O rosyjskich przekładach polskich książek kucharskich
Abstrakt
W artykule rozpatrywane są zagadnienia związane ze specyfiką przekładu polskich książek kucharskich na język rosyjski. Szczególną uwagę zwrócono na serię translatorską tekstu Książka kucharka dla samotnych i zakochanych Marii Lemnis i Henryka Vitry. Przedmiotem analizy stały się różne decyzje translatorskie odnośnie do przekazania tytułu książki, aluzji kulturowych, przepisów kulinarnych, nazw potraw, ich składników oraz narzędzi kuchennych. Są one opisywane z uwzlędnieniem specyfiki gatunkwej tekstu, transformacji społecznych, modeli zachowań oraz stosunków nadawczo-odbiorczych.
Słowa kluczowe
kultura, przekład, książka kucharska, leksyka kulinarna, tytuł, Maria Lemnis i Henryk Vitry
Bibliografia
Alekseyeva, Irina. Tekst i perevod. Voprosy teorii. Moskva: Mezhdunarodnye otnosheniya, 2008 [Алексеева, Ирина. Текст и перевод. Вопросы теории, Москва: Международные отношения, 2008].
Barthes, Roland. “Udovolstviye ot teksta.” Transl. Kosikov, Georgyj. In. Barthes, Roland. Izbrannyye raboty. Semiotika. Poetika. Kosikov, Georgyj (ed., pref.). Moskva: Progress, Univers, 1994: 462–519 [Барт, Ролан. “Удовольствие от текста.” Пер. Косиков, Георгий. In. Барт, Ролан, Избранные работы. Семиотика. Поэтика. Косиков, Георгий (ed., pref.). Москва: Прогресс, Универс, 1994: 462–519].
Bednarczyk, Anna. “Rosyjskie «Solaris» Stanisława Lema”. In. Skibińska, Elżbieta, Rzeszotnik, Jacek (ed.). Lem i tłumacze. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2010: 103–115.
Berger, Stanislav, and Kulzova-Gavlichkova, and Yelena, Stobnitskaya, and Yelena. Polskaya kukhnya. Transl. Anayan, Sofiya, and Berezovskaya, K., and Klenovich, Stefan. Varshava: Polskie Wydawnictwa Gospodarcze, 1958 [Бергер, Станислав, Кульзова-Гавличкова, Елена, Стобницкая Е. и др. Польская кухня. Пер. Анаян, Софья, Березовская К., Кленович, Стефан. Варшава: Polskie Wydawnictwa Gospodarcze, 1958].
Chmielewska, Joanna. Książka poniekąd kucharska. Warszawa: Axel Spinger 2004.
Ćwierczakiewicz, Lucyna. 365 obiadów za 5 złotych przez autorkę jedynych praktycznych przepisów Lucynę C. Warszawa: W drukarni Jana Psurskiego, nakładem autorki, 1860.
Ćwierczakiewicz, Lucyna. Jedyne praktyczne przepisy wszelkich zapasów spiżarnianych oraz pieczenia ciast. Warszawa: nakładem autorki, 1858.
Fedak, Alina, and Fedak, Paulina. Azbuka kulinarnogo iskusstva. Transl. Murovtseva, I. Moskva: Firma „Alesya”, 1992. [Федак, Алина, Федак, Паулина. Азбука кулинарного искусства. Пер. Муромцева, И. Москва: Фирма «Алеся», 1992].
Friedrich, Jacek. „‘Socrealizm’ w kuchni. Wstępne rozeznania problemu badawczego.” In. T. Stegner (ed.). W kuchni i za stołem. Dystanse i przenikanie kultur. Gdańsk: Arche, 2003: 213–224.
Gasik, Anna. U menya na kukhne nichego ne propadayet. Transl. Murovtseva, I. Moskva: Volyur, 1992. [Гасик, Анна. У меня на кухне ничего не пропадает. Пер. Муромцева, И. Москва: Волюр, 1992].
http://maxima-library.org/opds/b/42270?format=read.
https://www.livelib.ru/author/361275/latest-matiya-lemnis.
