jako niszczyciel ziemi w sensie nieprzekazywalnym.
Słowa kluczowe
Pavol Országh Hviezdoslav; poezja narodowo-społeczna; element naturalny; analiza stylistyczna
Bibliografia
Pramene
Biblia. Slovenský ekumenický preklad, 2011, Slovenská biblická spoločnosť, Banská Bystrica.
Hviezdoslav P.O., 1928, Sobrané spisy básnické 2. Oddiel lyrický, Matica slovenská, Turčiansky Sv. Martin.
Hviezdoslav P.O., 1931, Sobrané spisy básnické 11. Básnické prviesenky. Vzhledanie. Rozličné básne, Matica slovenská, Turčiansky Sv. Martin.
Hviezdoslav P.O., 1949, Sobrané spisy básnické 9. Dozvuky – Krvavé sonety, Matica slovenská, Turčiansky Sv. Martin.
Hviezdoslav P.O., 1952, Krvavé sonety, Matica slovenská, Martin.
Hviezdoslav P.O., 1955a, Básnické prvotiny I. 1868–1869, Slovenské vydavateľstvo krásnej literatúry, Bratislava, https://zlatyfond.sme.sk/dielo/1699/Orszagh-Hviezdoslav_1869-I/1 [dostupné: 18.11.2022].
Hviezdoslav P.O., 1955b, Stesky (1903–191*), Slovenské vydavateľstvo krásnej literatúry, Bratislava.
Hviezdoslav P.O., 1956, Básnické prvotiny II. 1870–1872 a z básní nedatovaných, Slovenské vydavateľstvo krásnej literatúry, Bratislava.
Literatúra
Bartmiński J., Niebrzegowska-Bartmińska S., 2017, Czym są żywioły w polskiej tradycji ludowej?, w: Żywioły w poznaniu, t. 1, Metodologie badań z perspektywy językoznawczej i literaturoznawczej, red. E. Pawlikowska-Asendrych, Wydawnictwo im. Stanisława Podobińskiego Akademii im. Jana Długosza, Częstochowa, s. 11–35.
Dolník J., 2007, Lexikológia, Univerzita Komenského, Bratislava.
Dudová K., 2017, Konceptualizácia zeme a zemského živlu v štýlových vrstvách slovenčiny, „Jazyk a kultúra“, č. 31–32 (8), s. 17–26.
Garrard G., 2004, Ecocriticism, Tailor & Francis e-Library, London.
Heywood A., 2008. Politické ideologie, Vydavatelství a nakladatelství Aleš Čeněk, s.r.o., Plzeň.
Huba P., 1998, Sto rokov oravskej železnice, vlastným nákladom, Dolný Kubín.
Ivanová M., 2016, Syntax slovenského jazyka, Vydavateľstvo Prešovskej univerzity, Prešov.
Kamenčík M., 2012, Ekoliteratúra a jej postmoderná šanca (poznámka k slovenskému básnickému kontextu), v: Postmodernismus: smysl, funkce a výklad (jazyk – literatura – kultura – politika). Brněnské texty k slovakistice XV, ed. I. Pospíšil, J. Šaur, A. Zelenková, Masarykova univerzita, Brno, s. 39–45.
Kopecký P., 2012, Robinson Jeffers a John Steinbeck. Vzdálení a blízcí, Host, Brno.
Králik Ľ., 2015, Stručný etymologický slovník slovenčiny, Veda, Bratislava.
Novotný A., 1956, Biblický slovník. První díl, Ústřední cirkevní nakladatelství, Praha.
Peck M.S., 2018, Lidé lži. Psychologie lidského zla, Portál, Praha.
Sokolová M., 2009, Sémantika slovesa a aspektové formy, v: Aspektuálnosť a modálnosť v slovenčine, ed. M. Ivanová, Filozofická fakulta Prešovskej univerzity, Prešov, s. 22–37.
Timoshchenko T., 2018, Obraz červené barvy v češtině: frazeologie vs korpus, v: Horizonty kognitivně-kulturní lingvistiky II. Metafory, stereotypy a kulturní rozrůzněnost jazyků jako obrazů světa, ed. I. Vaňková, L. Šťastná, Filozofická fakulta Univerzity Karlovy, Praha, s. 187–201.
Valček P., 2006, Slovník literárnej teórie A–Ž, Literárne informačné centrum, Bratislava.
Zambor J., 2010, Tvarovanie básne, tvarovanie zmyslu, Veda, Bratislava.
Uniwersytet Mateja Bela w Bańskiej Bystrzycy Słowacja
https://orcid.org/0000-0002-1145-429X
VLADIMÍRA VRAJOVÁ – PhDr., Uniwersytet Mateja Bela, Bańska Bystrzyca, Słowacja. W pracy naukowej autorka zajmuje się stylistycznymi cechami poezji. Swoją uwagę skupia głównie na twórczości poety Pavola Országha Hviezdoslava i jego różnorodnej ekspresji artystycznej. Oprócz języka poetyckiego bada również wpływ współczesnych ideologii na teksty artystyczne, w kontekście XIX wieku są to przede wszystkim panslawizm (wzajemność słowiańska) i światopogląd chrześcijański. Najważniejsze publikacje: Štylistické kontúry poézie (Martin 2020), „V tých dlhých nociach dlho premýšľavam o tebe, Slavianstvo, náš svete ty!“ Slovania a slovanská vzájomnosť vo výrazovom pláne lyriky P.O. Hviezdoslava („Slavica Slovaca” 2023).
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
