Polski kryminał milicyjny jako literatura faktu
Abstrakt
Niniejsze opracowanie poświęcone jest wykryciu cech gatunku „literatura faktu” w powieści milicyjnej popularnej w Polsce ludowej w latach 50.–80. XX wieku. Artykuł składa się z dwóch części. W pierwszej części przedstawiono ogólną definicję literatury non-fiction oraz jej ujęcie w polonistyce, anglistyce i rusycystyce. Określono czas powstania tego gatunku i wskazano, że takie teksty pojawiały się już wcześniej. Za główną cechę odróżniającą literaturę faktu od nieliterackich opisów wydarzeń uznano obecność artystycznego stylu prezentacji. Zwrócono uwagę na możliwość wplatania fikcji w tkankę dzieł literatury non-fiction. Druga część opracowania stanowi analizę polskiej powieści milicyjnej dokonywaną na tle podobnych dzieł literatury sowieckiej. Mowa tutaj o głównych cechach powieści milicyjnej, a mianowicie o powiązaniu toczącej się w niej akcji z konkretnym czasem i miejscem wydarzeń. Właśnie to dokładne czasowe i przestrzenne przedstawienie rzeczywistości pozwala zaklasyfikować powieść milicyjną do literatury non-fiction, a obecność fikcji uzasadnia mistyfikację obowiązkową dla literatury detektywistyczne.
Słowa kluczowe
literatura non-fiction; polska powieść milicyjna
Bibliografia
Anderson Ch., 1989, Introduction: Literary Nonfiction and Composition, in: Literary Nonfiction: Theory, Criticism, Pedagogy, ed. Ch. Anderson, Southern Illinois University Press, Carbondale, p. IX–XXVI.
Bachtin M., 1970, Epos a powieść (o metodologii badania powieści), „Pamiętnik Literacki”, nr 61/3, s. 203–230.
Bachtin M., 1974, Czas i przestrzeń w powieści, „Pamiętnik Literacki”, nr 65/4, s. 273–311.
Barańczak S., 1975, Polska powieść milicyjna. Dominacja funkcji perswazyjnej a problemy gatunkowe, w: W kręgu literatury Polski Ludowej, red. M. Stępień, Wydawnictwo Literackie, Kraków, s. 270–316.
Czermińska M., 1996, Badania nad prozą niefikcjonalną – sukcesy, pułapki, osobliwości, w: Wiedza o literaturze i edukacja, red. T. Michałowska, Z. Goliński, Z. Jarosiński, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN, Warszawa, s. 436–449.
Domogalla A., 2008, Rosyjska powieść kryminalna XX–XXI wieku (wokół przemian gatunkowych), „Rusycystyczne Studia Literaturoznawcze”, nr 20, s. 71–83.
Domosławski A., 2017, Kapuściński non-fiction, Wielka Litera, Warszawa.
Głowiński M., 2000, Literatura faktu, w: M. Głowiński i in., Słownik terminów literackich, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków, s. 285–286.
Gutkind L., 2012, You Can’t Make This Stuff Up: The Complete Guide to Writing Creative Nonfiction — from Memoir to Literary Journalism and Everything in Between, Da Capo Press, Boston, Massachusetts.
Hellmann J., 1978, Fables of Fact: The New Journalism as New Fiction, University of Illinois Press, Urbana.
Hutnikiewicz A., 1967, Od czystej formy do literatury faktu. Główne teorie i programy literackie XX stulecia, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, oddział w Poznaniu, Zakłady Graficzne w Toruniu, Toruń.
Internetowy System Aktów Prawnych, b.r.w., Ustawa z dnia 8 czerwca 1972 r. o wykonywaniu i organizacji rzemiosła, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19720230164 [dostęp: 10.02.2023].
Kalin A., 2018, Polska szkoła zmyślania – literacki reportaż podróżniczy. Podróże z Mordoru do Międzymorza Ziemowita Szczerka, „Forum Poetyki”, nr 11–12, s. 64–85.
Lounsberry B., 1990, The Art of Fact: Contemporary Artists of Nonfiction, Greenworld Press, New York.
Lubocha-Kruglik J., 2018, Mistyfikacja i przekład. Joe Alex po rosyjsku, „Applied Linguistics Papers”, vol. 25/4, s. 39–52.
Marcinowska B., 2017, Książka-ulicznica, czyli początki powieści kryminalnej w Polsce, „Kwartalnik Opolski”, nr 4, s. 45–53.
Martuszewska A., 1997, Powieść kryminalna, w: Słownik literatury popularnej, red. T. Żabski, Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, Wrocław, s. 319–321.
Mazzeo T.J., 2012, Writing Creative Nonfiction: Course Guidebook, The Teaching Company, Virginia.
Niedzielski C., b.r.w., Literatura faktu, w: Encyklopedia PWN, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/literatura-faktu;3933199.html [dostęp: 10.02.2023].
Skotarczak D., b.r.w., Drugie życie powieści milicyjnej, https://www.klubmord.com/oprawcowania/drugie-zycie-powiesci-milicyjnej-prof-dorota-skotarczak/ [dostęp: 8.02.2023].
Stańczyk K., 2013, Literatura faktu nie istnieje? Polskie reportaże to creative non-fiction, http://wokolfaktu.pl/literatura-faktu-nie-istnieje-polskie-reportaze-to-creative-non-fiction/ [dostęp: 8.02.2023].
Zajas P., 2009, O naturze pośledniego owada. Nowa propozycja badań nad literaturą niefikcjonalną, „Teksty Drugie”, nr 5 (119), s. 40–55.
Беньямин В., 2012, О понятии истории, в: Беньямин В. Учение о подобии. Медиаэстетические произведения, РГГУ, Москва, с. 237–253.
Казакова Г.М., 2016, Нон-фикшн в современной книжной культуре, „Вестник Челябинской государственной академии культуры и искусств”, nr 3 (47), c. 7–12.
Местергази Е.Г., 2007, Литература нон-фикшн/non-fiction: Экспериментальная энциклопедия. Русская версия, Совпадение, Москва.
Муравьев В.С., 1978, Документальная литература, в: Краткая литературная энциклопедия, т. 9, ред. А.А. Сурков, Советская энциклопедия, Москва, с. 280–282.
Уайт Х., 2002, Метаистория. Историческое воображение в Европе XIX века, Издательство Уральского Университета, Екатеринбург.
Чужак Н.Ф., ред., 2000, Литература факта: Первый сборник материалов работников ЛЕФа [Переиздание 1929 года], Захаров, Москва.
Polska Akademia Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0002-5498-7037
ALLA KOZHINOWA – prof. dr hab., Instytut Języka Polskiego, Polska Akademia Nauk, Warszawa, Polska. Autorka ponad 290 prac. Członek Rady Programowej czasopisma „Postscriptum Polonistyczne” (Katowice), Członek Komisji Etnolingwistycznej Międzynarodowego Komitetu Slawistów. Otrzymała odznakę honorową „Zasłużony dla Kultury Polskiej”. Zainteresowania naukowe: historia języków słowiańskich, języki mniejszości narodowych zamieszkałych na terenach słowiańskich, etnolingwistyka, translatoryka.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
