Problem ekwiwalencji w przekładzie rosyjskiej specjalistycznej literatury szachowej na język polski
Abstrakt
W niniejszym artykule został przedstawiony problem ustalania polskich ekwiwalentów w procesie przekładu rosyjskiej specjalistycznej literatury szachowej. Dokonano ogólnej charakterystyki specjalistycznej literatury szachowej, w której widoczne jest stosowanie terminologii specjalistycznej obok terminologii nieoficjalnej, określeń potocznych i żargonowych, frazematyki ogólnosportowej i wojskowej oraz elementów dodatkowego, sztucznego kodu semiotycznego w postaci notacji szachowej, symboli i diagramów. Poddano analizie wariantywność i synonimię leksyki szachowej, ekwiwalencję na poziomie frazemów oraz kwestię wiedzy specjalistycznej tłumacza. Materiał badawczy został zaczerpnięty z utworzonego na potrzeby danego artykułu korpusu rosyjskich tekstów o tematyce szachowej zawierającego 37 numerów czasopisma szachowego „64 – Szachmatnoje obozrienije” i 14 książek szachowych oraz z tłumaczeń rosyjskiej literatury szachowej i publikowanych w polskich mediach.
Słowa kluczowe
terminologia szachowa; ekwiwalencja; frazematyka; żargon szachowy; korpus dwujęzyczny; przekład
Bibliografia
Avakova Lina A. “Osobennosti funktsionirovaniya shakhmatnykh terminov vspetsializirovannom kontekste.” Vestnik Adygeyskogo gosudarstvennogo universiteta. Seriya 2: Filologiya iiskusstvovedeniye, 2007, no. 2: 52–56 [Авакова Лина А. “Особенности функционирования шахматных терминов в специализированном контексте.” Вестник Адыгейского государственного университета. Серия 2: Филология и искусствоведение 2007, no. 2: 52–56] (19.03.2022).
Averbakh, Yuriy, L., and Suetin, Aleksey, S. Uchebnik shakhmatnoy igry. Moskva: Chelovek, 2013 [Авербах, Юрий, Л., Суэтин, Алексей, С. Учебник шахматной игры. Москва: Человек, 2013].
Averbakh, Yuriy. Shkola serediny igry. Moskva: Terra — Sport, 2001 [Авербах, Юрий. Школа середины игры. Москва: Терра — Спорт, 2001].
Bezgodov, Aleksey, M. Shakhmatnaya taktika: kak perestat' “zevat'” i oshibat'sya. Rostov na-Donu: Feniks, 2019 [Безгодов, Алексей, М., Шахматная тактика: как перестать «зевать» и ошибаться. Ростов на-Дону: Феникс, 2019].
Bondarevskiy, Igor' Z. Kombinatsii v mittel'shpile. Moskva: Fizkul'tura isport, 1960 [Бондаревский, Игорь З. Комбинации в миттельшпиле. Москва: Физкультура и спорт, 1960].
Charciarek, Andrzej. “Korpus równoległy a ekwiwalentyzacja.” Przegląd Rusycystyczny 2022, no. 1 (177): 27–50 .
Chlebda, Wojciech. “Idiomatykon 4: gdzie jesteśmy, dokąd zmierzamy (i parę zdań o tym, skąd przychodzimy).” Podręczny idiomatykon polsko-rosyjski. Chlebda, Wojciech (ed.). Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, 2009: 9–38.
Chlebda, Wojciech. “Reprodukowalność, reprodukcja, reprodukty." Frazeologia a reprodukowalność w teorii i w praktyce komunikacyjnej. Problemy — metody analizy — opis. Chlebda, Wojciech, Tarsa, Jadwiga (eds.). Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2020. 27–50.
Chuzhakin, Yevgeniy Ye. Sistema Chuzhakina + 150punktov reytinga. Tula: Astra, 2012 [Чужакин, Евгений Е. Система Чужакина + 150 пунктов рейтинга. Тула: Астра, 2012].
Chwatow, Sergiusz, and Mikołaj Timoszuk (eds.). Wielki słownik polsko-rosyjski, rosyjsko-polski. Warszawa: REA, 2008.
Dworecki, Mark, Jusupow Artur. Metody przygotowania debiutowego. Transl. B. Zerek. Warszawa: Wydawnictwo RM, 2016.
