Zwierzęca eseistyka Tatiany Goriczewej w refleksji genologicznej. Rekonesans
Abstrakt
Zooteologia jako nowa dyscyplina badawcza w Polsce zajmuje się kwestią zwierzęcą w odniesieniu do religii, jej świętych tekstów, praktyk religijnych oraz szeroko rozumianej tradycji, do której zaliczają się również hagiografie chrześcijańskie – wśród wyznawców zarówno wschodnich, jak i zachodnich cieszące się wyjątkową estymą. Celem tego artykułu jest analiza i interpretacja prezentacji istot pozaludzkich w eseistyce Tatiany Goriczewej. W niniejszym opracowaniu uwzględniono refleksje filozoficzne, teologiczne, w tym hagiograficzne, zaproponowane przez współczesną prawosławną filozofkę i teolożkę. Autor szkicu odpowiada na następujące pytania: Czy zwierzęta posiadają w myśli Goriczewej status samodzielnego bytu? Czy można mówić o świętości istot nie-ludzkich? Czy opisy zachowania zwierząt zaprezentowane w hagiografiach zgadzają się z ich behawiorem opisywanym przez biologów/zoologów/etologów? Przeprowadzona analiza pozwoli na wstępne rozstrzygnięcie hipotezy postawionej w tytule artykułu. Badania te mogą stać się przyczynkiem do pogłębiania tego zagadnienia w kolejnych publikacjach, w ramach zarówno
zooteologii, jak i ekokrytyki, posthumanizmu czy też animal studies.
Słowa kluczowe
zooteologia; Tatiana Goriczewa; zwierzęta; osoby nie-ludzkie
Bibliografia
Bendza M., 2014, Prawosławie a ekologia, „Elpis”, nr 11 (19–20), s. 111–130.
Bestiariusz, 2023, w: Encyklopedia PWN, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/bestiariusz;3876627.html [dostęp: 25.08.2023].
Charkiewicz J., 2010, Kult świętych w Prawosławiu, „Elpis”, nr 12 (21–22), s. 109–159.
Charkiewicz J., 2014, Wybrane aspekty kultu Matki Boskiej w prawosławiu, „Elpis”, nr 16, s. 23–31.
Chrząszcz M., 2018, Obcy w kuchni. Jedzenie jako sposób realizacji opozycji „swoje–obce” i „arystokratyczne–plebejskie” w kulturze rosyjskiej do XIX w., „Slavica Wratislaviensia”, nr 166 (3821), s. 9–18.
Co Polacy sądzą o znęcaniu się nad zwierzętami? [SONDAŻ], 2018, Radio Zet, https://wiadomosci.radiozet.pl/Polska/Sondaz-Ilu-chce-wyzszych-kar-za-znecanie-sie-nad-zwierzetami [dostęp: 30.11.2022].
Drączkowski F., 2012, Geometryczna struktura teologii, Wydawnictwo Bernardinum, Lublin–Pelplin.
Godzińska E., 2007, Więzi międzyosobnicze, miłość, empatia, altruizm: neurobiologiczne korzenie dobra, „Kosmos. Problemy Nauk Biologicznych”, nr 56 (1–2), s. 75–85.
Goriczewa T., 2022, Święte zwierzęta, przeł. G. Ojcewicz, Wydawnictwo GregArt, Szczytno.
Goriczewa T., 2023a, Córki Hioba. Chrześcijaństwo a feminizm, przeł. G. Ojcewicz, Wydawnictwo GregArt, Szczytno.
Goriczewa T., 2023b, Prawosławie a postmodernizm, przeł. G. Ojcewicz, Wydawnictwo GregArt, Szczytno.
Goriczewa T.M., 2017, Święte zwierzęta (fragmenty). (Przekład: Ekaterina Nikitina. Redakcja: Alina Mitek‑Dziemba), „Zoophilologica. Polish Journal of Animal Studies”, nr 3, s. 69–81.
Grzegorz z Nyssy, 2006, O stworzeniu człowieka, przeł. M. Przyszychowska, Wydawnictwo WAM, Kraków.
Holocaust, 2022, w: Encyklopedia PWN, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Holocaust;4008463.html [dostęp: 7.05.2022].
Hryniewicz W., 2013, O grzechu pierwszych ludzi w świetle odwiecznej życzliwości Boga: perspektywa ekumeniczna, Kleofas, https://teologia.deon.pl/o-grzechu-pierwszych-ludzi-w-swietle-odwiecznej-zyczliwosci-boga-perspektywa-ekumeniczna/ [dostęp: 17.08.2023].
Jarco M., 2021, Połowa wegetarian w Polsce ma 34 lata lub mniej, Bankier.pl, https://www.bankier.pl/wiadomosc/Polowa-wegetarian-w-Polsce-ma-34-lata-lub-mniej-8219362.html [dostęp: 30.11.2022].
