O biegunie – językoznawczo (rozważania w kontekście tytułu powieści Olgi Tokarczuk Bieguni)

Marcin Maciołek

doi:10.31261/PS_P.2020.25.06

Published: 2020-07-21

Vol. 25 No. 1 (2020)

On biegun – linguistically speaking (deliberations in the context of the title of Olga Tokarczuk’s novel Bieguni/Flights)

Marcin Maciołek

Section: Works

https://doi.org/10.31261/PS_P.2020.25.06

Abstract

The paper contains a historical linguistic analysis of the noun biegun. It was prompted by the inflectional form of the plural nominative bieguni, the title of one of Olga Tokarczuk’s novels, a form unusual from the point of view of the contemporary Polish grammatical system. Tokarczuk used the form ending in -i, typical of masculine personal nouns, while the word biegun is commonly known to be used nowadays only in meanings that do not refer to people. This is why the paper attempts to gain insight into the semantics of the lexeme biegun in the history of the Polish language. The research carried out made it possible to determine that the examined unit used to function in many personal meanings in the past, meanings that would eventually become obsolete with the gradual lexicalization of the word biegun and in relation the appearance of its derivational synonyms in the Polish language. Tokarczuk thus revived some of the old meanings of the word biegun referring to people, and at the same time brought out new, metaphorical meanings embedded in it in potentia – thus delexicalizing the examined unit.

Keywords:

biegun , lexicalization , delexicalization , -un affix , masculine personal nouns

Download files

PDF (Język Polski)

Citation rules

Maciołek, M. (2020). On biegun – linguistically speaking (deliberations in the context of the title of Olga Tokarczuk’s novel Bieguni/Flights). Postscriptum Polonistyczne, 25(1), 69–88. https://doi.org/10.31261/PS_P.2020.25.06

Cited by / Share

References

Bańkowski A., 2000, Etymologiczny słownik języka polskiego, t. 1, Warszawa.
Google Scholar

Boryś W., 2005, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków.
Google Scholar

Brückner A., 1985, Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa.
Google Scholar

Doroszewski W., red., 1958–1969, Słownik języka polskiego PAN (SJPD), t. 1–11, Warszawa. Elektroniczny słownik języka polskiego XVII i XVIII wieku (ESJP XVII-XVIII), https://sxvii.pl/ [dostęp: 28.01.2020].
Google Scholar

Erzepki B., 1908, Przyczynki do średniowiecznego słownictwa polskiego, cz. 1, Glosy polskie wpisane do łacińsko-niemieckiego słownika (Vocabularius Ex quo) drukowanego w roku 1490, „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego”, t. XXXIV, https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/107676/edition/118792/content [dostęp: 1.02.2020].
Google Scholar

Grzegorczykowa R., Laskowski R., Wróbel H., red., 1984, Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, Warszawa.
Google Scholar

Jadacka H., 2006, Kultura języka polskiego. Fleksja, słowotwórstwo, składnia, Warszawa.Karłowicz J., Kryński A., Niedźwiedzki W., red., 1900–1927, Słownik języka polskiego (SW), t. 1–8, Warszawa.
Google Scholar

Kędelska E., Kwilecka I., Łuczak A., oprac., 1999, Słownik Bartłomieja z Bydgoszczy. Wersja polsko-łacińska, t. 1, Warszawa.
Google Scholar

Kiszka B., 2013, Słowna wędrówka z biegunem, ceklownikiem i wagusem... – w poszukiwaniu zaginionych synonimów leksemu włóczęga, w: Mitręga B., red., „Linguarum Silva”, t. 2, Słowo – znaczenie – relacja w języku i tekście, Katowice.
Google Scholar

Kleszczowa K., red., 1996, Słowotwórstwo języka doby staropolskiej. Przegląd formacji rzeczownikowych, Katowice.
Google Scholar

Knapiusz G., 1643, Thesaurus polono-latino-graecus (SKn), Kraków, https://books.google.pl/booksid=1AQAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=pl&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false [dostęp: 2.02.2020].
Google Scholar

Kochanowski J., 1835, Phaenomena, w: Dzieła Jana Kochanowskiego. Wydanie nowe Jana Nep. Bo- browicza, t. 3, Lipsk.
Google Scholar

Kuligowska K., 2018, Narzędzie w polskiej i rosyjskiej przestrzeni kognitywnej, Poznań.
Google Scholar

Łoś J., 1912, Mammotrekt z r. 1471, „Materyały i Prace Komisyi Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie”, t. V.
Google Scholar

Małecki A., oprac., 1871, Biblia królowej Zofii żony Jagiełły z kodeksu szaroszpatackiego nakładem księcia Jerzego Henryka Lubomirskiego wydana przez Antoniego Małeckiego, Lwów, https://archive.org/details/bibliakrlowjzof00magoog/page/n9/mode/2up [dostęp: 2.02.2020].
Google Scholar

Mańczak W., 2017, Polski słownik etymologiczny, Kraków.
Google Scholar

Mayenowa M.R., Pepłowski F., red., 1966–2012, Słownik polszczyzny XVI wieku (SPXVI), t. 1–36, Wrocław – Warszawa – Kraków (wersja elektroniczna: http://spxvi.edu.pl/indeks/). Mączyński J., 1564, Lexicon latino-polonicum ex optimis Latinae linguae Scriptoribus concinnatum..., Królewiec, https://www.dbc.wroc.pl/dlibra/publication/8891/edition/8025/content [dostęp: 6.02.2020].
Google Scholar