Dvoretskiy Mark, Yusupov Artur. Sekrety debyutnoy podgotovki. Moskva: Folio, [Дворецкий Марк, Юсупов Артур. Секреты дебютной подготовки. Москва: Фолио 1996].
Fedus, Zbigniew. Szachy: słownik rosyjsko-polski z kluczem polsko-rosyjskim. Wrocław: Arkot Artur Kotuński. 2014.
Fedus, Zbigniew. Wielki słownik sportowy polsko-rosyjski. Warszawa: Takt, 2007.
Fedus, Zbigniew. Wielki słownik sportowy rosyjsko-polski. Warszawa: Takt 2005.
Filipowicz, Andrzej (ed.). Kodeks szachowy. Warszaw: Polski Związek Szachowy 2007: 5, <http://pliki.pzszach.pl/komisje/kolegium_sedziow/pzszach.org.pl/kodeks_szachowy_2007.pdf> (12.04.2022).
Galkin, Aleksandr A. Nedootsenka kontrigry sopernika. Mittel'shpil.' Moskva: Dorofeyeva Anna Gennad'yevna, 2020 [Галкин, Александр А. Недооценка контригры соперника. Миттельшпиль. Москва: Дорофеева Анна Геннадьевна, 2020].
Gleyzerov, Yevgeniy. "Dva matcha po raznoy tsene." 64 — Shakhmatnoye obozreniye 2020, no. 6 (1232): 33 [Глейзеров, Евгений. "Два матча по разной цене." 64 — Шахматное обозрение 2020, no. 6 (1232): 33].
Gleyzerov, Yevgeniy. "Nepobedimyy ilegendarnyye". 64 — Shakhmatnoye obozreniye, no. 8 (1234): 8–20 [Глейзеров, Евгений. "Непобедимый и легендарные." 64 — Шахматное обозрение 2020, no. 8 (1234): 8–20].
Górnicz, Mariusz. Wewnątrzjęzykowe uwarunkowania zapożyczeń technolektalnych w języku polskim. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Komunikacji Specjalistycznej i Interkulturowej. Uniwersytet Warszawski, 2019.
Griva, Nikolay. Raznotsvet. Poltava: Nadiya, 2012 [Грива, Николай. Разноцвет. Полтава: Надия, 2012].
Gurova, Yuliya. I. Perevod. Vossozdaniye vnutrenneysmyslovoy programmy i yedinogo smysla teksta kak kak osnova modelirovaniya protsessa perevoda. SPb.: Renome, 2010 [Гурова, Юлия, И. Перевод. Воссоздание внутренней смысловой программы и единого смысла текста как основа моделирования процесса перевода. СПб.: Реноме, 2010].
Kalinichenko, Nikolay, M. Kurs shakhmatnykh debyutov. SPb.: Piter, 2013 [Калиниченко, Николай, М. Курс шахматных дебютов. СПб.: Питер, 2013].
Kalinichenko, Nikolay. Uroki shakhmatnykh debyutov dlya yunykh chempionov + uprazhneniya. Moskva: Averom [Калиниченко, Николай, М. Уроки шахматных дебютов для юных чемпионов + упражнения. Москва: Авером, 2015].
Karyakin, Sergey. "Nepomnyashchiy segodnya zevayet v kazhdoy partii protiv Karlsena. Absolyutno neob''yasnimyye veshchi" [Карякин, Сергей. "Непомнящий сегодня зевает в каждой партии против Карлсена. Абсолютно необъяснимые вещи"], <https://sportsweek.org/ru/chess/news/304911268/?ysclid=l20kt79li1. (11.04.2022).
Kasparov, Garri. Chelovek i komp'yuter. Vzglyad vbudushcheye, perevod s angliyskogo I. Yevstigneyeva. Moskva: Al'pina Pablisher, 2017 [Каспаров, Гарри. Человек и компьютер. Взгляд в будущее, перевод с английского И. Евстигнеева. Москва: Альпина Паблишер, 2017.
P. Kiam, "Drużynowe Mistrzostwa Polski. Ekstraliga 2019." Mat no. 4: 5–22.
Levenfish Grigoriy Ya. Kniga nachinayushchego shakhmatista. Moskva: Al'pina Didzhital, 2017 [Левенфиш Григорий Я. Книга начинающего шахматиста, Москва: Альпина Диджитал, 2017].
Leychik, Vladimir. Terminovedeniye: predmet,metody, struktura. Moskva: Libirkom [Лейчик, Владимир. Терминоведение: предмет, методы, структура. Москва: Либирком, 2009].