<https://www.rulit.me/books/nastolnaya-kniga-dlya-studentov-i-vlyublennyh-read–237332.html>.
Khmelevskaya, Ioanna. Kniga pro yedu. Transl. Selivanova V. Moskva: U-Faktoriya 2007 [Хмелевская, Иоанна: Книга про еду. Пер. Селиванова. В. Москва: У-Фактория 2007].
Khmelevskaya, Ioanna. Moya povarennaya kniga. Transl. Selivanova V. Moskva: U-Faktoriya 2002 [Хмелевская, Иоанна: Моя поваренная книга. Пер. Селиванова В. Москва: У-Фактория 2002].
Kniga o vkusnoj i zdorovoj pichshe. Oparin, Aleksandr I. (ed.). Moskva: Pishchevaja promashlennost’, 1965. [Книга о вкусной и здоровой пище. Опарин, Александр И. (ed.). Москва: Пищевая промышленность, 1965].
Kwapisz-Kulińska, Alina. Pieczeń na niedzielę 4. https://stosmakowaliny.pl/2013/02/03/pieczen-na-niedziele–4/ (05.07.2020).
Kwaśna, Karolina. „Awangardowa książka kucharska? O polskim przekładzie The Alice B. Toklas Cookbook.” In. Świeściak, Alina, Fast, Piotr (ed.) Przekład wobec estetyk i poetyk awangardowych. Katowice: Śląsk 2022: 171–191.
Lakoff, Robin. “Sotsial’naya identichnost’ v zhanre menyu: ‘chelovek yest’ to, chto on yest’.” Zhanry rechi. Pamyati Konstantina Fedorovicha Sedova. Zhanr i tvorchestvo. Vyp. 8: Saratov, Moskva: Labirint 2012. [Лакофф, Робин. “Социальная идентичность в жанре меню: ‘человек есть то, что он есть’.” Жанры речи, Памяти Константина Федоровича Седова. Жанр и творчество, вып. 8, Саратов, Москва: Лабиринт, 2012], <https://www.sgu.ru/structure/philological/linghist/sbornik-zhanry-rechi/materialy-vypuskov/vypusk–8>.
Lemnis, Maria, Vitry, Henryk. Iskier przewodnik sztuki kulinarnej. Warszawa: Iskry, 1976.
Lemnis, Maria, Vitry, Henryk. Książka kucharska dla samotnych i zakochanych. Warszawa: Iskry 1959.
Lemnis, Maria, Vitry, Henryk. W staropolskiej kuchni i przy polskim stole, Warszawa: Interpress, 1980.
Lemnis, Mariya, Vitry, Genrik. V staropolskoj kukhne i za polskim stolom. Transl. Kozakevich, K. Varshava: Interpess, 1992 [Лемнис, Мария, Витри, Генрик. В старопольской кухне и за польским столом. Пер. Козакевич, К. Варшава: Интерпресс, 1992].
Lemnis, Mariya, Vitry, Khenrik. Dlya studentov i vlyublennykh. Transl. Glauberman-Izarova. A. Moskva: Molodaya gvardiya,1967 [Лемнис, Мария, Витры, Хенрик. Для студентов и влюбленных. Пер. Глауберман-Изаровa, А. Москва: Молодая гвардия, 1967].
Lemnis, Mariya, Vitry, Khenrik. Nastol'naya kniga dlya studentov i vlyublennykh. Transl. Smolevich A. Moskva: Firma Alesya 1993 [Лемнис, Мария, Витры, Хенрик. Настольная книга для студентов и влюбленных. Пер. Смолевич А. Москва: Фирма Алеся 1993].
Lemnis, Mariya, Vitry, Khenrik. Povarskaya kniga dlya odinokikh i vlyublennykh. Transl. Mashynksaya L. [М. Лемнис, Х. Витры, Поварская книга для одиноких и влюбленных. Пер. Машинская Л. Москва: Вотум 1994].