Olga Tokarczuk laureatką Międzynarodowej Nagrody Bookera, https://kultura.onet.pl/wiadomosci/olga-tokarczuk-laureatka-miedzynarodowej-nagrody-bookera/vvwyrcg [dostęp: 29.01.2020]. Pepłowski F., 1974, Odczasownikowe nazwy wykonawców czynności w polszczyźnie XVI wieku, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk.
Google Scholar

Radziwon M., 2008, Dwudziestka po raz dwudziesty, „Gazeta Wyborcza”, https://wyborcza.pl/1,75410,5217684,Dwudziestka_po_raz_dwunasty.html [dostęp: 29.01.2020]. Ruszkowski M., 2018, Wariantywność współczesnej polszczyzny. Wybrane zagadnienia, Kielce.
Google Scholar

Saloni Z., 1988, O tzw. formach nieosobowych [rzeczowników] męskoosobowych we współczesnej polszczyźnie, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, z. XLI.
Google Scholar

Sławski F., 1952–1956, Słownik etymologiczny języka polskiego, t. 1, Kraków.
Google Scholar

Sławski F., 2011, Słowotwórstwo, słownictwo i etymologia słowiańska, Kraków.
Google Scholar

Słownik gramatyczny języka polskiego, http://sgjp.pl/leksemy/#13589/a [dostęp: 10.02.2020]. Słownik języka polskiego PWN, https://sjp.pwn.pl/ [dostęp: 28.01.2020].
Google Scholar

Słownik sjp.pl, sjp.pl [dostęp: 10.02.2020].
Google Scholar

Strutyński J., 1994, Zarys gramatyki polskiej, cz. 2, Morfologia, Kraków.
Google Scholar

Tokarczuk O., 2007, Bieguni, Kraków.
Google Scholar

Tokarczuk O., 2018, Bieguni, Kraków.
Google Scholar

Trotz M.A., 1764, Nowy dykcyonarz to iest Mownik polsko-niemiecko-francuski (STr), Lipsk,
Google Scholar

https://www.dbc.wroc.pl/dlibra/publication/7823/edition/7138/content [dostęp: 2.02.2020].Urbańczyk S., red., 1953–1955, Słownik staropolski (SStp), t. 1, Warszawa.
Google Scholar

Waniakowa J., 2002, Etymologia i semantyka słowiańskiego biegun i greckiego πόλος – geneza terminu naukowego, w: Rusek J., Boryś W., Bednarczuk L., red., Dzieje Słowian w świetle leksyki. Pamięci Profesora Franciszka Sławskiego, Kraków.
Google Scholar

Waniakowa J., 2003a, Polska naukowa terminologia astronomiczna, Kraków.
Google Scholar

Waniakowa J., 2003b, Wybrane najstarsze polskie słownictwo astronomiczne, „Język Polski”, nr LXXXIII, z. 2.
Google Scholar

Wojtyła-Świerzowska M., 1974, Prasłowiańskie nomen agentis, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
Google Scholar

Zdanowicz A. (i in.), red., 1861, Słownik języka polskiego (SWil), t. 1–2, Wilno. Żmigrodzki P., 2005, Wprowadzenie do leksykografii polskiej, Katowice.
Google Scholar

Żmigrodzki P., red., Wielki słownik języka polskiego (WSJP), wsjp.pl [dostęp: 10.02.2020]. Żurawska-Górecka W., Kyas V., oprac., 1978, Mamotrekty staropolskie, cz. 2, Wrocław.
Google Scholar

Marcin Maciołek

marcin.maciolek@us.edu.pl
https://orcid.org/0000-0002-9147-1283

Affiliation:

Instytut Językoznawstwa, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Polska. Poland

Bio Statement (e.g., department and rank)

Jego zainteresowania naukowe to: rozwój zasobu leksykalnego polszczyzny współczesnej i historycznej, wpływ techniki na ewolucję języka (zwłaszcza oddziaływanie rzeczywistości elektronicznej na język polski i zachowania komunikacyjne Polaków), historia i gramatyka historyczna języka polskiego, glottodydaktyka polonistyczna (przede wszystkim nauczanie wymowy polskiej cudzoziemców). Jest autorem książek: Obrazki do kształtowania percepcji słuchowej oraz wymowy cudzoziemców uczących się języka polskiego (2018), U źródeł słów (2017), Na tropie form i znaczeń słów (2015), Kształtowanie się nazw owadów w języku polskim. Procesy nominacyjne a językowy obraz świata(2013), Głoski polskie. Przewodnik fonetyczny dla cudzoziemców i nauczycieli uczących języka polskiego jako obcego (2012, wyd. drugie uzupełnione – 2014, wyd. trzecie rozszerzone – 2018) oraz kilkakrotnie wznawianego kompendium Tęczowa gramatyka języka polskiego w tabelach (2009, 2010, 2012, 2016), a także współredaktorem tomów:Ruch w języku – język w ruchu (2012), Granice w języku – język w granicach (2014), Społeczność w języku – język w społeczności (2019).

Vol. 25 No. 1 (2020)
Published: 2020-07-30

ISSN: 1898-1593

eISSN: 2353-9844

10.31261/PS_P

Publisher

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego | University of Silesia Press

Submit

On biegun – linguistically speaking (deliberations in the context of the title of Olga Tokarczuk’s novel Bieguni/Flights)

Abstract

Keywords:

Marcin Maciołek

Information