Listengarten, Leonid, Khodarkovskiy, Mikhail. 4-khladeynyye okonchaniya. Moskva: Sport, 2016 [Листенгартен, Леонид, Ходарковский, Михаил. 4-х ладейные окончания. Москва: Спорт, 2016].
Litmanowicz, Władysław, and Jerzy Giżycki. Szachy od A do Z. [T.] 1, a-m. Warszawa: Sport i Turystyka, 1986.
Mat. Oficjalne czasopismo Polskiego Związku Szachowego 2018, no. 1–8.
Mat. Oficjalne czasopismo Polskiego Związku Szachowego 2019, no. 1–8.
Mirowicz, Anatol, Dulewiczowa, Irena, Grek-Pabisowa, Iryda, Maryniakowa, Irena. Wielki słownik rosyjsko-polski. [T. 1–2]. Wyd. 6. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1999.
Modzelan, A. Czerwoński, "Ekstraliga 2018". Mat 2018, no. 4 (76): 8–10.
Moyzhess, Igor. "O robote i rybke." 64 –Shakhmatnoye obozreniye 2019, no. 4 (1218): 62–66 [Мойжесс, Игорь. "О роботе и рыбке." 64 — Шахматное обозрение 2019, no. 4 (1218): 62–66.
Nemtsev, Igor'. Debyut El'shada iliuniversal'nyy repertuar dlya bystrykh shakhmat i blitsa. Moskva: Russian Chess House/ Russkiy Shakhmatnyy Dom, 2017 [Немцев, Игорь. Дебют Эльшада или универсальный репертуар для быстрых шахмат и блица. Москва: Russian Chess House / Русский Шахматный Дом, 2017].
Nikishina, Maria. "Tłumaczenie w programie CAT z podglądem translatora: chwilowa fascynacja czy przyszłość tłumaczeń pisemnych?" Applied Linguistics Papers 2018, no. 25/4: 91–100 <http://alp.uw.edu.pl/wp-content/uploads/sites/315/2019/01/ALP–25_4–8-Maria-NIKISHINA.pdf> (12.03.2022).
Osherov, Mikhail, Ye. Psikhologiya shakhmatnoybor'by. Moskva: Russian Chess House/ Russkiy Shakhmatnyy Dom [Ошеров, Михаил, Е. Психология шахматной борьбы. Москва: Russian Chess House/ Pycский Шахматный Дом, 2017].
Pisarek, Walery. Słownik języka niby-polskiego, czyli błędy językowe w prasie. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1978.
Polsko-Rosyjski i Rosyjsko-Polski Korpus Równoległy Uniwersytetu Warszawskiego <http://pol-ros.polon.uw.edu.pl> (28.03.2020).
Pravila shakhmat FIDE [Правила шахмат ФИДЕ], <http://chess.sainfo.ru/lawsr.html?ysclid=l17scjtiu4> (18.03.2022).
Przedmojski R., Trybusz M. "Administracja gra (dobrze!) w szachy. " Mat 2018, no. 1 (73): 6–7.
Reglament Sorevnovaniya po shakhmatam v programme Moskovskikh Studencheskikhsportivnykh Igr [Регламент Соревнования по шахматам в программе Московских Студенческих Спортивных Игр]. <https://moscowchess.org/stat/files/reglament_shahmaty_0.pdf> (13.03.2022)
Russkaya shakhmatnaya biblioteka — Polnyy Spisok (2344 naimenovaniy) [Русская шахматная библиотека — Полный Список (2344 наименований)] https://www.scribd.com/document/529986076/%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F-%D0%A8%D0%B0%D1%85%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%BD%D0%B0%D1%8F-%D0%91%D0%B8%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BA%D0%B0-%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D1%8B%D0%B9-%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA–2344-%D0%9D%D0%B0%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B9
Slutskiy Leonid, M., Shereshevskiy Mikhail, I. Kontury·endshpilya, Moskva: Fizkul'tura i sport, 1989 [Слуцкий Леонид, М., Шерешевский Михаил, И. Контуры эндшпиля, Москва: Физкультура и спорт, 1989].
Sosonko, Genna. Predisloviye w: Chepukaytis, Genrikh M., Sprint na shakhmatnoy doske: kak pobedit' v blitse. Moskva, 2010 [Сосонко, Генна. Предисловие, w: Чепукайтис, Генрих, М. Спринт на шахматной доске: как победить в блице. Москва: Russian Chess House, 2010].