Litovskaya, Mariya. “‘Schast'ye yest'”: kulinarnaya kniga kak zhanr noveyshey rossiyskoy slovesnosti.” In. Savkina, I.L., and Chernyak, M. A., and Nazarova, L.A. (eds.) Kul't-tovary-XXI: reviziyatsennostey (masskul'tura i yeye potrebiteli): kollektivnaya monografiya. Yekaterinburg–Sankt-Peterburg–Tampere, 2012: 215–225 [Литовская, Мария. “‘Счастье есть': кулинарная книга как жанр новейшей русской словесности.” Савкина И. Л., Черняк М. А., Назарова Л. А. (ред.) Культ-товары-XXI: ревизия ценностей (масскультура и ее потребители): коллективная монография. Екатеринбург–Санкт-Петербург–Тампере, 2012: с. 215–225.
Milewska, Monika. Ślepa kuchnia. Jedzenie w PRL. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2021.
Molochovets, Yelena. Podarok molodym chozyaykom, ili Sredstvo k umen’sheniyu raschodov v domashnem chozyaystve. Sankt-Peterburg: Tipografiya N. Klibukova, 1904 [Молоховец, Елена. Подарок молодым хозяйкам, или Средство к уменьшению расходов в домашнем хозяйстве. Санкт-Петербург: Типография Н. Клобукова, 1904].
Myatleuskaya, Larysa. Pershyya belaruskiya kulinarnyya knigi [Мятлеўская, Ларыса. Першыя беларускія кулінарныя кнігі]. <https://zviazda.by/be/news/20210209/1612857300-pershyya-belaruskiya-kulinarnyya-knigi>.
Skibińska, Elżbieta. Kuchnia tłumacza. Studia o polsko-francuskich relacjach przekładowych. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, 2008.
Tsverchakevichova, Lucyna. 365 obedov za 1 rubl, sostavlennyy Lucynoyu Ts., sostavitelnitseyu yedinstvennykh prakticheskikh pravil dlya prigotovleniya tortov, varen’ya i raznykh zapasov na zimu. Sankt-Peterburg: Tipografiya E. Arngolda, 1872 [Цверчакевичова, Люцина. 365 обедов за 1 рубль, составленный Люциною Ц., составительницею единственных практических правил для приготовления тортов, варенья и разных запасов на зиму. Санкт-Петербург: Типография Э. Арнгольда, 1872].
Tsverchakevichova, Lucyna. Yedinstvennyye prakticheskiye pravila dlya prigotovleniya vsyakogo roda pecheniya, vareniy i raznykh zapasov na zimu. Sostavleno Lucynoyu Ts. Sankt-Peterburg: Tipografiya E. Arngolda, 1874. [Цверчакевичова, Люцина. Единственные практические правила для приготовления всякого рода печения, варений и разных запасов на зиму. Составлено Люциною Ц. Санкт-Петербург: Типография Э. Арнгольда, 1874].
Undrintsova, Mariya. Glyuttonicheskiy dyskurs: lingwokulturologicheskiye, kognitivno-pragmaticheskiye i perevodcheskiye aspekty (na materiale russkogo, angliyskogo i grecheskogo yazykov. Moskva: Moskovskiy gosudarstvennyy universitet im. M.V. Lomonosova, 2015 [Ундринцова, Мария. Глюттонический дискурс: лингвокультурологические, когнитивно-прагматические и переводческие аспекты (на материале русского, английского, французского и греческого языков). Москва: Московский государственный университет им. М.В. Ломоносова, 2015] <https://www.dissercat.com/content/glyuttonicheskii-diskurs-lingvokulturologicheskie-kognitivno-pragmaticheskie-i-perevodcheski>.
Wicha, Marcin. Rzeczy, których nie wyrzuciłem. Kraków: Karakter, 2017.
Yefremova, Tat'yana F. Novyy slovar' russkogo yazyka. Tolkovo-slovoobrazovatel'nyy. Moskva: Russkiy yazyk, 2000. [Ефремова, Татьяна Ф. Новый словарь русского языка. Толково-словообразовательный. Москва: Русский язык, 2000]. http://www.endic.ru/efremova/Bdenie–3453.html.