Jezierski A., 2010, Świętość człowieka w nauczaniu Kościoła prawosławnego, „Elpis”, nr 12 (21–22), s. 97–108.
Lejman J., 2008, Ewolucja ludzkiej samowiedzy gatunkowej. Dzieje prób zdefiniowania relacji człowiek–zwierzę, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Lejman J., 2020, Filozoficzne źródła naszego stosunku do zwierząt. O aksjologicznym statusie zwierząt i ludzi, „Ethos. Kwartalnik Instytutu Jana Pawła II KUL”, nr 26 (2), s. 67–95.
Małek K., 2022, Teologia zwierząt jako nowa (sub)dyscyplina, „Studia Pelplińskie”, nr 56, s. 269–283.
Modlitwa za dusze zmarłych, 2021, https://www.prawoslawie.pl/prawoslawie/o-prawoslawiu/rozne/2551-modlitwa-za-dusze-zmarlych [dostęp: 5.12.2022].
Ojcewicz G., 2022, Wokół dziennika podróży ekoteolożki Tatiany Goriczewej „Człowiek ustawicznie szuka szczęścia”, „Studia Rossica Gedanensia”, nr 9, s. 53–78.
Paściak J., 1972, Biblijny obraz Chrystusa Króla (ze szczególnym uwzględnieniem Apokalipsy), „Ruch Biblijny i Liturgiczny”, nr 3 (25), s. 168–189.
Starowieyski M., 2014, Zapytaj zwierząt, pouczą, czyli opowiadania wczesnochrześcijańskich pisarzy o zwierzętach, Wydawnictwo WAM, Kraków.
Szewczyk L., 2010, Homilia czy kazanie? O nieuzasadnionym sentymencie kaznodziejów do kazań katechizmowych, „Przegląd Homiletyczny”, nr 14, s. 7–17.
Tymieniecka-Suchanek J., 2013, Literatura rosyjska wobec upodmiotowienia zwierząt. W kręgu zagadnień ekofilozoficznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Tymieniecka-Suchanek J., 2015, Prawosławna „teologia zwierząt” wobec tradycyjnej humanistyki. Przypadek Tatiany Goriczewej, „Akcent”, nr 4, s. 143–150.
Ware T., 2007, Święcenia kapłańskie w Prawosławiu, przeł. W. Misijuk, wiara.pl, https://liturgia.wiara.pl/doc/420753.Swiecenia-kaplanskie-w-Prawoslawiu [dostęp: 16.08.2023].
Wasielewska M., Pętlak J., Szatkowska I., 2018, Niebezpieczne piękno – umaszczenie merle, w: Piąte Warsztaty Kynologiczne. Higiena i profilaktyka w chowie i hodowli psów, red. K.M. Kavetska, K. Królaczyk, D. Witkowska, Wydawnictwo Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie, Szczecin, s. 63–66, http://kynologia.zut.edu.pl/fileadmin/pliki/szkolenie_uzytkowe/Vwarsztaty/V_warsztaty.pdf#page=41 [dostęp: 20.08.2023].
Zwierzę – nie osoba, 2001, „Niedziela Legnicka”, nr 45, https://www.niedziela.pl/artykul/4121/nd/Zwierze--nie-osoba [dostęp: 14.05.2022].
Горичева Т., 2010, Блажен иже и скоты милует, Wydawnictwo kudLogos, Ljubljana.
Горичева Т., 2020, Говорящие «Да», Экологическая палата России, Москва.
Покорны П., 2015, Язык в точных и гуманитарных науках, включая теологию, „Вестник Санкт-Петербургского Университета”, № 9 (4), s. 4–16.
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
https://orcid.org/0000-0001-5480-0255
KRZYSZTOF MAŁEK – mgr, Wydział Humanistyczny, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Katowice, Polska. Absolwent teologii, turystyki historycznej oraz filologii rosyjskiej na swojej Alma Mater. Interesuje się: myślą posthumanistyczną, animal studies, ekoteologią, a przede wszystkim zooteologią. Obecnie realizuje grant w ramach projektu „Prawosławna teologia zwierząt w eseistyce Tatiany Goriczewej”, finansowanego
przez Narodowe Centrum Nauki (PRELUDIUM BIS-2, 2020/39/O/HS2/02968), pod kierownictwem dr hab. Justyny Tymienieckiej-Suchanek, prof. UŚ. Autor następujących publikacji: Papież, teolog, duszpasterz. Trzy pomysły na poprawę losu zwierząt według zooteologii (w: Dobre dla zwierząt. Pozytywne przemiany w relacjach ludzko-nie-ludzkich, Wrocław 2021), Rozwój teologii ekologicznej w Polsce. Od teoekologii do ekoteologii („Studia Philosophiae Christianae” 2022), Teologia zwierząt jako nowa (sub)dyscyplina („Studia Pelpińskie” 2022).
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