Suetin, Aleksey S. Debyuti mittel'shpil'. Minsk: Belarus’, 1980 [Суэтин, Алексей С. Дебют и миттельшпиль. Минск: Беларусь, 1980].
Suetin, Aleksey S., Seredina igry v shakhmatnoy partii, Minsk: Gosizdat BSSR, 1961 [Суэтин, Алексей С., Середина игры в шахматной партии, Минск: Госиздат БССР, 1961].
Vayzman, Nikolay, P. Shakhmaty: ot·samoobladaniya k pobede. Shakhmaty glazami vracha. Moskva: Russian Chess House / Russkiy Shakhmatnyy Dom, 2019 [Вайзман, Николай, П. Шахматы: от самообладания к победе. Шахматы глазами врача. Москва: Russian Chess House / Русский Шахматный Дом, 2019].
Wawrzyńczyk, Jan (ed.). Wielki słownik rosyjsko-polski. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004.
Yakovich, Yuriy R. Sitsilianskiy mittel'shpil': ataki na raznykh flangakh. Moskva: Pareto-Print, 2013 [Якович, Юрий Р. Сицилианский миттельшпиль: атаки на разных флангах. Москва: Парето-Принт, 2013].
Yakovlev, Nikolay G. Shakhmaty. Plan v mittel'shpile. Moskva: Russian Chess House/ Russkiy shakhmatnyy dom [Яковлев, Никролай, Г. План в миттельшпиле. Москва: Russian Chess House/Русский шахматный дом, 2014].
Yakovlev, Nikolay G., Naydi luchshiy plan! Zadachnik,SPB: Biont [Яковлев, Нкиоаев Г., Найди лучший план! Задачник, СПб: Бионт, 2005].
Yakovlev, Nikolay G., Naydi luchshiy plan! Zadachnik.Tom 2, SPB: Biont, 2006 [Яковлев Н. Г., Найди лучший план! Задачник. Том 2, СПб: Бионт, 2006].
Yelistratov, Aleksey, A., "Voyennaya leksika v yazyke sporta." Russkaya rech', no. 3: 64–69 [Елистратов, Алексей, А., "Военная лексика в языке спорта." Русская речь, 2005, no. 3: 64–69]. https://russkayarech.ru/ru/archive/2005-2/64-69
Zmarzer, Wanda. "Estetyka języków specjalistycznych." Glottodydaktyka i jej konteksty interkulturowe. Wołodźko-Butkiewicz, Alicja, Zmarzer, Wanda (eds.). Warszawa: Wydawnictwo Studia Rossica, 2006.
Znosko-Borovskiy, Yevgeniy A. Teoriya serediny igry v shakhmatakh. Leningrad: Academia, 1925 [Зноско-Боровский, Евгений А. Теория середины игры в шахматах. Ленинград: Academia, 1925].
„Ziewał w każdej partii”. https://sport.onet.pl/szachy/szachy-jan-niepomniaszczij-ziewal-w-kazdej-partii-i-przegral-z-carlsenem/gez9jx9 (11.04.2022).
— Shakhmatnoye obozreniye 2020 no. 1 — 12 [64 — Шахматное обозрение 2020 no. 1–12]
— Shakhmatnoye obozreniye 2021 no. 1 — 12 [64 — Шахматное обозрение 2020 no. 1–12]
— Shakhmatnoye obozreniye 2022 no. 1 [64 — Шахматное обозрение 2020 no. 1]
Uniwersytet Wrocławski, Instytut Filologii Słowiańskiej, Zakład Języka Rosyjskiego Polska
https://orcid.org/0000-0002-9213-0181
Bogumił Gasek – dr, adiunkt, p.o. kierownik Zakładu Języka Rosyjskiego w Instytucie Filologii Słowiańskiej UWr., tłumacz symultaniczny i przysięgły języka rosyjskiego. Zainteresowania naukowe: przekładoznawstwo, leksykografia dwujęzyczna, krytyka leksykograficzna, współczesny język rosyjski, frazematyka, lingwistyka medialna i in. Autor monografii Лексико-семантическая интерференция в процессе перевода (на материале русского и польского языков), Wrocław 2012 oraz kilkudziesięciu artykułów naukowych.
Kontakt: bogumil.gasek@uwr.edu.pl
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