Zavadskaya, Vikentiya. Litovskaya kukharka, soderzhashchaya v sebe yasnye, osnovannyye na prodolzhitelnom opyte pravila prigotovleniya raznogo roda vkusnykh, izyskannykh, deshevykh kak skoromnykh, tak i postnykh blyud, pirozhnogo, morozhenogo, kremov, zhele, vareniy, a ravno mnogoobraznykh aptekarskikh priprav, konservov i redkostnykh lakomstv, s prilozheniyem tshchatel’nogo raspredeleniya blyud k obedennomu stolu. Vilno: Isdaniye Osipa Zavadskogo, 1885 [Завадская, Викентия. Литовская кухарка, содержащая в себе ясные, основанные на продолжительном опыте правила приготовления разного рода вкусных, изысканных, дешевых как скоромных, так и постных блюд, пирожного, мороженого, кремов, желе, варений, а равно многообразных аптекарских приправ, консервов и редкостных лакомств, с приложением тщательного распределения блюд к обеденному столу. Вильно: Издание Осипа Завадского, 1885].
Zavadskaya, Vincenta. Litouskaya kukharka. Pershaya belaruskaya kulinarnaya kniga. Transl. Babina, Natal’ya. Minsk: Kharvest, 2013 [Завадская, Вiнцэнта. Лiтоўская кухарка. Першая беларуская кулiнарная кнiга. пераклад Наталля Бабiна, Мiнск: Харвест, 2013].
Zavistovskaya, Sofiya. Diyeticheskoye pitaniye pri razlichnykh zabolevaniyakh. Transl. Bilevich V., and Chod’kova N. Moskva: IPA Pabliciti, 1992. [Завистовская, София. Диетическое питание при различных заболеваниях. Пер. Билевич В., Ходькова Н. Москва: ИПА «Паблисити», 1992].
Zavistovskaya, Sofiya. Prostiye lecheniye pichshey. Transl. Fridman V., and Smolevich A. Moskva: Firma Alesya, 1993 [Завистовская, София. Простое лечение пищей. Пер. Фридман В., Смолевич А. Москва: Фирма Алеся, 1993].
Zawadzka, Wincentyna. Kucharka litewska zawierająca przepisy gruntowne i jasne własnym doświadczeniem sprawdzone, sporządzania smacznych, wykwintnych, tanich i prostych rozmaitych rodzajów potraw tak mięsnych jak i postnych oraz ciast, legumin, lodów, kremów, galaret, konfitur i innych deserowych przysmaków, tudzież rozlicznych aptecznych zapraw, konserw i rzadkich specjałów, z przydaniem na początku książki dokładnej dyspozycji stołu. Wilno: Drukarnia Józefa Zawadzkiego, 1854.
Żarski, Waldemar. Książka kucharska jako tekst. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2008.
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
https://orcid.org/0000-0002-5130-769X
Doktor habilitowany, profesor Uniwersytetu Śląskiego. Członek Komisji Językoznawstwa PAN (Katowice), Komisji Przekładoznawczej przy Międzynarodowym Komitecie Slawistów, Polskiego Towarzystwa Lingwistyki Stosowanej, Polskiego Towarzystwa Rusycystycznego. Zainteresowania badawcze: genologia lingwistyczna, językoznawstwo konfrontatywne, translatoryka. Autorka ponad 70 artykułów, a także książek Текстовые категории в публицистическом стиле (сопоставительный русско-польский анализ) (2002); Комиссивные речевые жанры. Сопоставительный русско-польский аспект (2014). Współautorka monografii o tłumaczeniu specjalistycznym oraz dwóch skryptów – do nauki gramatyki praktycznej języka rosyjskiego oraz z zakresu realiów kulturowych. Współredaktorka wydawnictwa ciągłego Przestrzenie przekładu.
Kontakt: oksana.malysa@us.edu.pl
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
