Reportaż polski jako głos tych, którym głos odebrano
Abstrakt
Reportaż literacki od dawna jest popularnym elementem polskiej sceny literackiej, ale po roku 1989 zmieniła się jego rola i forma: okazuje się głosem tych, którym głos odebrano – tę myśl możemy uznać za tezę niniejszego opracowania. Do jej ukonstytuowania oczywiście są potrzebni czytelnicy. Bez nich bowiem nikt nie usłyszy wołania tych ludzi. Istnieje interesująca i ważna metoda (jak i ewentualne różnice między metodami), jaką operują autorzy wskazanych przeze mnie książek. Warto przyjrzeć się, czy na poziomie tekstów, w tym, jak tekst jest napisany, dany reportaż jest głosem kogoś innego. Rozróżniam następujące kategorie tego typu reportaży: reportaże o ofiarach systemu, reportaże poświęcone przedstawicielom Polski B, reportaże o krajach postradzieckich, reportaże poświęcone mniejszościom. Omawiane w tekście sytuacje mogą bywać uznane za dyskryminujące, poza tym pewne stereotypy nadal występują w świadomości publicznej. Celem artykułu jest wskazanie, że współczesny polski reportaż, będąc głosem tych, którym głos odebrano, może wyjść naprzeciw dyskryminacji i stereotypom oraz odegrać istotną rolę w obalaniu określonego tabu.
Słowa kluczowe
głos; mniejszość; postradziecki; system opresyjny
Bibliografia
Bikont A., 2012, My z Jedwabnego, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Czapliński P., 2019, Gatunek orientacyjny. Reportaż polski na przełomie XX i XXI wieku, „Teksty Drugie”, nr 6, s. 19–42.
Darska B., 2019, Wielość głosów. O reportażu świadectw, „Teksty Drugie”, nr 6, s. 240–251.
Gosk H., 2010, „Wychować się w momencie historycznego przełomu to żadna przyjemność…”. O postzależnościowych aspektach polskiej prozy ostatnich lat, w: Nowe dwudziestolecie 1989–2009. Rozpoznania, hierarchie, perspektywy, red. H. Gosk, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 93–114.
Hugo-Bader J., 2010, W rajskiej dolinie wśród zielska, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Kapuściński R., 1993, Imperium, Czytelnik, Warszawa (wydanie węgierskie: A Birodalom, ford. S. Erzsébet, Európai utas-Századvég, Budapest 1993).
Łazarewicz L., 2021, Żeby nie było śladów. Sprawa Grzegorza Przemyka, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Miecik I.T., 2015, Sezon na słoneczniki, Agora, Warszawa.
Nikody M., 2019, Wirtualny trybunał w reportażu wobec dyktatury, „Teksty Drugie”, nr 6, s. 86–103.
Nocuń M., Brzeziecki A., 2007, Białoruś: kartofle i dżinsy, Znak, Kraków.
Nowak W., 2009, Serce narodu koło przystanku, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Ostałowska L., 2011, Farby wodne, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec (wydanie węgierskie: Akvarellek, ford. O. Németh, L’Harmattan, Budapest 2015).
Ostałowska L., 2012, Bolało jeszcze bardziej, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Szczygieł M., Tochmann W., 2010, Reportaż prasowy, w: Biblia dziennikarstwa, red. A. Skwórz, A. Niziołek, Znak, Kraków, s. 294–307.
Szejnert M., 2012, Śród żywych duchów, Znak, Kraków.
Tabaszewska J., 2019, Forma i fakt. Wyzwania współczesnego reportażu, „Teksty Drugie”, nr 6, s. 9–19.
Winnicka E., 2014, Angole, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Włodek L., 2020, Gorsze dzieci republiki. O Algierczykach we Francji, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Katolicki Uniwersytet Pétera Pázmánya Węgry
https://orcid.org/0000-0002-3910-6481
ORSOLYA NÉMETH – dr, Instytut Europy Środkowej, Katolicki Uniwersytet Pétera Pázmánya, Budapeszt, Węgry. Zajmuje się przede wszystkim współczesną literaturą polską, w tym literaturą faktu. Bada postradziecką wersję postkolonializmu, redaktor serii Czas Zachodnio-Eurazjatycki. Prowadzi blog poświęcony kulturze słowiańskiej Szlav Textus. Tłumaczka literatury polskiej. Ważniejsze publikacje: Posztszovjet non-fiction. A volt Szovjetunió országai és a lengyel tényirodalom [Non-fiction postradziecki. Kraje postradzeckie w polskiej literaturze faktu] (Budapest 2019), Néhány posztszovjet fantomállam a lengyel tényirodalom tükrében [Kilka postradzieckch parapaństw na tle polskiego reporatżu] (w: Arcana Linguarum, Budapest 2021), Zapomniane miejsca Europy Wschodniej w zbiorze opowiadań węgierskiej pisarki Noémi Kiss pt. „Rongyos Ékszerdoboz” [Sfatygowane puzderko na biżuterię] („Kultura Słowian. Rocznik Komisji Kultury Słowian PAU” 2022).
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
